Sudan ya da resmî adıyla Sudan Cumhuriyeti (Arapça: جمهورية السودان, Cumhûriyyetü’s-Sûdân), Kuzey Doğu Afrika'da bir ülkedir. Başkenti Hartum, en yüksek nüfuslu şehri Omdurman'dır. Sudan kuzeyden Mısır, kuzey doğudan Kızıldeniz, doğudan Etiyopya ve Eritre, güneyden Güney Sudan, batıdan Orta Afrika Cumhuriyeti ve Çad, kuzey batıdan da Libya'yla çevrilidir. Yüz ölçümü bakımından Afrika'nın en büyük üçüncü ülkesidir. Nil, Sudan'ı Batı ve Doğu Sudan olmak üzere ikiye ayırır. Hartum'un Rafediye bölgesi yakınlarında Beyaz Nehir ile Mavi Nehir birleşir. Sudan'ın ortasından, dış ilişkilerinde kültürel, toplumsal ve ekonomik olarak büyük rol oynayan Nil Vadisi geçer.
Sudan | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "El-Nasr Lana" "Zafer Bizimdir" | |||||||||||
Başkent | Hartum | ||||||||||
En büyük | Omdurman | ||||||||||
Resmî dil(ler) | |||||||||||
Etnik gruplar | |||||||||||
Demonim | |||||||||||
Hükûmet | Federal geçici hükûmet | ||||||||||
| |||||||||||
Yasama organı | |||||||||||
| |||||||||||
Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 1.886.068 km2 (16.) | ||||||||||
• Su (%) | 6 | ||||||||||
Nüfus | |||||||||||
• 2020 tahminî | 41.592.539 (33..) | ||||||||||
• 2008 sayımı | 30.894.000 | ||||||||||
• Yoğunluk | 21,3/km2 | ||||||||||
GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 185,742 milyar $ (72.) | ||||||||||
• Kişi başına | 4.082 $ (146..) | ||||||||||
GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||||
• Toplam | 35,827 milyar $ (99.) | ||||||||||
• Kişi başına | 787 $ (173.) | ||||||||||
Gini (2009) | 35.3 orta | ||||||||||
İGE (2019) | 0.510 düşük · 170. | ||||||||||
Para birimi | Sudan sterlini (SDG) | ||||||||||
Zaman dilimi | UTC+3 (Doğu Afrika Saati) | ||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+3 | ||||||||||
Telefon kodu | 249 | ||||||||||
İnternet alan adı | .sd |
İnsanların Sudan'da yaşamaya başlaması MÖ 5000 yılına kadar uzanır. 1.886.068 km2'lik yüz ölçümü ile dünyanın en büyük 16. ülkesidir. Ülke, 2011 yılında Güney Sudan'ın bağımsızlık kazanmasından sonra yüz ölçümü bakımından Afrika'nın en büyük ülkesi olma özelliğini Cezayir'e kaptırmıştır. 2022 itibarıyla nüfusu 45,7 milyondur.
Tarihi
Tarihi kaynaklarda Sudan denirken kastedilen alan bugünkü Sudan’ın topraklarından çok daha geniş bir alandır. Araplar Afrika'ya girdikten sonra siyahilerin yaşadığı ve Kızıldeniz kıyılarından başlayarak Batı Afrika'ya kadar uzanan geniş bir alana Beledu's-Sudan (Siyahlar Ülkesi) adini vermişlerdi. Daha sonra "Beled" kelimesi atılarak bu bölgeye sadece Sudan denmiştir. Bugünkü Sudan ise, Doğu Sudan denirken kastedilen bölgedir.
Erken tarih
İnsanlar Taş Devri’nden beri Sudan'da yaşamaktadır. Bölgede siyahîlere ait kafatasları bulunmuş ve Hartum Bölgesi'nde yaşamış oldukları anlaşılmıştır. MÖ 3800 civarında Nil’in batısında insan gruplarının yaşadığı ve kültürler oluşturduğu anlaşılmıştır.
Yakın tarih
Mısır’ın 639'da Amr ibnu'l-As tarafından fethedilmesinden sonra bu ülkeye yerleşen Müslümanlar kısa süre sonra ticaret için Sudan pazarlarına gitmeye başladılar. Sudanlılar da İslam’ı ilk olarak bu tüccarlar sayesinde tanıdılar. Sudanlılardan bazıları İslam’ı tanıdıktan sonra kısa süre içinde bu dine ısındılar ve daha önce Sudan'a girmiş olan Hristiyanlığın etkisi zayıflamaya başladı. Mısır’a yerleşen Müslümanlar 7. yüzyılın ortalarından itibaren Sudan’ı ele geçirmek için birtakım askeri hareketler gerçekleştirdiler. Bu fetih hareketleri uzun süre devam etti. 1172'de Selahaddin Eyyubi'nin kardeşi Turan Şah, 1260'ta da I. Baybars bugünkü Sudan topraklarına birer sefer düzenlediler. Bu seferlerden sonra buralarda İslam daha da güçlenmeye başladı. 1517'de Osmanlı Devleti'nin Mısır’ı fethetmesi Sudan'da etkisini gösterdi. Ancak aynı dönemde Sudan'da varlığını sürdüren Func Devleti de güneye doğru kayarak varlığını sürdürdü. Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa 1821'de Func Devleti'nin üzerine ordu göndererek Sudan topraklarını ele geçirdi. Ancak Mehmed Ali Paşa, Sudan'da halkı hiç memnun etmeyen bir siyaset güttü. Mehmed Ali Paşa, Sudan’ı fetheden İsmail Paşa'yı görevden alarak yerine kendi oğlunu geçirdi. O da birtakım siyasi hesaplarla Fransız ve İngilizlerle iş birliği yaptı ve bazı eyaletlerin valiliklerine onların adamlarını getirdi. Bu durum Sudan’ın Müslüman halkını rahatsız etti. Muhammed Ahmed el-Mehdi adlı bir zat bazı kişileri etrafına toplayarak 1881'de bir hareket başlattı. Muhammed Ahmed el-Mehdi, etrafında topladığı kuvvete "ensar", hareketine de "ensar hareketi" adını veriyordu. Mehdi'nin hareketi kısa zamanda geniş bir alana yayıldı. Onun hareketini bastırmak için gönderilen ordular yenilgiye uğratıldılar. Ensar hareketi gösterdiği başarılarla hakimiyetine aldığı topraklar üzerinde ayrı bir yönetim kurdu. Mehdi, 22 Ocak 1885'te öldü ve yerine geçen oğlu Abdullah bin Muhammed, Omdurman'da adlı İngiliz generalin komutasındaki Mısır kuvvetlerine yenildi. Daha sonra İngiliz güçler, Mısır’daki yönetimin yanlış uygulamalarını düzeltmeyi amaçladıklarını ileri sürerek 1899'da Sudan'a girdiler. İngilizler ilk iş olarak Muhammed Ahmet Mehdi'nin başlattığı hareketi tümüyle dağıttılar. 1920'lerin başlarındaki isyan hareketleri başta İngiliz yönetimini sarsar gibi olduysa da ilerleyen birkaç yılda bastırıldılar ve Sudan 1 Ocak 1956'da bağımsızlığını elde edinceye kadar İngiliz işgalinde kaldı.
Bağımsızlığın kazanılması ve sonrası
İsmail el-Ezheri 1952'de Ulusal Birlikçi Parti'nin başkanlığına seçildi ve partisi 1953 seçimlerinde büyük bir zafer kazanmasıyla el-Ezheri Ocak 1954'te başbakan oldu. Başbakan olduktan sonra Mısır'la birleşme politikası yürüten el-Elheri, bunun iç savaşa yol açabilecğini görünce, politikasından vazgeçti ve Mayıs 1955'ten itibaren ülkesinin tam bağımsızlığı için mücadele vereceğini açıkladı.
1 Ocak 1956 tarihinde Sudan bağımsızlığını kazandı. Kısa bir süre sonra, Ulusal Birlikçi Parti içindeki çekişmeler nedeniyle İsmail el-Ezheri iktidardan düştü.
