Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Lazistan (Osmanlıca: لازستان [Lazistan], Türkiye Lazcası: Lazona, Gürcistan Lazcası: ჭანეთი / ლაზეთი [Ç'aneti / Lazeti], Yunanca: Λαζική / Λαζιά [Laziki / Lazia], Gürcüce ve Megrelce: ჭანეთი / ლაზეთი [Ç'aneti / Lazeti]), Lazların yaşadığı coğrafi ve tarihi bölgedir. Karadeniz'in güneydoğu kıyısı boyunca ince bir şerit halinde uzanır ve Güney Kafkasya'nın güneybatı ucu ile Anadolu'nun kuzeydoğu ucunu kapsar.
Osmanlı Devleti döneminde Lazların da yaşadığı topraklar, Lazistan Sancağı adıyla ayrı bir idari birimdi ve bugünkü Trabzon ilinin doğu kısmı (Çaykara, Dernekpazarı, Hayrat, Of) ile Rize ilini, Artvin ilinin bir kısmı (Arhavi, Hopa, Borçka, Murgul, Meydancık) ile Gürcistan'ın Acara Özerk Cumhuriyeti'ndeki Batum'u içine alıyordu.
Terminoloji
Lazistan, eski çağlarda Kolhis'in daha sonra Lazika’nın bir parçasıydı. Lazistan kelimesi ise Farsça bir kelimedir. Lazlar için Yunanca “Λάσοι”(Lazi) olan adlandırmayı Farslar (İran-Pers) da kullanmıştır. Bizanslılar, Lazların ülkesi anlamına gelen “Lazika-Lazica” kelimesi ile Farsça “Lazistan“ anlamına gelir. Farsça etimolojisi ise “Lazi+istan” Türkçesi ile (Laz+eli, ülkesi) anlamına gelir.
Pers İmparatorluğu'nun kaynaklarına Lazika, Lazistan olarak geçmiştir. Gürcü kaynaklarına ise Egrisi olarak geçmiştir. "-eti" soneki Gürcüce’de ülkesi, eli, yurdu anlamına gelir. Gürcüler etnik olarak Lazların yaşadığı bölgeye “Ç’aneti” yahut “Lazeti” ismini vermişlerdir. Gürcülerin kullandığı bu Ç’aneti etnik kavramı Trabzon ile hopa Karadeniz kıyılarını simgeliyordu.
Günümüzde Lazların ülkesi anlamında “Lazona” tabiri de kullanılmaktadır. Ancak bu tabire eski kaynaklarda rastlanmaz. "Lazona" adı 1990'larda ileri sürülmüştür ve bu adlandırma bugün de tartışma konusudur.
Tarihi
Fatih Sultan Mehmed, 26 Ekim 1461 tarihinde Trabzon'u fethedip, Osmanlı Devleti topraklarına katmıştır. Trabzon'un doğusunda 1204 yılında kurulan Théme De Grand Lazia yani Lazia Teması 'nın bir kısmı Osmanlı Devleti'ne katılmıştır. Kimi kaynaklara göre Atina’daki (Pazar) Melyat Deresi'ne kadar, kimi kaynaklara göreyse Viǯe sahasına kadar olan bölge Osmanlı Devleti egemenliğine girmiştir. Osmanlı Devleti baskısı dışında kalan Laz toprakları ise Gürcülerin yönetiminde kalmıştır. Bir kısım Laz toprakları Guria, İmereti ve Samtshe arasında kalmıştır. Büyük kısmı Samtshe (Ahıska)'de kalmıştır.
