Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Şapsığlar (Rusça: шапсуги; Şapsığca: адыгэ, шапсыгъ), Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.
 Şapsığ Prensliği sancağı | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya | 3.900-10.376 |
| Diller | |
| Din | |
Şapsığ Çerkeslerinden olan Ahlat Çerkeslerinin eskiden sekiz dokuz olan köy sayısı günümüzde bire (Adilcevaz'da) düşmüş olup çoğu Ahlat merkezde yaşamaktadır.
Tarihsel topraklar
Yerli Kafkas halklarından biri olan Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'da Karadeniz kıyısındaki en büyük topluluklardan biridir ve Çerkeslerin en büyük topluluklarından biri idi. 1864 yılı öncesinde kuzeyde Kuban nehrinden güneyde Şahe nehrine kadar uzanan geniş bir alanda yaşarlardı. Kuzeyde Kuban Irmağı boylarında, şimdiki Krasnodar kentine değin uzanan yöreye Büyük Şapsığ, Karadeniz kıyısındaki kesime de Küçük Şapsığ denirdi. Günümüzde Şapsığ etnik kimliği taşıyan insanlar, Karadeniz kıyısında kuzeyde Cubga, güneyde de Şahe nehirleri arasında bulunan bölgede yaşarlar. 1922'de Şapsığ halk temsilcilerinin kararıyla Rusya Sovyet Cumhuriyeti'ne bağlı kuruldu.Cumhuriyetin nüfusu 50 bin idi ve 1864'te Türkiye'ye sürülmüş olan Çerkes-Şapsığların geri getirilmesini programına koymuştu.Cumhuriyet'in sınırları güneyde,Soçi'de dahil Abhazya'ya değin uzanan geniş bir alanı kapsıyordu.Ancak 1924'te Şapsığ Cumhuriyeti Moskova'dan onay alamadı,onun yerine toprakları daraltılmış bir Şapsığ Ulusal Rayonu oluşturuldu,rayon 1945'te kaldırıldı.Birçok Şapsığ ileri geleni cezalandırıldığı gibi,birçok Şapsığ da Sibirya'ya sürülerek telef edildi. Kafkas dağlarının kuzey eteklerinde Anthir, Abin, Afips, Bakan, Şips ve diğer akarsuların bulunduğu bölgeye ise Büyük Şapsığ denir. Büyük Şapsığ’dan arta kalmış olan dört köy (Afıpsıpe, Penehes, Haştuk ve Pseytuk) ile bir de Natuhay köyü Adıge Cumhuriyeti’nin Tahtamukay Rayonu’nda bulunuyor.Adıgey'deki Adıge olarak tanınıyor.Şapsığlar 1945-1999 yılları arasında etnik haklar tanınmamıştı.
Nüfus
Bazı verilere göre 1926’da Rusya’da 4 binin üzerinde Şapsığ yaşıyordu. 2010 yılı nüfus sayımına göre dağınık biçimde, Soçi ve Tuapse yörelerinde yaşayan Şapsığların toplam nüfusu 3882’dir.Ancak Şapsığların büyük bölümü,örneğin Tuapse Şapsığları, 2002 yılı nüfus sayımı sırasında, Şapsığ etnik kimliği ile kayda geçirilmemiştir. Karadeniz kıyılarında 2002'de 8376 (Soçi- 4854, Tuapse- 3522) Şapsığ-Çerkes nüfusu (aslında hepsi Şapsığ) kayda geçirilmişti. Şapsığların kendi ifadelerine göre Karadeniz kıyısındaki (Soçi ve Tuapse rayonundaki) Şapsığ nüfusu 2 bin kadardır.
Yerleşimler
| Çerkesçe | Transkripsiyon | Rusça |
| Жьыубгъу | Jıwubĝ | Джубга |
| Ныджэ псыхъу | Nıce psıȟ | Новомихайловский |
| Псыбэ | Psıbe | Псебе |
| Агуй Шапсыгъ | Aguy Şapsığ | Агуй Шапсуг |
| Агуяп | Aguyap | Агой |
| ТIуапсэ | Ṫuapse | Туапсе |
| ЦIэпс | Šeps | Цыпка |
| Гъуакъу | Ĝuaɋ | Георгиевское |
| КодэшъхьапI | Kodeṩhaṕ | Малое Псеушхо |
| ШIоикъу | Ş'oyiɋ | Большое Псеушхо |
| Нэжъыгъу | Neĵıĝ | Наджиго |
| Мэкъупс | Mequps | Макопсе |
| Ашап | Aşap | Аше |
| Пчэныякъу | Pçenıyaɋ | Тихоновка |
| Шъхьафит | Ṩhafit | Шхафит |
| Хьаджыкъу | Hacıɋ | Хаджико |
| Къэлэжъ | Qeleĵ | Калеж |
| Шъоджэикъу | Ṩoceyiɋ | Лыготх |
| Жэмси | Jemsi | Марьино |
| ПсышIуап | Psış'uap | Лазаревское |
| Тхьагъапшъ | Thağapṩ | Тхагапш |
| Шэхап | Şexap | Головинка |
| ШэхэкIэй | Şexeḉey | Большой Кичмай |
| ШэхэкIэй цIыкIу | Şexeḉey šıɋ | Малый Кичмай |
| Тыгъэмыпс | Tığemıps | Дагомыс |
| Шъачэ | Ṩaçe | Сочи |
Dil
Şapsığların dili, Çerkesce’nin Batı kolu kıyı grubu ağızlarından biridir. Çerkesce ise, Kafkas dillerinin Kuzeybatı Kafkas dilleri öbeğine bağlı bir dildir.