1965 yılında İsmail el-Ezheri, devlet başkanlığına eş konumdaki Yüksek Konsey başkanlığına getirildi. Ama toplumsal huzursuzluklar, 25 Mayıs 1969 tarihinde Sudan'da ikinci kez askerî darbe sonuçlandı. 1969 Sudan askerî darbesi ile el-Ezheri devrierek tutuklandı. Hapisteyken sağlığı kötüleşti ve hastanede 26 Ağustos'ta hayatını yitirdi. Daha sonra da Sudan siyaseti, adeta bir darbeler tarihi olarak 1968, 1971, 1975, 1976, 1977, 1985, 1989, 1990, 1992, 2004, 2012, 2013, 2019 yıllarında askerî darbelere sahne oldu. Ayrıca her ikisi de Sudan Halk Kurtuluş Ordusu ve müttefikleri ile merkezi otorite arasında gerçekleşen, 18 Ağustos 1955 – 27 Mart 1972 tarihleri arasında süren ve Haziran 1983-Ocak 2005 arasındaki İkinci Sudan İç Savaşı, ülkeyi maddi ve manevi olarak harap etmiştir. Hatta İkinci Sudan İç Savaşı -tek başına- II. Dünya Savaşı sonrası en çok sivil kaybın gerçekleştiği savaşlardan biri olmuştur. Her iki tarafa da uluslararası devlet ve devlet dışı olmak üzere geniş destek sağlanmış, bu da savaşın uzama nedenlerinden biri olmuştur. Çatışmalar resmî olarak 9 Ocak 2005 tarihinde bir barış anlaşmasının Nairobi'de imzalanmasıyla sona erdi.
Laiklik mücadelesi
Dini ve etnik olarak farklı toplulukların bir arada yaşadığı bir ülke olan Sudan'da laiklik sürekli gündemde oldu. Sudan’da din, dil, ırk ayırımı gözetilmeyecek bir devletin kurulması için verilen mücadele, bağımsızlığın kazanıldığı 1958 yılı öncesinde başladı. İlk yıllarda merkezi yönetimin güney kesiminin farklılıklarını hesaba katmadan ülke içinde eritmek istemesi, güneydeki halkın bağımsızlık talep etmesine ve silahlı mücadelesini bu yönde yoğunlaştırmasına neden oldu. Özerklik verilmesinden sonra önemli ölçüde uzlaşı sağlanmış olsa da, 1983 yılında Devlet Başkanı Cafer El Numeyri'nin anlaşmayı feshetmesiyle İç Savaş yeniden başladı. Sudan’da laik bir sistemi hedefleyen Sudan Halk Kurtuluş Hareketi ile 1985 yılında Numeyri’nin düşürülmesinden sonra yönetime gelen Sudan yönetimi, anlaşmayı yürürlüğe koydu ve şeriat kanunlarının yürürlüğünün durdurulması konusunda da uzlaşıldı. Ancak 1989 askerî darbesiyle başa geçen Ömer El Beşir anlaşmayı bozdu, şeriat kanunlarını da yeniden devreye aldı.
Darfur sorunu
başkent Hartum'un 1300 km batısında yer alan, yerel ve Arap kabilelerin hayvancılıkla geçindiği Darfur bölgesinde su kaynakları ve otlakların paylaşımı konusundaki uyuşmazlıklar, kuraklığın etkisi ile büyümüş, 2003 yılında yerel bir isyanın ardından, bölgedeki kabileler "Toro Boro" ile Sudan hükûmeti tarafından kurulan ve desteklenen milis kuvvetleri () arasında çatışmalar başlamıştır. Bu çatışmalarda Darfur nüfusunun üçte birine yakın, yaklaşık 2 milyon kişiyi zorla yerinden edilirken, yüz binlerce insan öldürüldü. Hâlen 1,5 milyon kişi yerleştirildikleri mülteci kamplarında yaşamaktadır.
Hükûmetin, Darfur bölgesinde, geniş çaplı bir “etnik temizlik” başlattığı iddiaları üzerine, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 18 Eylül 2004 tarihinde, 1564 no'lu kararıyla genel sekreterden Sudan'da bir araştırma komisyonu kurulmasını istemiştir. Kurulan komisyon, 25 Ocak 2005'te, BM Genel Sekreteri'ne bir rapor sunmuş ve sivil halkın korunması ve suçluların cezalandırılması için harekete geçilmesini tavsiye etmiştir. Raporun ardından, Güvenlik Konseyi, 31 Mart 2005 tarihli ve 1593 no'lu kararı ile olayı Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne taşıma kararı almıştır.
6 Haziran 2005'te UCM savcısı , Darfur'da işlenen suçlar hakkında soruşturmayı resmî olarak açmış ve dosya Hakim Akua Kuenyehia (Gana) başkanlığındaki 1 no'lu Ön Yargılama Dairesine iletilmiştir.
2007'de Sudan hükûmeti destekli Canjavid adı verilen paramiliter gruplarla, (Toro Boro) Sudan Özgürlük Hareketi (Haraka Tahrir Sudan) denen asiler arasındaki çatışmalara sahne olmaya başlamıştır. Militer gruplara destek olduğunu ve etnik temizliği kabul etmeyen Sudan hükûmeti, Nisan 2007'de Amerikan ambargosu ve diğer baskılara da dayanamayarak, Birleşmiş Milletler'in (BM) Darfur'da barışı sağlamaya yönelik operasyonlarını, "silahlı havadan konuşlandırma dahil" kabul ettiklerini açıkladı.
4 Mart 2009 tarihinde Uluslararası Ceza Mahkemesi Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir hakkında Darfur Bölgesinde soykırım, savaş suçu ve insanlığa karşı suç işlemekten dolayı tutuklama emri çıkartmıştır. Böylece görev başındaki bir lidere ilk kez soykırım, savaş suçu ve insanlığa karşı suç cezası onanmış oldu. Ömer el-Beşir, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kuruluşundan (2002 yılından) bu yana hakkında tutuklama emri çıkartılan en üst düzey yetkilidir.
Ülkenin bölünme süreci
2005 anlaşması sonrasındaki gelişmeler 2011 yılında güneye kendi kaderini tayin hakkının verilmesini sağladı. Bu da Sudan’ın ikiye bölünmesi ve Güney Sudan'ın kurulmasıyla sonuçlandı. 9 ila 15 Ocak tarihlerinde yapılan 2011 Güney Sudan bağımsızlık referandumunda oyların %98.83'ü bağımsızlık yönünde kullanıldı.
Coğrafya
Afrika kıtasının kuzeydoğusunda yer alan Sudan, 1.886.068 km² yüzölçümüne sahiptir. Ülke; güneyde Güney Sudan, güneybatıda Orta Afrika Cumhuriyeti, batıda Çad, kuzeybatıda Libya, kuzeyde Mısır, güneydoğuda Etiyopya, doğuda Eritre ile komşudur. Ayrıca doğusundaki Kızıldeniz ile 853 km sahil şeridi bulunmaktadır. Düz bir coğrafyaya sahip ülkenin güneyi, güneydoğusu ve batısı dağlarla çevrili iken kuzeyi ise çöllerle kaplı bulunmaktadır. Ülkenin yaklaşık %24’ü çöllerden oluşmaktadır.
Beyaz Nil, Mavi Nil ve Atbarah gibi akarsular Sudan içerisinde birleşerek Nil nehrini oluşturmaktadır. Başkent Hartum'da Beyaz Nil ve Mavi Nil'in birleşiminde kurulmuştur.
Sudan'ın en önemli yer altı zenginliği petroldür. Diğer yeraltı kaynakları; doğalgaz, demir, bakır, krom, çinko, kurşun, nikel, tungsten, mika, gümüş ve altın olarak sıralanmaktadır.
İklim
Yağış miktarı Sudan'ın güneyine doğru artar. Ülkenin orta ve kuzey kısımları, kuzeydoğuda Nübye Çölü ve doğuda Bayuda Çölü gibi aşırı derecede kurak çöl alanlarına sahiptir, güneyde ise otlaklar ve tropikal savan vardır. Sudan'ın yağmur mevsimi kuzeyde yaklaşık dört ay (Haziran-Eylül) ve güneyde altı aya kadar (Mayıs-Ekim) sürer.
Kurak bölgeler güneşi tamamen engelleyebilen haboob denilen kum fırtınaları'yla boğuşur. Kuzey ve batı yarı çöl bölgelerinde, insanlar tarım için kıt yağışlara bel bağlar ve bunların çoğu göçebe olup koyun ve deve sürüleriyle dolaşır. Nil Nehri yakınında, mahsul yetiştiren iyi sulanan çiftlikler de vardır. Ülkenin her yerinde güneş ışığı süresi çok uzundur ve özellikle çöllerde bu süre yılda 4.000 saatin üzerine çıkabilir.
Çevre sorunları
Çölleşme Sudan'da ciddi bir sorundur. Toprak erozyonu konusunda da endişeler vardır. Hem kamu hem de özel tarımsal büyüme, koruma önlemleri olmadan ilerledi. Sonuçlar ormansızlaşma, toprağın kuruması ve toprak verimliliği'nin ve su tablasının düşmesi şeklinde kendini gösterdi.