Ancak Yavuz Sultan Selim Trabzon valisi iken birçok akımlar yaparak Gonio’ya (Gönye) kadar yayılmış Batum kapılarına dayanmıştı. Ama karşısında Laz feodal komutanı Ǩaxaber Gurieli'yi (Guryalı Kahaber) bulur. Yavuz Sultan Selim'e karşı savaşan Laz halkına komutanlık eden Ǩaxaber birçok kez Osmanlı kuvvetlerini Lazistan'da (Ç’aneti) mağlup eder. Ancak Trabzon valisi Yavuz’un yeniçerileri karşısında Lazların yapacağı pek de bir şey yoktur. Nihayetinde Ǩaxaber öldürülür, Osmanlılar ancak Ǩaxaber’in ölümünden sonra Lazistan’a girmeye muvaffak olurlar. Yavuz Selim Trabzon’dan hareketle, Melo'ya gelir. Melo’dan savaşa savaşa Arkabi, Viǯe, Atina, Xopa, Gonio, Batumi, Çxala, Perlevani, Noğedi, Sarpi kent ve köylerini abluka altına alır. Savaş aralıksız üç ay sürer, Lazların erzakları tükenir. Laz askerlerin yaklaşık 3/4'ü Osmanlılarca öldürülür ve direniş kırılır. Nihayetinde Lazlar teslim olur ve Trabzon’un fethiyle başlayan Lazistan’ın Osmanlılarca kuşatılması tamamlanır.
Lazistan Sancağı
III. Murat'ın padişahlığı yıllarında Lala Mustafa Paşa tarafından Kafkasya Osmanlı’ya katılır. Bu tarihten itibaren Batum ile Doğu Karadeniz Bölgesi “Lazistan Sancağı” olarak anıldı. 1640 yılında bölgeyi dolaşan Evliya Çelebi’ye göre, Trabzon’un beş sancağı bulunuyordu. Bunlardan birisi de Lazistan idi. Lazistan’ın o zamanki merkezi Gönye(Gonio) idi. Kazaları ise, Atina, Sumla Viǯe ve Ark’abi idi. Koch ise 15 Laz derebeyliği saymaktaydı: Atina, Bulep, Art’aşeni, Viǯe, Ǩapiste, Arkabi, Kisse, Xopa, Maǩriali(Noğedi), Gonio, Batumi, Maradidi, Perlevani, Çxala. Resmi olarak 1851’de Acara çevresi (Batum), Yukarı Guria ile birlikte kurulmuş olan Lazistan Sancağı’na bağlandı. Batum, 1878 yılına kadar Lazistan Sancağı'nın merkezi idi. 93 Harbi’nden sonra Batum Rusya’ya bırakılınca, Batum’daki Lazlar Osmanlı’ya göç ettiler ve Lazistan’ın başkenti Rize’ye taşındı.
19. yüzyıla kadar Acara ve Batum'un çevresindeki nüfusun ezici çoğunluğunu Lazlar oluşturmaktaydı. Ancak Osmanlı-Rus Savaşları'nda Lazların Rus Imparatorluğu'na yardım etmeleri iddiaları gerekçesi ile Osmanlı imparatorluğunun zorunlu göç politikaları, muhacirlikten dolayı bölgede Laz nüfusu iyice azalmıştı. Bu nedenlerle Batum'da ve Acarada Lazların sayısı azınlık derecesine düşmüştür.
Şemseddin Sami, Kamusü’l-Alam adlı ansiklopedik yapıtında Lazistan Sancağı'nın 120 km uzunluğunda ve 25-30 kilometre genişliğinde olduğunu yazar. Lazistan Sancağının üç kazası (Rize, Atina ve Hopa), altı nahiyesi ve 364 köyü vardı. Nüfusu 138.467 kişiden oluşuyordu. Az sayıda Rum’un dışında sancakta Müslümanların ve Lazların yaşadığını söyleyen Şemseddin Sami, ayrıca sancağın doğal yapısını, iklimini ve tarımını da anlatır.
