Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla dayanıyor. (Haziran 2021) |
Kretase veya Kretase dönemi, Mezozoyik Zaman'ın üç alt bölümünden sonuncusudur. Jura'dan sonra, Paleojen'den önce gelir. Günümüzden 145 milyon yıl önce başlayıp ~ 66 milyon yıl önce sona erdiği kabul edilir.
| Kretase | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
~145,0 - 66,0 myö | |||||||||
 Erken Kretase dönemini gösteren Dünya haritası (120 myö) | |||||||||
| Kronoloji | |||||||||
| |||||||||
| Etimoloji | |||||||||
| Kullanım bilgisi | |||||||||
| Gök cismi | Dünya | ||||||||
| Bölgesel kullanım | Küresel (ICS) | ||||||||
| Kullanılan zaman çizelgesi | ICS Zaman Cetveli | ||||||||
| Tanım | |||||||||
| Kronolojik birim | (Dönem) | ||||||||
| Stratigrafik birim | |||||||||
| Zaman aralığının resmîyeti | Resmî | ||||||||
| Alt sınırını belirleyen | Resmî olarak belirlenmemiştir | ||||||||
| Alt sınır belirleyici adayları |
| ||||||||
| Alt sınır KSKN aday bölümleri | Yok | ||||||||
| Üst sınırını belirleyen | Büyük bir göktaşı çarpması ve akabinde K-Pj yok oluşuyla ilişkili, iridyum açısından zengin bir jeolojik katman. | ||||||||
| Üst sınır KSKN | El Kâf Kesiti, El Kâf, Tunus 36°09′13″N 8°38′55″E / 36.1537°K 8.6486°D | ||||||||
| KSKN onayı | 1991 | ||||||||
| Atmosfer ve iklim verileri | |||||||||
Kretase, Tebeşir dönemi olarak da bilinir. Bu döneme tarihlenen kayaçlarda bolca tebeşir bulunması, döneme bu adın verilmesine neden olmuştur. Tebeşir, ölü planktonların deniz tabanına çökmesi sonucunda su basıncının etkisiyle oluşmaktadır.
Yeryüzü ve iklim
Kıtaların parçalanma ve kayma süreci dönem boyunca devam eder. Antarktika ve Avustralya dönem sonunda birbirinden koparlar. Hindistan ve Madagaskar, kuzey doğu yönünde ilerlemeye devam etmektedir. İtalya ve Yunanistan, Tetis içinde tek bir kütle olarak Avrupa kıtasına yaklaşmaktadır. Avrasya hâlen bir bütün halindedir. Ayrılmış olan Kuzey Amerika dönem sonlarında Batı Avrupa’yla çarpışır. Hindi-Çini ise Avrasya kıtasına sokulmaktadır. Dönemin sonlarına doğru Güney Amerika da Afrika’dan ayrılır.
Kretase’de de Jura’da olduğu gibi ılıman ve yağışlı bir iklim gezegene hakimdir. Mevsimsel farklılıklar belirgin değildir. Karaların hemen hemen aynı seviyede olması, yükseltilerin olmaması bunda etkindir. Kutuplarda buzullar yoktur ve deniz seviyeleri yüksektir.
Deniz yaşamı
Ilıman bir iklim, mevsim farklılıklarının belirgin olmaması, karalarda yağışların fazla olmasıyla denizlere taşınan minerallerin bolluğu, sığ denizlerin yaygınlığı, denizlerde özellikle planktonik yaşamın büyük ölçüde yaygınlaşmasına yol açmıştır. Planktonlarla beslenen deniz canlıları açısından son derece uygun olan bu ortamda, sığ ve ılıman denizlerde resifler hızla yayılmıştır.
Resiflerin yaygınlaşması pek çok canlı türünün de gelişmesine geniş bir ortam oluşturmuştur. Bugün bilinen türleriyle midyeler, istiridyeler, denizkestanesi gibi türlerin yanı sıra, ahtapot, yengeç, ıstakoz gibi gelişmiş kabuklular da yaygınlaşmıştır.
Orta ve derin sularda kıkırdaklı dev yırtıcılar varlık gösterirken sığ sularda su ortamına uyum sağlamış olan sürüngen türleri yaygınlaşmıştır. Her iki grup da Kretase boyunca giderek daha iri cüsseli olma eğilimi göstermişlerdir.