Ülkenin yaban hayatı kaçak avlanma nedeniyle tehdit altındadır. 2001 yılı itibarıyla, yirmi bir memeli türü ve dokuz kuş türü ile iki bitki türü tehlike altındadır. Kritik olarak nesli tükenmekte olan türler şunlardır: kelaynak, kuzey beyaz gergedanı, tora hartebeest, ince boynuzlu ceylan ve şahin gagalı kaplumbağa. Sahra antilopu'nun nesli vahşi doğada tükenmiştir.
Yönetim
Sudan, 2011 yılı itibarıyla 15 eyalete (wilayat, çoğul: wilayah) ayrılmıştır. Bu eyaletler de kendi içinde ilçelere ayrılır.
Önemli şehirleri
- Hartum (başkent)
- Omdurman (en büyük şehir)
- Port Sudan
- Vad Medeni
- El Obeid
- El Gadarif
- Nyala
- Kassala
- Wau
Ekonomi
2010'da Sudan dünyanın en hızlı büyüyen 17. ekonomisi olarak kabul ediliyordu ve uluslararası yaptırımlarla karşı karşıya kaldığında bile ülkenin büyük ölçüde petrol gelirlerinden elde ettiği hızlı kalkınma The New York Times tarafından 2010'da kaydedildi. 2006 tarihli bir makale Sudan'ın petrol sahalarının yaklaşık yüzde 75'ini içeren Güney Sudan'ın ayrılması nedeniyle, Sudan stagflasyon aşamasına girdi, GSYİH büyümesinin 2014'te yüzde 3,4'e, 2015'te yüzde 3,1'e gerilediği ve 2016'da yavaş yavaş toparlanarak yüzde 3,7'ye çıkacağı tahmin edilirken enflasyon 2015 itibarıyla yüzde 21,8'de kaldı. Sudan'ın GSYİH'si 2017'de 123.053 milyar ABD dolarından 2018'de 40.852 milyar dolarına indi.
Güney Sudan'ın ayrılmasından önceki petrol kârlarına rağmen Sudan hâlâ zorlu ekonomik sorunlarla karşı karşıyaydı. Kişi başına düşen çok az üretime rağmen hâlâ büyümesi artıyordu. Sudan ekonomisi 2000'li yıllarda istikrarlı şekilde büyüdü ve Dünya Bankası raporuna göre 2010'da GSYİH'deki genel büyüme, 2009'daki yüzde 4,2'lik büyümeye kıyasla yüzde 5,2 idi. Bu büyüme, Güney Sudan'ın bağımsızlığından önceki Darfur Savaşı ve güney özerklik dönemi sırasında bile sürdü.
Petrol, Güney Sudan'ın Temmuz 2011'de bağımsızlığını kazanmasından önceki yıllarda, 2000'lerin sonlarında üretimin önemli ölçüde artmasıyla Sudan'ın ana ihracatıydı. Artan petrol gelirleriyle, Sudan ekonomisi 2007'de yaklaşık yüzde dokuzluk büyüme oranıyla patlama yaşadı. Ancak petrol zengini Güney Sudan'ın bağımsızlığı, büyük petrol sahalarının çoğunu Sudan hükûmetinin doğrudan kontrolünün dışına çıkardı ve Sudan'daki petrol üretimi yaklaşık 450.000 varil/gün (72.000 m3/d) den 60.000 varil/gün (9.500 m3/d) altına düştü. O zamandan beri üretim toparlanarak 2014–15 için 250.000 varil/gün (40.000 m3/d) civarında seyretti.
Güney Sudan denize kıyısı olmayan bir ülke olduğundan, Güney Sudan petrol ihraç etmek için Sudan'ın Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan'a giden boru hattına ve Sudan'daki petrol arıtma tesislerine dayanır. Ağustos 2012'de Sudan ve Güney Sudan, Güney Sudan petrolünü Sudan boru hatları üzerinden Port Sudan'a taşımak için anlaşma imzaladı.
Çin Halk Cumhuriyeti Sudan'ın en büyük ticaret ortaklarından biridir. Çin'in Greater Nile Petroleum Operating Company'nde yüzde 40 hissesi vardır. Ülke ayrıca Sudan'a, Darfur ve Güney Kordofan'daki çatışmalar gibi askeri operasyonlarda kullanılan küçük silahları da satmaktadır.
Tarihsel olarak tarım, Sudanlıların yüzde 80'inden fazlasının ana gelir ve istihdam kaynağı olmaya devam ederken ve ekonomik sektörün üçte birini oluştururken, petrol üretimi Sudan'ın 2000 sonrası büyümesinin çoğunu sağladı. Halen Uluslararası Para Fonu (IMF), sağlam makroekonomik politikalar uygulamak için Hartum hükûmeti ile el ele çalışmaktadır. Bu, 1980'lerde borca batmış Sudan'ın IMF ve Dünya Bankası ile ilişkilerinin bozulduğu ve sonunda IMF'den askıya alınmasıyla sonuçlanan çalkantılı bir dönemi takip etmektedir.
Yolsuzluk Algı Endeksi'ne göre Sudan, dünyadaki en çok yolsuzluk yapılan ülkelerdendir. 2013 Küresel Açlık Endeksi'ne (GHI) göre Sudan'ın GHI gösterge değeri 27,0 idi. Bu, ülkenin 'Alarm Verecek Açlık Durumu'na sahip olduğunu gösterir. Sudan, Dünyanın en aç beşinci ülkesi olarak derecelendirilmektedir.
2015 İnsani Gelişme Endeksi'ne (İGE) göre Sudan, insani gelişmede 167. sıradaydı ve bu, Sudan'ın hâlâ dünyadaki en düşük insani gelişme oranlarından birine sahip olduğunu göstermektedir. 2009'da %43'e kıyasla, 2014'te nüfusun %45'i günde 3,20 ABD Dolarından daha az bir gelirle yaşadı.
Demografi
Sudan'ın 2008 nüfus sayımında kuzey, batı ve doğu Sudan'ın nüfusunun 30 milyonun üzerinde olduğu kaydedildi. Bu, Güney Sudan'ın ayrılmasından sonra Sudan nüfusunun 30 milyonun biraz üzerinde olduğuna dair mevcut tahminleri ortaya koyar. 1983 nüfus sayımı, günümüz Güney Sudan'ı da dahil olmak üzere Sudan'ın toplam nüfusunu 21,6 milyon olarak verdiğinden, bu son yirmi yılda önemli bir artıştır. Büyük Hartum'un nüfusu (Hartum, Omdurman ve Kuzey Hartum dahil) hızla artmakta ve toplam nüfus 5,2 milyon olarak kaydedilmiştir.
Sudan, mülteci veren ülke olmasının yanı sıra, diğer ülkelerden gelen büyük bir mülteci nüfusunu da barındırır. BMMYK istatistiklerine göre, Ağustos 2019'da Sudan'da 1,1 milyondan fazla mülteci ve sığınmacı yaşıyordu. Bu nüfusun çoğunluğu Güney Sudan (858.607 kişi), Eritre (123.413), Suriye (93.502), Etiyopya (14.201), Orta Afrika Cumhuriyeti (11.713) ve Çad'dan (3.100) geldi. Bunların dışında, BMMYK raporu 1.864.195 Ülke içinde yerinden edilmiş kişiler olduğunu raporlamaktadır. Sudan, mültecilerin durumuna ilişkin 1951 Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme'sine taraftır.
Etnik gruplar
Arap, nüfusunun ulusal toplamın %70'i olduğu tahmin edilmektedir. Neredeyse tamamı Müslüman ve ağırlıklı olarak Sudan arapçası konuşur. Diğer etnik kökenler arasında Beja, Fur, Nubyalılar, Ermeniler ve Kıptiler vardır.
Arap olmayan gruplar genellikle etnik, dilsel ve değişen derecelerde kültürel olarak farklıdır. Bunlar arasında Beja (2 milyonun üzerinde), Fur (1 milyonun üzerinde), Nuba (yaklaşık 1 milyon), Moro, Masalit, Bornu, Tama, Fulanîler, Hausa, Songhay, Nubians, Berta, Zaghawa, Nyimang, Ingessana, Daju, Koalib, Gumuz, Midob ve Tagale bulunmaktadır.
Hausaca ticaret dili olarak kullanılır. Ayrıca küçük ama önemli bir Yunan topluluğu vardır.
Necd Arapçası konuşan Awadia ve Fadnia kabileleri ve Bani Arak kabileleri gibi bazı Arap kabileleri ve konuşan Beni Hassan, Al-Ashraf, Kawhla ve Reşaideler Arapçanın diğer bölgesel biçimlerini konuşur.
Kuzeydeki Rizeigat birkaç Arap Bedevi Sudan arapçası konuşur ve Sudanlı Araplarla aynı kültürü paylaşır. Bazı Baggara ve Tunjurlar Çad Arapçası konuşur.