Doğu Lazistan'da Hakimiyet ve Himaye Meselesi
- — Klasik antik dönem – 1. yüzyıl – Kolhis Krallığı
- — 2. yüzyıl – 3. yüzyıl – Gonio-Vitze arası – İberya Krallığı (Kartli)
- — 3. yüzyıl – 6. yüzyıl – Lazika
- — 560'lar – 630'lar – İberya Krallığı (Kartli)
- — 630'lar – 8. yüzyıl – Bizans İmparatorluğu
- — 750'ler – 950'ler – Abhazya Krallığı
- — 950'ler – 960'lar – Bizans İmparatorluğu
- — 960'lar – 978 – 1001 – Tao-Klarceti Krallığı, Of Bölgesi (978 yılına kadar) – Bizans İmparatorluğu
- — 1001 – 1014 – Bizans İmparatorluğu
- — 1014 – 1023 – Gürcü Krallığı
- — 1023 – 1073 – Hopa-Of arası – Bizans İmparatorluğu, Gonio-Makriali arası – Gürcü Krallığı
- — 1073 – 1191 – Gürcü Krallığı
- — 1191 – 1203 – Bizans İmparatorluğu
- — 1204 – 1282 – Gürcü Krallığı ve Trabzon İmparatorluğu (ortak mülkiyeti)
- — 1282 – 1463 – Gürcü Krallığı (Bu arada 1282-1297 yılları arasında doğrudan VI. Davit Narin'ın yönetimi altındadır, 1297-1463 – Mesheti)
- — 1463 – 1502 – İmereti Krallığı (Megrelya'nın bir parçası olan Guria Prensliği)
- — 1502 – 1535 – Mesheti
- — 1535 – 1547 – İmereti Krallığı (Guria Prensliği)
- — 1547 – 1878 – Osmanlı İmparatorluğu (Trabzon Vilayeti'nin Lazistan Sancağı)
- — 1878 – 1914/15 – Azlağa-Of arası – Osmanlı İmparatorluğu (Lazistan Sancağı), Gonio-Liman arası – Rus İmparatorluğu (Kutaisi Guberniyası / Batum Oblastı)
- — 1915 – 1917 – Rus İmparatorluğu (Batum Oblastı)
- — 1918 – 1921 – Azlağa-Of arası – Osmanlı İmparatorluğu (Lazistan Sancağı), Gonio-Liman arası – Gürcistan (Batum Bölgesi)
- — 1921 – Meleni Sarp-Of arası – Türkiye (Trabzon, Rize ve Artvin illeri), Moleni Sarpi-Gonio arası – Gürcistan (Acara Özerk Cumhuriyeti)
Etnik gruplar
Lazistanın her yerinde farklı dil ve etnik gruplara rastlanır. Lazlar, Türkler, Gürcüler, Hemşinliler, Rumlar ve Poşalar olmak üzere birçok etnik grup yaşamaktadır.
| Lazistan sancağı 1914 Nüfusu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kaza | Müslüman | Rum | Ermeni | Yahudi | Diğer | Toplam |
| Rize kazası | 122.055 | 1,507 | 5 | - | - | 123.567 |
| Atina kazası | 50,297 | 171 | 28 | - | - | 50.496 |
| Hopa kazası | 38,156 | 44 | 2 | - | - | 38,202 |
| Toplam | 210,508 | 1,722 | 35 | - | - | 212,265 |
I. Dünya Savaşı Sonrası ve TBMM Dönemi
1914'te I. Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla Anadolu işgale uğrar. İtilaf Devletleri Anadolu'yu bütün olarak yutmayı hedefliyorlardı. Ancak Amerika Birleşik Devletleri başkanı Wilson‘un ilkeleri emperyalist güçleri müşkilat altına soktu. Wilson'a göre her ulus kendi kaderini tayin etme hakkına sâhipti. Hangi millet nerede çoğunluktaysa orası o milletin olacaktı. Âdil olan bu plan çerçevesinde, Wilson bir harita çizdi.Haritaya göre, Anadolu'nun doğusunda üç yeni devlet kurulacaktı. 1- Kürdistan, 2- Ermenistan, 3- Lazistan. Lazistan'ın sınırları, Hopa'dan başlayarak Trabzon'un Akçaabat Limanı'nı da içine alan sâhil şeridinden oluşuyordu.