Kara yaşamı
Bir önceki dönem olan Jura döneminin baskın florası, Kretase'nin sonlarına kadar baskın olmaya devam etmiştir. Kretase'nin başlarında ortaya çıkmaya başlayan ve sonlarına doğru baskın bitki türü olan çiçekli bitkiler, bu dönemin evrimsel çizgisine damgasını vuran belirtin bir evrimsel aşamadır. Başlarda ekvator kuşağında, yağışların azalmasıyla ormanların aleyhine yaygınlaşan otsu bitkiler arasında ve giderek daha kuzey enlemlerde orman tabanında, otsu bitkiler olarak ortaya çıkan çiçekli bitkiler, Kretase’nin sonlarına doğru kozalaklı orman alanlarında da hızla yayıldılar. Meşe türleri, akçaağaç, manolya, ceviz, huş ve dişbudak ağaçları, çiçekli odunsu bitkilerin bugüne ulaşan biçimleridir.
Günümüzdeki floranın yüzde doksan, doksan beşinin çiçekli bitkilerden oluşmasına kadar gelişen açılım, Kretase'de ortaya çıkmış ve izleyen dönemlerde başarılı bir biçimde yaygınlaşmıştır. Çiçekli bitkilerin bu avantajı, üreme ve yayılma olanakları açısından böcekler gibi canlı türlerinden de yararlanmış olmalarına bağlı olmuştur.
Jura döneminden gelen Dinozorların yanı sıra yeni türler de bu dönemde ortaya çıkmıştır. Kretase Dönemi, Dinozorların altın çağı olmuştur.
Kitlesel yok oluş
Kretase'nin sonunda bir göktaşının gezegene çarpmasıyla tüm yaşam türlerinin % 70-80 i yok olmuştur. (ya da diğer bir varsayım dönemdeki ani iklim değişiklikleri sonucu sıcaklığın düşmesi) Bu yok oluştan en fazla etkilenenler genel olarak sürüngenler ve özel olarak da Dinozorlardır. Tüm kuş olmayan Dinozor türleri ortadan kalkmıştır.
Kretase Dönemin sonunu ve –eski yıllarda Tersiyer Dönem olarak tanımlanan- bir sonraki dönemi başlatan bu olaya, “Kretase / Tersiyer Yok Oluşu”nun kısaltılmış ifadesi olarak “K/T Olayı” (veya K/Pg olayı) denile gelmiştir.
Kaynakça
- ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu.
Dış bağlantılar
- . web.archive.org. 22 Mayıs 2006. 22 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde tumuyle ya da cogunluguyla tek kaynaga dayaniyor Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Lutfen baska kaynaklar ekleyerek bu maddeyi gelistirmeye yardim ediniz Haziran 2021 Kretase veya Kretase donemi Mezozoyik Zaman in uc alt bolumunden sonuncusudur Jura dan sonra Paleojen den once gelir Gunumuzden 145 milyon yil once baslayip 66 milyon yil once sona erdigi kabul edilir Kretase 145 0 66 0 myo PreYeYeOSDCPTJKPgNErken Kretase donemini gosteren Dunya haritasi 120 myo Kronoloji 140 130 120 110 100 90 80 70 M e z o z o y i kS ZJuraK r e t a s ePaleojenE r k e nG e cAlbiyen K Pj kitlesel yok olusu2018 itibariyla Kretase nin Uluslararasi Stratigrafi Komisyonu na gore alt bolumleri Dikey eksen olcegi milyon yil once EtimolojiKullanim bilgisiGok cismiDunyaBolgesel kullanimKuresel ICS Kullanilan zaman cizelgesiICS Zaman CetveliTanimKronolojik birimDonemStratigrafik birimZaman araliginin resmiyetiResmiAlt sinirini belirleyenResmi olarak belirlenmemistirAlt sinir belirleyici adaylariM18r nin manyetik tabani zon B nin tabani Bir ammonit olan nin ilk ortaya cikisiAlt sinir KSKN aday bolumleriYokUst sinirini belirleyenBuyuk bir goktasi carpmasi ve akabinde K Pj yok olusuyla iliskili iridyum acisindan zengin bir jeolojik katman Ust sinir KSKNEl Kaf Kesiti El Kaf Tunus 36 09 13 N 8 38 55 E 36 1537 K 8 6486 D 36 1537 8 6486KSKN onayi1991Atmosfer ve iklim verileri Kretase Tebesir donemi olarak da bilinir Bu doneme tarihlenen kayaclarda bolca tebesir bulunmasi doneme bu adin verilmesine neden olmustur Tebesir olu planktonlarin deniz tabanina cokmesi sonucunda su basincinin etkisiyle olusmaktadir Yeryuzu ve iklimKitalarin parcalanma ve kayma sureci donem boyunca devam eder Antarktika ve Avustralya donem sonunda birbirinden koparlar