Kuzey ve doğu Sudan'daki Sudanlı Araplar, esas olarak Arap Yarımadası'ndan gelen göçmenlerin ve Sudan'ın yerli halklarıyla yapılan evliliklerin soyundan geldiklerini iddia eder. Nübye halkı güney Mısır'daki Nubianlarla ortak bir tarihi paylaşır. Sudan'daki Arap kabilelerinin büyük çoğunluğu 12. yüzyılda Sudan'a göç etti, yerli Nübye ve diğer Afrikalı halklarla evlendi ve yavaş yavaş İslam'ı tanıttı. Ayrıca, Batı Arabistan'dan bölgeye daha önceki göçlerden Sudan'da birkaç İslam öncesi Arap kabilesi vardı.
Sudan halkının Araplaştırılmasıyla ilgili birkaç çalışmada, tarihçiler Arap ve Arap olmayanların kültürel kimlik'lerinin anlamını tartışmışlardır. Örneğin tarihçi Elena Vezzadini, farklı Sudanlı grupların etnik karakterinin Sudan tarihinin bu bölümünün yorumlanma biçimine bağlı olduğunu ve bu ayrım için net tarihsel argümanlar olmadığını savunur. Kısaca, "Arap göçmenlerin yerel yapılar tarafından asimile edildiğini, 'Sudanlılaştığını' ve "Bir grup Arap olduğunu iddia etmeye başlayınca bir bakıma Araplaştığını" belirtir.
Fransız arkeolog ve dilbilimci Claude Rilly, farklı Sudanlı etnik grupların soyağacı'yla ilgili bir makalede, Arap soyunun önemli bir erkek ataya dayandığını iddia eden Sudanlı Arapların çoğunun DNA'larının büyük ölçüde nesiller boyu Afrikalı veya Afrikalı-Arap eşlerden ve çocuklarından oluştuğu gerçeğini görmezden geldiğini ve bu iddiaların biyolojik gerçeklerden çok sözlü geleneklere dayandığı anlamına geldiğini savunur.
Diller
Resmî diller ve eğitim dilleri Arapça ve İngilizcedir. Halkın çoğunluğu Sudan Arapçası konuşur. Bunun yanı sıra Nübyece, Beja, Fur, Nuban, Ingessana gibi diller de konuşulur.
Resmî din
Sudan 2020 yılında seküler bir devlet olmuştur. Halkın %90'ı Müslüman, geriye kalan kısım ise animizm ve Kıpti ve Ortodoks Hristiyan mezhebine mensuptur. Müslümanların çoğunluğu Sünni ve Sünnilerin bir kısmı Şafii ve öbür kısmı da Maliki'dir.
Ulaşım
Deniz
Sudan'ın doğuda Kızıldeniz'e kıyısı olması sebebiyle hem Akdeniz hem de Hint Okyanusu'na bağlantısı vardır. Ülkenin deniz kıyısındaki en önemli şehri ve limanı Kızıldeniz kıyısındaki Port Sudan şehridir. Port Sudan, balıkçılık ve turizmin yanı sıra deniz ticaretinin ve ulaşımının da hareketli olduğu bir merkezdir.
Hava
Başkent Hartum, Sudan'ın en büyük havaalanına ev sahipliği yapmaktadır. Bu havaalanı, Sudan'ın en büyük havayolu şirketi olan 'nın ana terminalidir. Şehrin güneydoğu sınırına yakın inşa edilmiş olan terminal, şehrin hızlı gelişimi ile şehrin kalbi konumuna gelmiştir. Omdurman'da yeni yapılmakta olan Sudan'ın en büyük havaalanı olma özelliğini alacaktır. Bu havalimanları dışında Güney Sudan'daki Juba Uluslararası Havalimanı ve Port Sudan Havalimanı da büyüklük sırası ile ardında yer alırlar.
Köprüler
Mavi Nil'i geçen aşağıdaki köprüler Hartum'u Kuzey Hartum'a bağlarlar:
Demiryolu
Sudan'da, başkent Hartum'u Mısır'a, Port Sudan'a ve El-Ubeyd'e bağlayan demiryolları bulunmaktadır. Batı da Nyala ve güneyde Wau şehirlerine kadar uzanan toplam 3500 ila 4000 km. uzunluğunda demiryolu şebekesi mevcuttur.
Ayrıca bakınız
Bibliyografya
- The Economist Pocket World in Figures 2011 Edition (İngilizce). Profile Books. 2010. ISBN .
Kaynakça
- ^ "People and Society CIA world factbook". 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2021.
- ^ "الجهاز المركزي للتعبئة العامة والإحصاء" (PDF). 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Nisan 2022.
- ^ "Sudanese Fulani in Sudan". 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2021.
- ^ Magdy, Samy; Elhennawy, Noha (21 Kasım 2021). "Sudan military leaders reinstate deposed prime minister". Associated Press. 7 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
- ^ . Official population clock. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Discontent over Sudan census". News24. Cape Town. Agence France-Presse. 21 Mayıs 2009. 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Temmuz 2011.
- ^ . International Monetary Fund. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . International Monetary Fund. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . International Monetary Fund. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . International Monetary Fund. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Haziran 2013.
- ^ . 1 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2018.
- ^ . 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2018.
- ^ . 8 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2018.
- ^ . 2 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2018.
- ^ (İngilizce). Embassy of Sudan in Canada. 27 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
- ^ O'Ballance, Edgar (1977). The Secret War in the Sudan: 1955–1972 (İngilizce). Londra: Faber and Faber. ISBN .
- ^ DeRouen, Karl R. (2007). Civil wars of the world: major conflicts since World War II (İngilizce). ABC-CLIO. s. 742.
- ^ (İngilizce). 9 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020.
- ^ a b Ebu Remman, Muhammed. "Arap dünyasında geçen hafta: Laiklik Sudan'ı birleştirir mi?". El Arab gazetesi (Gazete Duvar). 13 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Eylül 2020.
- ^ . 16 Nisan 2007. 20 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2007.
- ^ . timeturk.com sitesi. 4 Mart 2009. 13 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2011.
- ^ . Southern Sudan Referendum Commission and Southern Sudan Referendum Bureau. 30 Ocak 2011. 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2011.
- ^ Sudan Ülke Raporu_2011, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
- ^ . . n.d. 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2011.
- ^ . University of Khartoum. n.d. 24 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2013.
- ^ . United Nations University. n.d. 29 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2010.
- ^ "Sudan – Environment". Encyclopedia of the Nations. n.d. 12 Şubat 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ocak 2011.
- ^ . Government of South Sudan. 20 Ekim 2009. 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (24 Ekim 2006). "War in Sudan? Not Where the Oil Wealth Flows". The New York Times. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2010.
- ^ . African Development Bank. Archived from the original on 20 Haziran 2013.
- ^ . African Development Bank. 29 Mart 2019. 20 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . data.worldbank.org. 15 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "South Sudan Gets Ready for Independence". Al Jazeera. 21 Haziran 2011. 22 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Haziran 2011.
- ^ Gettleman, Jeffrey (20 Haziran 2011). "As Secession Nears, Sudan Steps Up Drive to Stop Rebels". The New York Times. 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Haziran 2011.
- ^ Maasho, Aaron (3 Ağustos 2012). . Reuters. 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . Amnesty International USA. 3 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
- ^ Herbst, Moira (14 Mart 2008). . Bloomberg BusinessWeek. New York. 5 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2009.
- ^ Corruption Perceptions Index 2013. Full table and rankings 3 Aralık 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. Transparency International. Retrieved 4 December 2013.
- ^ Welthungerhilfe, IFPRI, and Concern Worldwide: 2013 Global Hunger Index – The challenge of hunger: Building Resilience to Achieve Food and Nutrition Security 6 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Bonn, Washington D. C., Dublin. October 2013.
- ^ . United Nations Development Programme. ss. 144-147. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2014.
- ^ . data.worldbank.org. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020.
- ^ Heavens, Andrew (21 Mayıs 2009). . Reuters. 10 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2013.
- ^ . Library of Congress Country Studies. 27 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . reporting.unhcr.org. 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2019.
- ^ . Minority Rights Group International. 2008. 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2010.
- ^ . Sudanupdate.org. 18 Mart 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Suliman 2010, s. 115.
- ^ . 2 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland (1888). Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 17. s. 16. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2011.
- ^ (Arapça). Almshaheer.com. 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2012.