Batum Lazistan'ın içinde değildi. Çünkü Batum jeopolitik öneminden dolayı İngiltere tarafından işgal edilmişti. Batum vilayeti o zamanlar Artvin'in kuzey kısmını da içine almaktaydı. İngiltere-Fransa ikilisi ile Amerika arasında ayrıklık yaşandı ve Amerika savaştan çekildi. Bunun üzerine emperyalist devletler yeni bir paylaşım planı hazırlarlar. Sevr Antlaşması ile Anadolu coğrafyası yeniden şekillendirilir. Sevr görüşmeleri esnasında Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Wilson'un bağımsızlık öngördüğü Lazistan'ı kendisine bağlamak istiyordu.
Bu yüzden Gürcistan, Rize ve çevresinde parayla tuttuğu adamlarca Lazistan Selamet-i Milliye Cemiyeti'ni kurturur. Cemiyetin tek amacı vardı: Lazistan'ı Gürcistan'a bağlamak. Sevr'de bu görüş emperyal ülkelerce kabul gördü ancak Ermeniler dış dünyayla iletişim kurmak istiyorlardı. Bu yüzden denize açılacakları bir limana ihtiyaçları vardı. İtilaf Devletleri de Trabzon'u Lazistan'dan koparıp kurulacak olan sözde Ermenistan'a bağlamaya karar kılarlar.
Ancak “Lazistan Havâlisi Âdem-i Milliye Cemiyeti” ile karşı çıkarlar. Trabzon'da kurulan Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti'ne katılarak, Türk Kurtuluş Savaşı'nda yararlılık göstermiş ve I. TBMM'de Batum'u ve Lazistan Sancağı'nı temsilen mebuslar mecliste yer almıştır. Kazım Karabekir Paşa'nın ordusu ise Batum'a kadar olan bölgeyi almıştır. Ancak Ankara hükûmeti Kars Antlaşması ile Batum'u Gürcistan'a garantörlük şartıyla bırakmak zorunda kalır. Akabinde Gürcistan, Sovyet işgaline uğrar ve sorun Sovyetler Birliği ve Türkiye arasında imzalanan yeni bir antlaşma ile kesin çözümle neticelendirilir.
1920'de, Doktor Abidin Bey (Atak), Esat Bey (Özoğuz), İbrahim Şevki Bey, Necati Bey (Memişoğlu), Osman Bey (Özgen) ve Ziya Hurşit Bey, Lazistan milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisine katıldılar.
1921 yılında Lazistan Sancağı'nın büyük bölümü Türkiye, küçük bölümü Gürcistan sınırları içinde kaldı. Gürcistan sınırı içinde kalan topraklar (Acaristan), halk oylaması sonucu Gürcistan'a bağlanmıştır. Buna karşılık, Lazistan, Trabzon vilayetinin sancağı oldu.
1925'te Lazistan Sancağının yerine Rize ili kuruldu.
Cumhuriyet döneminde, Kürdistan gibi, diğer bütün etnik takılarla oluşturulan yerel adlarla birlikte "Lazistan" da resmi kullanımdan kaldırıldı ve söz konusu bölge coğrafi yön isimleriyle adlandırılmaya başlandı.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Lazistan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b http://www.turkleronline.com/diger/lazlar/lazlar1/lazlar_anasayfa.htm 1 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . E-Kitap olarak okunabilecek Dil, Tarih, Kültüer ve Gelenekleriyle Lazlar kitabı
- ^ "Ramazan Kosanoğlu K'lemurişi, Lazepona ve Lazona üzerine". 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Şubat 2020.
- ^ . LAZLAR. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Ali İhsan Aksamaz "Dil Tarih Kültür Gelenekleriyle Lazlar" Sorun Yayınları-Tarih-Kültür Dizisi (2000), . bağlantı kolkhoba.org 9 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "batumice.ge". 12 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ "chvenburi.net". 1 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2022.
- ^ Lazların Tarihi - Muhammed Vanilişi, Ali Tandilava - Etik Yayınları
- ^ a b Özgün Recai, Lazlar, Chiviyazıları 18. yüzyıl başında Lazlar bölümü 2003 basımı
- ^ Şemseddin Sami, Fahrettin Çiloğlu, (çev. Sad.) Lazlar ve Lazistan, aktaran: Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 2-3 Mart-Haziran 1993
- ^ Pavle Ingorokva (1954). Giorgi Merçule. Sabçota Mtzerali. ss. 205-288. ISBN .