Hindistan ve Madagaskar kuzey dogu yonunde ilerlemeye devam etmektedir Italya ve Yunanistan Tetis icinde tek bir kutle olarak Avrupa kitasina yaklasmaktadir Avrasya halen bir butun halindedir Ayrilmis olan Kuzey Amerika donem sonlarinda Bati Avrupa yla carpisir Hindi Cini ise Avrasya kitasina sokulmaktadir Donemin sonlarina dogru Guney Amerika da Afrika dan ayrilir Kretase de de Jura da oldugu gibi iliman ve yagisli bir iklim gezegene hakimdir Mevsimsel farkliliklar belirgin degildir Karalarin hemen hemen ayni seviyede olmasi yukseltilerin olmamasi bunda etkindir Kutuplarda buzullar yoktur ve deniz seviyeleri yuksektir Deniz yasamiIliman bir iklim mevsim farkliliklarinin belirgin olmamasi karalarda yagislarin fazla olmasiyla denizlere tasinan minerallerin bollugu sig denizlerin yayginligi denizlerde ozellikle planktonik yasamin buyuk olcude yayginlasmasina yol acmistir Planktonlarla beslenen deniz canlilari acisindan son derece uygun olan bu ortamda sig ve iliman denizlerde resifler hizla yayilmistir Resiflerin yayginlasmasi pek cok canli turunun de gelismesine genis bir ortam olusturmustur Bugun bilinen turleriyle midyeler istiridyeler denizkestanesi gibi turlerin yani sira ahtapot yengec istakoz gibi gelismis kabuklular da yayginlasmistir Orta ve derin sularda kikirdakli dev yirticilar varlik gosterirken sig sularda su ortamina uyum saglamis olan surungen turleri yayginlasmistir Her iki grup da Kretase boyunca giderek daha iri cusseli olma egilimi gostermislerdir Kara yasamiBir onceki donem olan Jura doneminin baskin florasi Kretase nin sonlarina kadar baskin olmaya devam etmistir Kretase nin baslarinda ortaya cikmaya baslayan ve sonlarina dogru baskin bitki turu olan cicekli bitkiler bu donemin evrimsel cizgisine damgasini vuran belirtin bir evrimsel asamadir Baslarda ekvator kusaginda yagislarin azalmasiyla ormanlarin aleyhine yayginlasan otsu bitkiler arasinda ve giderek daha kuzey enlemlerde orman tabaninda otsu bitkiler olarak ortaya cikan cicekli bitkiler Kretase nin sonlarina dogru kozalakli orman alanlarinda da hizla yayildilar Mese turleri akcaagac manolya ceviz hus ve disbudak agaclari cicekli odunsu bitkilerin bugune ulasan bicimleridir Gunumuzdeki floranin yuzde doksan doksan besinin cicekli bitkilerden olusmasina kadar gelisen acilim Kretase de ortaya cikmis ve izleyen donemlerde basarili bir bicimde yayginlasmistir Cicekli bitkilerin bu avantaji ureme ve yayilma olanaklari acisindan bocekler gibi canli turlerinden de yararlanmis olmalarina bagli olmustur Jura doneminden gelen Dinozorlarin yani sira yeni turler de bu donemde ortaya cikmistir Kretase Donemi Dinozorlarin altin cagi olmustur Kitlesel yok olusKretase nin sonunda bir goktasinin gezegene carpmasiyla tum yasam turlerinin 70 80 i yok olmustur ya da diger bir varsayim donemdeki ani iklim degisiklikleri sonucu sicakligin dusmesi Bu yok olustan en fazla etkilenenler genel olarak surungenler ve ozel olarak da Dinozorlardir Tum kus olmayan Dinozor turleri ortadan kalkmistir Kretase Donemin sonunu ve eski yillarda Tersiyer Donem olarak tanimlanan bir sonraki donemi baslatan bu olaya Kretase Tersiyer Yok Olusu nun kisaltilmis ifadesi olarak K T Olayi veya K Pg olayi denile gelmistir Kaynakca Uluslararasi Kronostratigrafik Cizelge PDF www stratigraphy org Uluslararasi Stratigrafi Komisyonu Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Dis baglantilar web archive org 22 Mayis 2006 22 Mayis 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2021 Oncesinde gelen Proterozoyik Ust Zaman Fanerozoyik Ust ZamanPaleozoyik Zaman Mezozoyik Zaman Senozoyik ZamanKambriyen Ordovisiyen Siluriyen Devoniyen Karbonifer Permiyen Triyas Jura Kretase Paleojen Neojen Kv