- ^ Vezzadini, Elena (2012). "Identity, history and power in the historiography of Sudan: some thoughts on Holt and Daly's A History of Modern Sudan". Canadian Journal of African Studies. 46 (3): 442. doi:10.1080/00083968.2012.737533. ISSN 0008-3968. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ Rilly, Claude (2021). "Aux racines de la population soudanaise". Rilly, Claude; Francigny, Vincent; Maillot, Marc; Cabon, Olivier (Ed.). Le Soudan, de la Préhistoire à la conquête de Méhémet Ali (Fransızca). Paris: Soleb Bleu autour. ss. 543-544. ISBN . OCLC 1298202018.
- ^ See also: Spaulding, J. (2000) The chronology of Sudanese Arabic genealogical tradition. In History in Africa 27, Cambridge University Press, pp. 325–337
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
Dış bağlantılar
- Sudan Yönetimi Resmî internet sitesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sudan ya da resmi adiyla Sudan Cumhuriyeti Arapca جمهورية السودان Cumhuriyyetu s Sudan Kuzey Dogu Afrika da bir ulkedir Baskenti Hartum en yuksek nufuslu sehri Omdurman dir Sudan kuzeyden Misir kuzey dogudan Kizildeniz dogudan Etiyopya ve Eritre guneyden Guney Sudan batidan Orta Afrika Cumhuriyeti ve Cad kuzey batidan da Libya yla cevrilidir Yuz olcumu bakimindan Afrika nin en buyuk ucuncu ulkesidir Nil Sudan i Bati ve Dogu Sudan olmak uzere ikiye ayirir Hartum un Rafediye bolgesi yakinlarinda Beyaz Nehir ile Mavi Nehir birlesir Sudan in ortasindan dis iliskilerinde kulturel toplumsal ve ekonomik olarak buyuk rol oynayan Nil Vadisi gecer Sudanجمهورية السودان Arapca Cumhuriyyetu s Sudan Sudan CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan El Nasr Lana Zafer Bizimdir Milli mars نحن جند الله جند الوطن Arapca Nahnu Cund Allah Cund el Vatan source source track track track BaskentHartumEn buyukOmdurmanResmi dil ler IngilizceEtnik gruplar 70 5 5 Beca 2 5 2 1 2 Misirli 0 5 Fulani 18 34DemonimHukumetFederal gecici hukumet Devlet BaskaniAbdulfettah el Burhan BasbakanOsman Huseyin vekaleten Yasama organi Kus KralligiMO 1070 1885 Britanya Misir Sudani1899 Ingiliz Misir egemenliginin sonu ve bagimsizlik1 Ocak 1956 Guney Sudan in ayrilmasi9 Temmuz 2011Yuzolcumu Toplam1 886 068 km2 16 Su 6Nufus 2020 tahmini41 592 539 33 2008 sayimi30 894 000 Yogunluk21 3 km2GSYIH SAGP 2021 tahmini Toplam185 742 milyar 72 Kisi basina4 082 146 GSYIH nominal 2021 tahmini Toplam35 827 milyar 99 Kisi basina787 173 Gini 2009 35 3 ortaIGE 2019 0 510 dusuk 170 Para birimiSudan sterlini SDG Zaman dilimiUTC 3 Dogu Afrika Saati Yaz YSU UTC 3Telefon kodu249Internet alan adi sd Insanlarin Sudan da yasamaya baslamasi MO 5000 yilina kadar uzanir 1 886 068 km2 lik yuz olcumu ile dunyanin en buyuk 16 ulkesidir Ulke 2011 yilinda Guney Sudan in bagimsizlik kazanmasindan sonra yuz olcumu bakimindan Afrika nin en buyuk ulkesi olma ozelligini Cezayir e kaptirmistir 2022 itibariyla nufusu 45 7 milyondur TarihiTarihi kaynaklarda Sudan denirken kastedilen alan bugunku Sudan in topraklarindan cok daha genis bir alandir Araplar Afrika ya girdikten sonra siyahilerin yasadigi ve Kizildeniz kiyilarindan baslayarak Bati Afrika ya kadar uzanan genis bir alana Beledu s Sudan Siyahlar Ulkesi adini vermislerdi Daha sonra Beled kelimesi atilarak bu bolgeye sadece Sudan denmistir Bugunku Sudan ise Dogu Sudan denirken kastedilen bolgedir Erken tarih Insanlar Tas Devri nden beri Sudan da yasamaktadir Bolgede siyahilere ait kafataslari bulunmus ve Hartum Bolgesi nde yasamis olduklari anlasilmistir MO 3800 civarinda Nil in batisinda insan gruplarinin yasadigi ve kulturler olusturdugu anlasilmistir Yakin tarih Misir in 639 da Amr ibnu l As tarafindan fethedilmesinden sonra bu ulkeye yerlesen Muslumanlar kisa sure sonra ticaret icin Sudan pazarlarina gitmeye basladilar Sudanlilar da Islam i ilk olarak bu tuccarlar sayesinde tanidilar Sudanlilardan bazilari Islam i tanidiktan sonra kisa sure icinde bu dine isindilar ve daha once Sudan a girmis olan Hristiyanligin etkisi zayiflamaya basladi Misir a yerlesen Muslumanlar 7 yuzyilin ortalarindan itibaren Sudan i ele gecirmek icin birtakim askeri hareketler gerceklestirdiler Bu fetih hareketleri uzun sure devam etti 1172 de Selahaddin Eyyubi nin kardesi Turan Sah 1260 ta da I Baybars bugunku Sudan topraklarina birer sefer duzenlediler Bu seferlerden sonra buralarda Islam daha da guclenmeye basladi 1517 de Osmanli Devleti nin Misir i fethetmesi Sudan da etkisini gosterdi Ancak ayni donemde Sudan da varligini surduren Func Devleti de guneye dogru kayarak varligini surdurdu Misir valisi Kavalali Mehmed Ali Pasa 1821 de Func Devleti nin uzerine ordu gondererek Sudan topraklarini ele gecirdi Ancak Mehmed Ali Pasa Sudan da halki hic memnun etmeyen bir siyaset guttu Mehmed Ali Pasa Sudan i fetheden Ismail Pasa yi gorevden alarak yerine kendi oglunu gecirdi O da birtakim siyasi hesaplarla Fransiz ve Ingilizlerle is birligi yapti ve bazi eyaletlerin valiliklerine onlarin adamlarini getirdi Bu durum Sudan in Musluman halkini rahatsiz etti Muhammed Ahmed el Mehdi adli bir zat bazi kisileri etrafina toplayarak 1881 de bir hareket baslatti Muhammed Ahmed el Mehdi etrafinda topladigi kuvvete ensar hareketine de ensar hareketi adini veriyordu Mehdi nin hareketi kisa zamanda genis bir alana yayildi Onun hareketini bastirmak icin gonderilen ordular yenilgiye ugratildilar Ensar hareketi gosterdigi basarilarla hakimiyetine aldigi topraklar uzerinde ayri bir yonetim kurdu Mehdi 22 Ocak 1885 te oldu ve yerine gecen oglu Abdullah bin Muhammed Omdurman da adli Ingiliz generalin komutasindaki Misir kuvvetlerine yenildi Daha sonra Ingiliz gucler Misir daki yonetimin yanlis uygulamalarini duzeltmeyi amacladiklarini ileri surerek 1899 da Sudan a girdiler Ingilizler ilk is olarak Muhammed Ahmet Mehdi nin baslattigi hareketi tumuyle dagittilar 1920 lerin baslarindaki isyan hareketleri basta Ingiliz yonetimini sarsar gibi olduysa da ilerleyen birkac yilda bastirildilar ve Sudan 1 Ocak 1956 da bagimsizligini elde edinceye kadar Ingiliz isgalinde kaldi 1 Ocak 1956 daki bagimsizlik toreninde Basbakan Ismail el Ezheri en tarafindan muhalefet lideri Muhammed Ahmed Almahjoub un da katilimiyla Sudan bayragi gondere cekiliyor Bagimsizligin kazanilmasi ve sonrasi Hashem al Atta 1971 yilindaki basarisiz darbe girisiminin ardindan tutuklanirken Ismail el Ezheri 1952 de Ulusal Birlikci Parti nin baskanligina secildi ve partisi 1953 secimlerinde buyuk bir zafer kazanmasiyla el Ezheri Ocak 1954 te basbakan oldu Basbakan olduktan sonra Misir la birlesme politikasi yuruten el Elheri bunun ic savasa yol acabilecgini gorunce politikasindan vazgecti ve Mayis 1955 ten itibaren ulkesinin tam bagimsizligi icin mucadele verecegini acikladi 1 Ocak 1956 tarihinde Sudan bagimsizligini kazandi Kisa bir sure sonra Ulusal Birlikci Parti icindeki cekismeler nedeniyle Ismail el Ezheri iktidardan dustu 1965 yilinda Ismail el Ezheri devlet baskanligina es konumdaki Yuksek Konsey baskanligina getirildi Ama toplumsal huzursuzluklar 25 Mayis 1969 tarihinde Sudan da ikinci kez askeri darbe sonuclandi 1969 Sudan askeri darbesi ile el Ezheri devrierek tutuklandi Hapisteyken sagligi kotulesti ve hastanede 26 Agustos ta hayatini yitirdi Daha sonra da Sudan siyaseti adeta bir darbeler tarihi olarak 1968 1971 1975 1976 1977 1985 1989 1990 1992 2004 2012 2013 2019 yillarinda askeri darbelere sahne oldu Ayrica her ikisi de Sudan Halk