- ^ Alexandre Manvelişvili, Biçi Tezelişvili, İvane Cavahişvili, J. Gogebaşvili, Mariam Lortkipanidze, Mihako Tsereteli, Tsate Batsaşi, Yuri Siharulidze (1998). Trabzon'dan Abhazya'ya Doğu Karadeniz Halklarının Tarih ve Kültürleri. Sorun Yayınları. ISBN .
- ^ Karpat, Kemal (1985). . University of Wisconsin Press. ss. 180-184. ISBN . 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2014.
- ^ "armeniapedia.org". 4 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ . 28 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ . 7 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ a b . 18 Şubat 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ . 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ "Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı". 6 Eylül 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Lazistan Osmanlica لازستان Lazistan Turkiye Lazcasi Lazona Gurcistan Lazcasi ჭანეთი ლაზეთი C aneti Lazeti Yunanca Lazikh Lazia Laziki Lazia Gurcuce ve Megrelce ჭანეთი ლაზეთი C aneti Lazeti Lazlarin yasadigi cografi ve tarihi bolgedir Karadeniz in guneydogu kiyisi boyunca ince bir serit halinde uzanir ve Guney Kafkasya nin guneybati ucu ile Anadolu nun kuzeydogu ucunu kapsar Osmanli Devleti doneminde Lazlarin da yasadigi topraklar Lazistan Sancagi adiyla ayri bir idari birimdi ve bugunku Trabzon ilinin dogu kismi Caykara Dernekpazari Hayrat Of ile Rize ilini Artvin ilinin bir kismi Arhavi Hopa Borcka Murgul Meydancik ile Gurcistan in Acara Ozerk Cumhuriyeti ndeki Batum u icine aliyordu Terminoloji1861 yilinda Trabzon Vilayeti ne bagli Lazistan Sancagi Lazistan eski caglarda Kolhis in daha sonra Lazika nin bir parcasiydi Lazistan kelimesi ise Farsca bir kelimedir Lazlar icin Yunanca Lasoi Lazi olan adlandirmayi Farslar Iran Pers da kullanmistir Bizanslilar Lazlarin ulkesi anlamina gelen Lazika Lazica kelimesi ile Farsca Lazistan anlamina gelir Farsca etimolojisi ise Lazi istan Turkcesi ile Laz eli ulkesi anlamina gelir Pers Imparatorlugu nun kaynaklarina Lazika Lazistan olarak gecmistir Gurcu kaynaklarina ise Egrisi olarak gecmistir eti soneki Gurcuce de ulkesi eli yurdu anlamina gelir Gurculer etnik olarak Lazlarin yasadigi bolgeye C aneti yahut Lazeti ismini vermislerdir Gurculerin kullandigi bu C aneti etnik kavrami Trabzon ile hopa Karadeniz kiyilarini simgeliyordu Gunumuzde Lazlarin ulkesi anlaminda Lazona tabiri de kullanilmaktadir Ancak bu tabire eski kaynaklarda rastlanmaz Lazona adi 1990 larda ileri surulmustur ve bu adlandirma bugun de tartisma konusudur TarihiLazistan Fatih Sultan Mehmed 26 Ekim 1461 tarihinde Trabzon u fethedip Osmanli Devleti topraklarina katmistir Trabzon un dogusunda 1204 yilinda kurulan Theme De Grand Lazia yani Lazia Temasi nin bir kismi Osmanli Devleti ne katilmistir Kimi kaynaklara gore Atina daki Pazar Melyat Deresi ne kadar kimi kaynaklara goreyse Viǯ e sahasina kadar olan bolge Osmanli Devleti egemenligine girmistir Osmanli Devleti baskisi disinda kalan Laz topraklari ise Gurculerin yonetiminde kalmistir Bir kisim Laz topraklari Guria Imereti ve Samtshe arasinda kalmistir Buyuk kismi Samtshe Ahiska de kalmistir Ancak Yavuz