Kurtulus Ordusu ve muttefikleri ile merkezi otorite arasinda gerceklesen 18 Agustos 1955 27 Mart 1972 tarihleri arasinda suren en ve Haziran 1983 Ocak 2005 arasindaki Ikinci Sudan Ic Savasi ulkeyi maddi ve manevi olarak harap etmistir Hatta Ikinci Sudan Ic Savasi tek basina II Dunya Savasi sonrasi en cok sivil kaybin gerceklestigi savaslardan biri olmustur Her iki tarafa da uluslararasi devlet ve devlet disi olmak uzere genis destek saglanmis bu da savasin uzama nedenlerinden biri olmustur Catismalar resmi olarak 9 Ocak 2005 tarihinde bir baris anlasmasinin Nairobi de imzalanmasiyla sona erdi Laiklik mucadelesi Dini ve etnik olarak farkli topluluklarin bir arada yasadigi bir ulke olan Sudan da laiklik surekli gundemde oldu Sudan da din dil irk ayirimi gozetilmeyecek bir devletin kurulmasi icin verilen mucadele bagimsizligin kazanildigi 1958 yili oncesinde basladi Ilk yillarda merkezi yonetimin guney kesiminin farkliliklarini hesaba katmadan ulke icinde eritmek istemesi guneydeki halkin bagimsizlik talep etmesine ve silahli mucadelesini bu yonde yogunlastirmasina neden oldu Ozerklik verilmesinden sonra onemli olcude uzlasi saglanmis olsa da 1983 yilinda Devlet Baskani Cafer El Numeyri nin anlasmayi feshetmesiyle Ic Savas yeniden basladi Sudan da laik bir sistemi hedefleyen Sudan Halk Kurtulus Hareketi ile 1985 yilinda Numeyri nin dusurulmesinden sonra yonetime gelen Sudan yonetimi anlasmayi yururluge koydu ve seriat kanunlarinin yururlugunun durdurulmasi konusunda da uzlasildi Ancak 1989 askeri darbesiyle basa gecen Omer El Besir anlasmayi bozdu seriat kanunlarini da yeniden devreye aldi Sudan da yerinden edilmis insanlar Darfur bolgesi Darfur sorunu Guney Darfur baskenti Nyala da bir multeci kampi 2005 baskent Hartum un 1300 km batisinda yer alan yerel ve Arap kabilelerin hayvancilikla gecindigi Darfur bolgesinde su kaynaklari ve otlaklarin paylasimi konusundaki uyusmazliklar kurakligin etkisi ile buyumus 2003 yilinda yerel bir isyanin ardindan bolgedeki kabileler Toro Boro ile Sudan hukumeti tarafindan kurulan ve desteklenen milis kuvvetleri arasinda catismalar baslamistir Bu catismalarda Darfur nufusunun ucte birine yakin yaklasik 2 milyon kisiyi zorla yerinden edilirken yuz binlerce insan olduruldu Halen 1 5 milyon kisi yerlestirildikleri multeci kamplarinda yasamaktadir Hukumetin Darfur bolgesinde genis capli bir etnik temizlik baslattigi iddialari uzerine Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi 18 Eylul 2004 tarihinde 1564 no lu karariyla genel sekreterden Sudan da bir arastirma komisyonu kurulmasini istemistir Kurulan komisyon 25 Ocak 2005 te BM Genel Sekreteri ne bir rapor sunmus ve sivil halkin korunmasi ve suclularin cezalandirilmasi icin harekete gecilmesini tavsiye etmistir Raporun ardindan Guvenlik Konseyi 31 Mart 2005 tarihli ve 1593 no lu karari ile olayi Uluslararasi Ceza Mahkemesi ne tasima karari almistir 6 Haziran 2005 te UCM savcisi Darfur da islenen suclar hakkinda sorusturmayi resmi olarak acmis ve dosya Hakim Akua Kuenyehia Gana baskanligindaki 1 no lu On Yargilama Dairesine iletilmistir 2007 de Sudan hukumeti destekli Canjavid adi verilen paramiliter gruplarla Toro Boro Sudan Ozgurluk Hareketi Haraka Tahrir Sudan denen asiler arasindaki catismalara sahne olmaya baslamistir Militer gruplara destek oldugunu ve etnik temizligi kabul etmeyen Sudan hukumeti Nisan 2007 de Amerikan ambargosu ve diger baskilara da dayanamayarak Birlesmis Milletler in BM Darfur da barisi saglamaya yonelik operasyonlarini silahli havadan konuslandirma dahil kabul ettiklerini acikladi 4 Mart 2009 tarihinde Uluslararasi Ceza Mahkemesi Sudan Devlet Baskani Omer el Besir hakkinda Darfur Bolgesinde soykirim savas sucu ve insanliga karsi suc islemekten dolayi tutuklama emri cikartmistir Boylece gorev basindaki bir lidere ilk kez soykirim savas sucu ve insanliga karsi suc cezasi onanmis oldu Omer el Besir Uluslararasi Ceza Mahkemesi nin kurulusundan 2002 yilindan bu yana hakkinda tutuklama emri cikartilan en ust duzey yetkilidir Ulkenin bolunme sureci 2005 anlasmasi sonrasindaki gelismeler 2011 yilinda guneye kendi kaderini tayin hakkinin verilmesini sagladi Bu da Sudan in ikiye bolunmesi ve Guney Sudan in kurulmasiyla sonuclandi 9 ila 15 Ocak tarihlerinde yapilan 2011 Guney Sudan bagimsizlik referandumunda oylarin 98 83 u bagimsizlik yonunde kullanildi CografyaSudan haritasi Hala ib Ucgeni 2000 yilindan beri tartismali Misir yonetimi altindadir Afrika kitasinin kuzeydogusunda yer alan Sudan 1 886 068 km yuzolcumune sahiptir Ulke guneyde Guney Sudan guneybatida Orta Afrika Cumhuriyeti batida Cad kuzeybatida Libya kuzeyde Misir guneydoguda Etiyopya doguda Eritre ile komsudur Ayrica dogusundaki Kizildeniz ile 853 km sahil seridi bulunmaktadir Duz bir cografyaya sahip ulkenin guneyi guneydogusu ve batisi daglarla cevrili iken kuzeyi ise collerle kapli bulunmaktadir Ulkenin yaklasik 24 u collerden olusmaktadir Beyaz Nil Mavi Nil ve Atbarah gibi akarsular Sudan icerisinde birleserek Nil nehrini olusturmaktadir Baskent Hartum da Beyaz Nil ve Mavi Nil in birlesiminde kurulmustur Sudan in en onemli yer alti zenginligi petroldur Diger yeralti kaynaklari dogalgaz demir bakir krom cinko kursun nikel tungsten mika gumus ve altin olarak siralanmaktadir Iklim Sudan in Koppen iklim siniflandirma haritasi Yagis miktari Sudan in guneyine dogru artar Ulkenin orta ve kuzey kisimlari kuzeydoguda Nubye Colu ve doguda Bayuda Colu gibi asiri derecede kurak col alanlarina sahiptir guneyde ise otlaklar ve tropikal savan vardir Sudan in yagmur mevsimi kuzeyde yaklasik dort ay Haziran Eylul ve guneyde alti aya kadar Mayis Ekim surer Kurak bolgeler gunesi tamamen engelleyebilen haboob denilen kum firtinalari yla bogusur Kuzey ve bati yari col bolgelerinde insanlar tarim icin kit yagislara bel baglar ve bunlarin cogu gocebe olup koyun ve deve suruleriyle dolasir Nil Nehri yakininda mahsul yetistiren iyi sulanan ciftlikler de vardir Ulkenin her yerinde gunes isigi suresi cok uzundur ve ozellikle collerde bu sure yilda 4 000 saatin uzerine cikabilir Cevre sorunlari Collesme Sudan da ciddi bir sorundur Toprak erozyonu konusunda da endiseler vardir Hem kamu hem de ozel tarimsal buyume koruma onlemleri olmadan ilerledi Sonuclar ormansizlasma topragin kurumasi ve toprak verimliligi nin ve su tablasinin dusmesi seklinde kendini gosterdi Ulkenin yaban hayati kacak avlanma nedeniyle tehdit altindadir 2001 yili itibariyla yirmi bir memeli turu ve dokuz kus turu ile iki bitki turu tehlike altindadir Kritik olarak nesli tukenmekte olan turler sunlardir kelaynak kuzey beyaz gergedani tora hartebeest ince boynuzlu ceylan ve sahin gagali kaplumbaga Sahra antilopu nun nesli vahsi dogada tukenmistir YonetimSudan in yeni siyasi haritasi Sudan 2011 yili itibariyla 15 eyalete wilayat cogul wilayah ayrilmistir Bu eyaletler de kendi icinde ilcelere ayrilir Onemli sehirleriHartum baskent Omdurman en buyuk sehir Port Sudan Vad Medeni El Obeid El Gadarif Nyala Kassala WauEkonomiSudan ihracatinin orantili temsili 2019Sudan daki Petrol ve gaz imtiyazlari 2004Sudan da kisi basina dusen GSYIH gelisimi 2010 da Sudan dunyanin en hizli buyuyen 17 ekonomisi olarak kabul ediliyordu ve uluslararasi yaptirimlarla karsi karsiya kaldiginda bile ulkenin buyuk olcude petrol gelirlerinden elde ettigi hizli kalkinma The New York Times tarafindan 2010 da kaydedildi 2006 tarihli bir makale