Sultan Selim Trabzon valisi iken bircok akimlar yaparak Gonio ya Gonye kadar yayilmis Batum kapilarina dayanmisti Ama karsisinda Laz feodal komutani Ǩ axaber Gurieli yi Guryali Kahaber bulur Yavuz Sultan Selim e karsi savasan Laz halkina komutanlik eden Ǩ axaber bircok kez Osmanli kuvvetlerini Lazistan da C aneti maglup eder Ancak Trabzon valisi Yavuz un yenicerileri karsisinda Lazlarin yapacagi pek de bir sey yoktur Nihayetinde Ǩ axaber oldurulur Osmanlilar ancak Ǩ axaber in olumunden sonra Lazistan a girmeye muvaffak olurlar Yavuz Selim Trabzon dan hareketle Melo ya gelir Melo dan savasa savasa Arkabi Viǯ e Atina Xopa Gonio Batumi Cxala Perlevani Nogedi Sarpi kent ve koylerini abluka altina alir Savas araliksiz uc ay surer Lazlarin erzaklari tukenir Laz askerlerin yaklasik 3 4 u Osmanlilarca oldurulur ve direnis kirilir Nihayetinde Lazlar teslim olur ve Trabzon un fethiyle baslayan Lazistan in Osmanlilarca kusatilmasi tamamlanir Lazistan Sancagi III Murat in padisahligi yillarinda Lala Mustafa Pasa tarafindan Kafkasya Osmanli ya katilir Bu tarihten itibaren Batum ile Dogu Karadeniz Bolgesi Lazistan Sancagi olarak anildi 1640 yilinda bolgeyi dolasan Evliya Celebi ye gore Trabzon un bes sancagi bulunuyordu Bunlardan birisi de Lazistan idi Lazistan in o zamanki merkezi Gonye Gonio idi Kazalari ise Atina Sumla Viǯ e ve Ark abi idi Koch ise 15 Laz derebeyligi saymaktaydi Atina Bulep Art aseni Viǯ e Ǩ apiste Arkabi Kisse Xopa Maǩ riali Nogedi Gonio Batumi Maradidi Perlevani Cxala Resmi olarak 1851 de Acara cevresi Batum Yukari Guria ile birlikte kurulmus olan Lazistan Sancagi na baglandi Batum 1878 yilina kadar Lazistan Sancagi nin merkezi idi 93 Harbi nden sonra Batum Rusya ya birakilinca Batum daki Lazlar Osmanli ya goc ettiler ve Lazistan in baskenti Rize ye tasindi 19 yuzyila kadar Acara ve Batum un cevresindeki nufusun ezici cogunlugunu Lazlar olusturmaktaydi Ancak Osmanli Rus Savaslari nda Lazlarin Rus Imparatorlugu na yardim etmeleri iddialari gerekcesi ile Osmanli imparatorlugunun zorunlu goc politikalari muhacirlikten dolayi bolgede Laz nufusu iyice azalmisti Bu nedenlerle Batum da ve Acarada Lazlarin sayisi azinlik derecesine dusmustur Semseddin Sami Kamusu l Alam adli ansiklopedik yapitinda Lazistan Sancagi nin 120 km uzunlugunda ve 25 30 kilometre genisliginde oldugunu yazar Lazistan Sancaginin uc kazasi Rize Atina ve Hopa alti nahiyesi ve 364 koyu vardi Nufusu 138 467 kisiden olusuyordu Az sayida Rum un disinda sancakta Muslumanlarin ve Lazlarin yasadigini soyleyen Semseddin Sami ayrica sancagin dogal yapisini iklimini ve tarimini da anlatir Dogu Lazistan da Hakimiyet ve Himaye Meselesi Klasik antik donem 1 yuzyil Kolhis Kralligi 2 yuzyil 3 yuzyil Gonio Vitze arasi Iberya Kralligi Kartli 3 yuzyil 6 yuzyil Lazika 560 lar 630 lar Iberya Kralligi Kartli 630 lar 8 yuzyil Bizans Imparatorlugu 750 ler 950 ler Abhazya Kralligi 950 ler 960 lar Bizans Imparatorlugu 960 lar 978 1001 Tao Klarceti Kralligi Of Bolgesi 978 yilina kadar Bizans Imparatorlugu 1001 1014 Bizans Imparatorlugu 1014 1023 Gurcu Kralligi 1023 1073 Hopa Of arasi Bizans Imparatorlugu Gonio Makriali arasi Gurcu Kralligi 1073 1191 Gurcu Kralligi 1191 1203 Bizans Imparatorlugu 1204 1282 Gurcu Kralligi ve Trabzon Imparatorlugu ortak mulkiyeti 1282 1463 Gurcu Kralligi Bu arada 1282 1297 yillari arasinda dogrudan VI Davit Narin in yonetimi altindadir 1297 1463 Mesheti 1463 1502 Imereti Kralligi Megrelya nin bir parcasi olan Guria Prensligi 1502 1535 Mesheti 1535 1547 Imereti Kralligi Guria Prensligi 1547 1878 Osmanli Imparatorlugu Trabzon Vilayeti nin Lazistan Sancagi 1878 1914 15 Azlaga Of arasi Osmanli Imparatorlugu Lazistan Sancagi Gonio Liman arasi Rus Imparatorlugu Kutaisi Guberniyasi Batum Oblasti 1915 1917 Rus Imparatorlugu Batum Oblasti 1918 1921 Azlaga Of arasi Osmanli Imparatorlugu Lazistan Sancagi Gonio Liman arasi Gurcistan Batum Bolgesi 1921 Meleni Sarp Of arasi Turkiye Trabzon Rize ve Artvin illeri Moleni Sarpi Gonio arasi Gurcistan Acara Ozerk Cumhuriyeti Etnik gruplar Lazistanin her yerinde farkli dil ve etnik gruplara rastlanir Lazlar Turkler Gurculer Hemsinliler Rumlar ve Posalar olmak uzere bircok etnik grup yasamaktadir Lazistan sancagi 1914 NufusuKaza Musluman Rum Ermeni Yahudi Diger ToplamRize kazasi 122 055 1 507 5 123 567Atina kazasi 50 297 171 28 50 496Hopa kazasi 38 156 44 2 38 202Toplam 210 508 1 722 35 212 265I Dunya Savasi Sonrasi ve TBMM Donemi 1914 te I Dunya Savasi nin cikmasiyla Anadolu isgale ugrar Itilaf Devletleri Anadolu yu butun olarak yutmayi hedefliyorlardi Ancak Amerika Birlesik Devletleri baskani Wilson un ilkeleri emperyalist gucleri muskilat altina soktu Wilson a gore her ulus kendi kaderini tayin etme hakkina sahipti Hangi millet nerede cogunluktaysa orasi o milletin olacakti Adil olan bu plan cercevesinde Wilson bir harita cizdi Haritaya gore Anadolu nun dogusunda uc yeni devlet kurulacakti 1 Kurdistan 2 Ermenistan 3 Lazistan Lazistan in sinirlari Hopa dan baslayarak Trabzon un Akcaabat Limani ni da icine alan sahil seridinden olusuyordu Batum Lazistan in icinde degildi Cunku Batum jeopolitik oneminden dolayi Ingiltere tarafindan isgal edilmisti Batum vilayeti o zamanlar Artvin in kuzey kismini da icine almaktaydi Ingiltere Fransa ikilisi ile Amerika arasinda ayriklik yasandi ve Amerika savastan cekildi Bunun uzerine emperyalist devletler yeni bir paylasim plani hazirlarlar Sevr Antlasmasi ile Anadolu cografyasi yeniden sekillendirilir Sevr gorusmeleri esnasinda Gurcistan Demokratik Cumhuriyeti Wilson un bagimsizlik ongordugu Lazistan i kendisine baglamak istiyordu Bu yuzden Gurcistan Rize ve cevresinde parayla tuttugu adamlarca Lazistan Selamet i Milliye Cemiyeti ni kurturur Cemiyetin tek amaci vardi Lazistan i Gurcistan a baglamak Sevr de bu gorus emperyal ulkelerce kabul gordu ancak Ermeniler dis dunyayla iletisim kurmak istiyorlardi Bu yuzden denize acilacaklari bir limana ihtiyaclari vardi Itilaf Devletleri de Trabzon u Lazistan dan koparip kurulacak olan sozde Ermenistan a baglamaya karar kilarlar Ancak Lazistan Havalisi Adem i Milliye Cemiyeti ile karsi cikarlar Trabzon da kurulan Trabzon Muhafaza i Hukuku Milliye Cemiyeti ne katilarak Turk Kurtulus Savasi nda yararlilik gostermis ve I TBMM de Batum u ve Lazistan Sancagi ni temsilen mebuslar