Sudan in petrol sahalarinin yaklasik yuzde 75 ini iceren Guney Sudan in ayrilmasi nedeniyle Sudan stagflasyon asamasina girdi GSYIH buyumesinin 2014 te yuzde 3 4 e 2015 te yuzde 3 1 e geriledigi ve 2016 da yavas yavas toparlanarak yuzde 3 7 ye cikacagi tahmin edilirken enflasyon 2015 itibariyla yuzde 21 8 de kaldi Sudan in GSYIH si 2017 de 123 053 milyar ABD dolarindan 2018 de 40 852 milyar dolarina indi Guney Sudan in ayrilmasindan onceki petrol karlarina ragmen Sudan hala zorlu ekonomik sorunlarla karsi karsiyaydi Kisi basina dusen cok az uretime ragmen hala buyumesi artiyordu Sudan ekonomisi 2000 li yillarda istikrarli sekilde buyudu ve Dunya Bankasi raporuna gore 2010 da GSYIH deki genel buyume 2009 daki yuzde 4 2 lik buyumeye kiyasla yuzde 5 2 idi Bu buyume Guney Sudan in bagimsizligindan onceki Darfur Savasi ve guney ozerklik donemi sirasinda bile surdu Petrol Guney Sudan in Temmuz 2011 de bagimsizligini kazanmasindan onceki yillarda 2000 lerin sonlarinda uretimin onemli olcude artmasiyla Sudan in ana ihracatiydi Artan petrol gelirleriyle Sudan ekonomisi 2007 de yaklasik yuzde dokuzluk buyume oraniyla patlama yasadi Ancak petrol zengini Guney Sudan in bagimsizligi buyuk petrol sahalarinin cogunu Sudan hukumetinin dogrudan kontrolunun disina cikardi ve Sudan daki petrol uretimi yaklasik 450 000 varil gun 72 000 m3 d den 60 000 varil gun 9 500 m3 d altina dustu O zamandan beri uretim toparlanarak 2014 15 icin 250 000 varil gun 40 000 m3 d civarinda seyretti Guney Sudan denize kiyisi olmayan bir ulke oldugundan Guney Sudan petrol ihrac etmek icin Sudan in Kizildeniz kiyisindaki Port Sudan a giden boru hattina ve Sudan daki petrol aritma tesislerine dayanir Agustos 2012 de Sudan ve Guney Sudan Guney Sudan petrolunu Sudan boru hatlari uzerinden Port Sudan a tasimak icin anlasma imzaladi Cin Halk Cumhuriyeti Sudan in en buyuk ticaret ortaklarindan biridir Cin in Greater Nile Petroleum Operating Company nde yuzde 40 hissesi vardir Ulke ayrica Sudan a Darfur ve Guney Kordofan daki catismalar gibi askeri operasyonlarda kullanilan kucuk silahlari da satmaktadir Tarihsel olarak tarim Sudanlilarin yuzde 80 inden fazlasinin ana gelir ve istihdam kaynagi olmaya devam ederken ve ekonomik sektorun ucte birini olustururken petrol uretimi Sudan in 2000 sonrasi buyumesinin cogunu sagladi Halen Uluslararasi Para Fonu IMF saglam makroekonomik politikalar uygulamak icin Hartum hukumeti ile el ele calismaktadir Bu 1980 lerde borca batmis Sudan in IMF ve Dunya Bankasi ile iliskilerinin bozuldugu ve sonunda IMF den askiya alinmasiyla sonuclanan calkantili bir donemi takip etmektedir Yolsuzluk Algi Endeksi ne gore Sudan dunyadaki en cok yolsuzluk yapilan ulkelerdendir 2013 Kuresel Aclik Endeksi ne GHI gore Sudan in GHI gosterge degeri 27 0 idi Bu ulkenin Alarm Verecek Aclik Durumu na sahip oldugunu gosterir Sudan Dunyanin en ac besinci ulkesi olarak derecelendirilmektedir 2015 Insani Gelisme Endeksi ne IGE gore Sudan insani gelismede 167 siradaydi ve bu Sudan in hala dunyadaki en dusuk insani gelisme oranlarindan birine sahip oldugunu gostermektedir 2009 da 43 e kiyasla 2014 te nufusun 45 i gunde 3 20 ABD Dolarindan daha az bir gelirle yasadi DemografiSudan 2010 tahmini nufus yogunlugu Sudan in 2008 nufus sayiminda kuzey bati ve dogu Sudan in nufusunun 30 milyonun uzerinde oldugu kaydedildi Bu Guney Sudan in ayrilmasindan sonra Sudan nufusunun 30 milyonun biraz uzerinde olduguna dair mevcut tahminleri ortaya koyar 1983 nufus sayimi gunumuz Guney Sudan i da dahil olmak uzere Sudan in toplam nufusunu 21 6 milyon olarak verdiginden bu son yirmi yilda onemli bir artistir Buyuk Hartum un nufusu Hartum Omdurman ve Kuzey Hartum dahil hizla artmakta ve toplam nufus 5 2 milyon olarak kaydedilmistir Sudan multeci veren ulke olmasinin yani sira diger ulkelerden gelen buyuk bir multeci nufusunu da barindirir BMMYK istatistiklerine gore Agustos 2019 da Sudan da 1 1 milyondan fazla multeci ve siginmaci yasiyordu Bu nufusun cogunlugu Guney Sudan 858 607 kisi Eritre 123 413 Suriye 93 502 Etiyopya 14 201 Orta Afrika Cumhuriyeti 11 713 ve Cad dan 3 100 geldi Bunlarin disinda BMMYK raporu 1 864 195 Ulke icinde yerinden edilmis kisiler oldugunu raporlamaktadir Sudan multecilerin durumuna iliskin 1951 Multecilerin Hukuki Durumuna Dair Sozlesme sine taraftir Etnik gruplar Al Manasir Sudanli Arap Arap nufusunun ulusal toplamin 70 i oldugu tahmin edilmektedir Neredeyse tamami Musluman ve agirlikli olarak Sudan arapcasi konusur Diger etnik kokenler arasinda Beja Fur Nubyalilar Ermeniler ve Kiptiler vardir Arap olmayan gruplar genellikle etnik dilsel ve degisen derecelerde kulturel olarak farklidir Bunlar arasinda Beja 2 milyonun uzerinde Fur 1 milyonun uzerinde Nuba yaklasik 1 milyon Moro Masalit Bornu Tama Fulaniler Hausa Songhay Nubians Berta Zaghawa Nyimang Ingessana Daju Koalib Gumuz Midob ve Tagale bulunmaktadir Hausaca ticaret dili olarak kullanilir Ayrica kucuk ama onemli bir Yunan toplulugu vardir Necd Arapcasi konusan Awadia ve Fadnia kabileleri ve Bani Arak kabileleri gibi bazi Arap kabileleri ve konusan Beni Hassan Al Ashraf Kawhla ve Resaideler Arapcanin diger bolgesel bicimlerini konusur Kuzeydeki Rizeigat birkac Arap Bedevi Sudan arapcasi konusur ve Sudanli Araplarla ayni kulturu paylasir Bazi Baggara ve Tunjurlar Cad Arapcasi konusur Kuzey ve dogu Sudan daki Sudanli Araplar esas olarak Arap Yarimadasi ndan gelen gocmenlerin ve Sudan in yerli halklariyla yapilan evliliklerin soyundan geldiklerini iddia eder Nubye halki guney Misir daki Nubianlarla ortak bir tarihi paylasir Sudan daki Arap kabilelerinin buyuk cogunlugu 12 yuzyilda Sudan a goc etti yerli Nubye ve diger Afrikali halklarla evlendi ve yavas yavas Islam i tanitti Ayrica Bati Arabistan dan bolgeye daha onceki goclerden Sudan da birkac Islam oncesi Arap kabilesi vardi Sudan halkinin Araplastirilmasiyla ilgili birkac calismada tarihciler Arap ve Arap olmayanlarin kulturel kimlik lerinin anlamini tartismislardir Ornegin tarihci Elena Vezzadini farkli Sudanli gruplarin etnik karakterinin Sudan tarihinin bu bolumunun yorumlanma bicimine bagli oldugunu ve bu ayrim icin net tarihsel argumanlar olmadigini savunur Kisaca Arap gocmenlerin yerel yapilar tarafindan asimile edildigini Sudanlilastigini ve Bir grup Arap oldugunu iddia etmeye baslayinca bir bakima Araplastigini belirtir Fransiz arkeolog ve dilbilimci Claude Rilly farkli Sudanli etnik gruplarin soyagaci yla ilgili bir makalede Arap soyunun onemli bir erkek ataya dayandigini iddia eden Sudanli Araplarin cogunun DNA larinin buyuk olcude nesiller boyu Afrikali veya Afrikali Arap eslerden ve cocuklarindan olustugu gercegini gormezden geldigini ve bu iddialarin biyolojik gerceklerden cok sozlu geleneklere dayandigi anlamina geldigini savunur DillerResmi diller ve egitim dilleri Arapca ve Ingilizcedir Halkin cogunlugu Sudan Arapcasi konusur Bunun yani sira Nubyece Beja Fur Nuban Ingessana gibi diller de konusulur Resmi dinSudan 2020 yilinda sekuler bir devlet olmustur Halkin 90 i Musluman geriye kalan kisim ise animizm ve Kipti ve Ortodoks Hristiyan mezhebine mensuptur Muslumanlarin cogunlugu Sunni ve Sunnilerin bir kismi Safii ve obur kismi da Maliki dir UlasimDeniz Sudan in doguda Kizildeniz e kiyisi olmasi sebebiyle hem Akdeniz hem de Hint Okyanusu na baglantisi vardir Ulkenin deniz kiyisindaki en onemli sehri ve limani Kizildeniz kiyisindaki Port Sudan sehridir Port Sudan balikcilik ve turizmin yani sira deniz ticaretinin ve ulasiminin da hareketli oldugu bir merkezdir Hava Baskent Hartum Sudan in en buyuk havaalanina ev sahipligi yapmaktadir Bu havaalani Sudan in en buyuk havayolu sirketi olan nin ana terminalidir Sehrin guneydogu sinirina yakin insa edilmis olan terminal sehrin hizli gelisimi ile sehrin kalbi konumuna gelmistir Omdurman da yeni yapilmakta olan Sudan in en buyuk havaalani olma ozelligini alacaktir Bu havalimanlari disinda Guney Sudan daki Juba Uluslararasi Havalimani ve Port Sudan Havalimani da buyukluk sirasi ile ardinda yer alirlar Kopruler Mavi Nil i gecen asagidaki kopruler Hartum u Kuzey Hartum a baglarlar Demiryolu Sudan da baskent Hartum u Misir a Port Sudan a ve El Ubeyd e baglayan demiryollari bulunmaktadir Bati da Nyala ve guneyde Wau sehirlerine kadar uzanan toplam 3500 ila 4000 km uzunlugunda demiryolu sebekesi mevcuttur Ayrica bakiniz1989 Sudan askeri darbesi Birlesmis Milletler Afrika Birligi Darfur Misyonu UNAMID 2019 Sudan askeri darbesiBibliyografyaThe Economist Pocket World in Figures 2011 Edition Ingilizce Profile Books 2010 ISBN 978 1 84668 372 5 Kaynakca People and Society CIA world factbook 11 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2021 الجهاز المركزي للتعبئة العامة والإحصاء PDF 11 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Nisan 2022 Sudanese Fulani in Sudan 18 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2021 Magdy Samy Elhennawy Noha 21 Kasim 2021 Sudan military leaders reinstate deposed prime minister Associated Press 7 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2022 Official population clock 24 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Discontent over Sudan census News24 Cape Town Agence France Presse 21 Mayis 2009 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Temmuz 2011 International Monetary Fund 16 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi International Monetary Fund 16 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi International Monetary Fund 16 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi International Monetary Fund 16 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi World Bank 2 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2011 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 Arsivlenmis kopya 19 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Haziran 2013 1 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Agustos 2018 10 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Agustos 2018 8 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Agustos 2018 2 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Agustos 2018 Ingilizce Embassy of Sudan in Canada 27 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Agustos 2012 O Ballance Edgar 1977 The Secret War in the Sudan 1955 1972 Ingilizce Londra Faber and Faber ISBN 0 571 10768 0 DeRouen Karl R 2007 Civil wars of the world major conflicts since World War II Ingilizce ABC CLIO s 742 Ingilizce 9 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Eylul 2020 a b Ebu Remman Muhammed Arap dunyasinda gecen hafta Laiklik Sudan i birlestirir mi El Arab gazetesi Gazete Duvar 13 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2020 16 Nisan 2007 20 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2007 timeturk com sitesi 4 Mart 2009 13 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2011 Southern Sudan Referendum Commission and Southern Sudan Referendum Bureau 30 Ocak 2011 22 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2011 Sudan Ulke Raporu 2011 T C Basbakanlik Dis Ticaret Mustesarligi Ihracati Gelistirme Etud Merkezi n d 1 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Ocak 2011 University of Khartoum n d 24 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mayis 2013 United Nations University n d 29 Agustos 2000 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Haziran 2010 Sudan Environment Encyclopedia of the Nations n d 12 Subat 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ocak 2011 Government of South Sudan 20 Ekim 2009 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi 24 Ekim 2006 War in Sudan Not Where the Oil Wealth Flows The New York Times 11 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2010 African Development Bank Archived from the original on 20 Haziran 2013 KB1 bakim Uygun olmayan url link African Development Bank 29 Mart 2019 20 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi data worldbank org 15 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi South Sudan Gets Ready for Independence Al Jazeera 21 Haziran 2011 22 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Haziran 2011 Gettleman Jeffrey 20 Haziran 2011 As Secession Nears Sudan Steps Up Drive to Stop Rebels The New York Times 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Haziran 2011 Maasho Aaron 3 Agustos 2012 Reuters 5 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Amnesty International USA 3 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2009 Herbst Moira 14 Mart 2008 Bloomberg BusinessWeek New York 5 Nisan 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2009 Corruption Perceptions Index 2013 Full table and rankings 3 Aralik 2013 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Transparency International Retrieved 4 December 2013 Welthungerhilfe IFPRI and Concern Worldwide 2013 Global Hunger Index The challenge of hunger Building Resilience to Achieve Food and Nutrition Security 6 Kasim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bonn Washington D C Dublin October 2013 United Nations Development Programme ss 144 147 26 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2014 data worldbank org 7 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2020 Heavens Andrew 21 Mayis 2009 Reuters 10 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Mayis 2013 Library of Congress Country Studies 27 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi reporting unhcr org 1 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Aralik 2019 Minority Rights Group International 2008 29 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Aralik 2010 Sudanupdate org 18 Mart 2001 tarihinde kaynagindan arsivlendi Suliman 2010 s 115 2 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 1888 Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 17 s 16 Erisim tarihi 8 Mayis 2011 Arapca Almshaheer com 14 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mart 2012 Vezzadini Elena 2012 Identity history and power in the historiography of Sudan some thoughts on Holt and Daly s A History of Modern Sudan Canadian Journal of African Studies 46 3 442 doi 10 1080 00083968 2012 737533 ISSN 0008 3968 14 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2023 Rilly Claude 2021 Aux racines de la population soudanaise Rilly Claude Francigny Vincent Maillot Marc Cabon Olivier Ed Le Soudan de la Prehistoire a la conquete de Mehemet Ali Fransizca Paris Soleb Bleu autour ss 543 544 ISBN 978 2 35848 186 1 OCLC 1298202018 See also Spaulding J 2000 The chronology of Sudanese Arabic genealogical tradition In History in Africa 27 Cambridge University Press pp 325 337 Arsivlenmis kopya 7 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Eylul 2020 Dis baglantilarSudan Yonetimi Resmi internet sitesi