mecliste yer almistir Kazim Karabekir Pasa nin ordusu ise Batum a kadar olan bolgeyi almistir Ancak Ankara hukumeti Kars Antlasmasi ile Batum u Gurcistan a garantorluk sartiyla birakmak zorunda kalir Akabinde Gurcistan Sovyet isgaline ugrar ve sorun Sovyetler Birligi ve Turkiye arasinda imzalanan yeni bir antlasma ile kesin cozumle neticelendirilir 1920 de Doktor Abidin Bey Atak Esat Bey Ozoguz Ibrahim Sevki Bey Necati Bey Memisoglu Osman Bey Ozgen ve Ziya Hursit Bey Lazistan milletvekili olarak Turkiye Buyuk Millet Meclisine katildilar 1921 yilinda Lazistan Sancagi nin buyuk bolumu Turkiye kucuk bolumu Gurcistan sinirlari icinde kaldi Gurcistan siniri icinde kalan topraklar Acaristan halk oylamasi sonucu Gurcistan a baglanmistir Buna karsilik Lazistan Trabzon vilayetinin sancagi oldu 1925 te Lazistan Sancaginin yerine Rize ili kuruldu Cumhuriyet doneminde Kurdistan gibi diger butun etnik takilarla olusturulan yerel adlarla birlikte Lazistan da resmi kullanimdan kaldirildi ve soz konusu bolge cografi yon isimleriyle adlandirilmaya baslandi KaynakcaWikimedia Commons ta Lazistan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir a b http www turkleronline com diger lazlar lazlar1 lazlar anasayfa htm 1 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde E Kitap olarak okunabilecek Dil Tarih Kultuer ve Gelenekleriyle Lazlar kitabi Ramazan Kosanoglu K lemurisi Lazepona ve Lazona uzerine 7 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Subat 2020 LAZLAR 6 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Ali Ihsan Aksamaz Dil Tarih Kultur Gelenekleriyle Lazlar Sorun Yayinlari Tarih Kultur Dizisi 2000 ISBN 975 431 098 X baglanti kolkhoba org 9 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde batumice ge 12 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Kasim 2008 chvenburi net 1 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2022 Lazlarin Tarihi Muhammed Vanilisi Ali Tandilava Etik Yayinlari a b Ozgun Recai Lazlar Chiviyazilari 18 yuzyil basinda Lazlar bolumu 2003 basimi Semseddin Sami Fahrettin Ciloglu cev Sad Lazlar ve Lazistan aktaran Cveneburi Kulturel Dergi sayi 2 3 Mart Haziran 1993 Pavle Ingorokva 1954 Giorgi Mercule Sabcota Mtzerali ss 205 288 ISBN 9754310807 Alexandre Manvelisvili Bici Tezelisvili Ivane Cavahisvili J Gogebasvili Mariam Lortkipanidze Mihako Tsereteli Tsate Batsasi Yuri Siharulidze 1998 Trabzon dan Abhazya ya Dogu Karadeniz Halklarinin Tarih ve Kulturleri Sorun Yayinlari ISBN 9754310807 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Karpat Kemal 1985 University of Wisconsin Press ss 180 184 ISBN 9780299091606 14 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mart 2014 armeniapedia org 4 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Kasim 2008 28 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2008 7 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2008 a b 18 Subat 2001 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2008 1 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2008 Turkiye Cumhuriyeti Kultur ve Turizm Bakanligi 6 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Kasim 2008