Din
Tarih
Şapsığlar, Kırım Hanlığı’na karşı savaşan diğer Çerkesleri desteklediler. Kafkas Savaşı’nda Çarlık Rusya’sının en radikal düşmanları arasında yer aldılar ve bu savaşta 1859 yılında Şeyh Şamil’e katıldılar. 1860 yılının hemen başında Meclis Şapsığların, Ubıhların ve Natuhayların birleşmesi kararını aldı. Savaştan yenilgiyle çıkılması ve Rus güçlerinin topraklarına girmesi üzerine, 1864’te Şapsığların ve Ubıhların çoğunluğu Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kaldı.Bu göçten sonra Kafkasya’da 2000 kadar Şapsığ kaldı.
1924 yılında Sovyet yönetimi Şapsığ Ulusal Bölgesi’ni kurdu. Tuapse Bölge'nin ilk yönetim merkeziydi.24 Mayıs 1945'te Şapsığ Ulusal Bölgesi Lazarevsk rayonuna dönüştürüldü. 1990 yılında Şapsığlar, Şapsığ Ulusal Bölgesi'nin kuruluşunu yeniden ilan ettiler, ancak bu bölge iki yıl sonra Rusya yönetimi tarafından lağvedildi.
Kültür
Geleneksel Şapsığ kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Şapsığlar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlar. İslam öncesinde Şapsığlar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.
Şapsığ sülaleler
19. yüzyılın ortasında Şapsığlar 8 esas soya ayrılıyorlardı: Natho, Nataho, Goago, Yemu, Koble, Shopete, Sootoh ve Goaye. Bu soylar da büyük küçük birçok alt kola ayrılıyordu. Örneğin, Natho soyu 28 alt soya ayrılıyordu; Koble 50'den fazla koldan oluşuyordu, Psezuapse'deki Goayelerin 17 alt soyu vardı.
Eski kabile isimleri ve boyları aşağıda görüldüğü gibidir:
| Çerkesçe | Transkripsiyon | Çerkesçe | Transkr. | Çerkesçe | Transkr. | Çerkesçe | Transkr. | Çerkesçe | Transkr. | Çerkesçe | Transkr. |
| Натхъомэ ялIакъохэр | Natĥome yałaqoxer | НэтIахъомэ ялIакъохэр | Neṫaĥome yałaqoxer | Коблы ялIакъохэр | Koblı yałaqoxer | Шъхьаптэхэ ялIакъохэр | Ṩhantexe yałaqoxer | Гъуагъо-Шъэотэхмэ ялIакъохэр | Ĝağo-Ṩewotexeme yałaqoxer | Гуаемэ ялIакъохэр | Ġayeme yałaqoxer |
| АкIэжъ | Aḉeĵ (Aḱeĵ) | Абир (Абыр) | Abir | Ацумыжъ | Açumıĵ | Абрэгь | Abreg | БжьашIо | Bjaş'o | БжыхьалI | Bjıhał |
| Ацокъу | Açoɋ | Алащэ | Alaşe | Бастэ | Baste | Егъум | Yeğum | Борэкъо | Boreqo | Гунай | Gunay |
| Багьэ | Bage | Бэус | Bewus | Батэ | Bate | Нэгъуцу | Neğuç | Гусэр | Guser | Дачъэ | Daçe |
| Бзыщ | Bzış | Гъурыжъ | Ğurıĵ | Бгъанэ | Bğane | ОгъулI | Woğuł | Джадэ | Cade | ЕкIуашъ | Yeḱuaṩ |
| БыркIэ | Bırḉe (Bırḱe) | Дыжьы | Dıjı | Джарым | Carım | Пцашэ | Pšaşe | Иныхъу | Yinıȟ | КIэсэбэжъ | Ḉesebeĵ |
| БэгъэгушIу | Beğeguş'u | Дэджэраджэ | Decerace | Дэбэхьу | Debeĥu | Тыркуао | Tırķawo | Къанщэжь | Qanşej | Къэрэджан | Qerecan |
| Джарым | Carım | Ешъуталъэ | Yeṩutaĺe | Дэгуф | Deguf | Хъуд | Ĥud | Къуаджэ | Ɋace | ЛIыхъужъ | Łıĥuĵ |
| Емызагъ | Yemızağ | КIакIыхъу | Ḉaḉıĥu | ЛIыф | Łıf | ХыдзэлI | Xıźeł | ЛIыхъужъыкъу | Łıĥuĵıɋ | Лъэцэрыкъу | Ĺešerıɋ |
| Ергъужъ | Yerğuĵ | МэзакIу | Mezaǩ | ЛIыхъужъ | Łıĥuĵ | Хьагъур | Hağur | Лъэпшъыкъу | Ĺepṩıɋ | Мэджаджэкъу | Mecaceɋ |
| КIуф | Ḱuf | Пэхъу | Peĥu | Наго | Nago | Хьахъу | Haȟ | Мышъэ | Mıṩe | Мэмэт | Memet |
| КIэхъу | Çeĥu (Ḱeĥu) | Тхыжъ | Txıĵ | Нащэ | Naşe | Хьэлъакъу | Heĺaɋ | Мэт | Met | Мэт | Met |
| ЛIыкIас | Łıḉas (Łıḱas) | Хьазыкъу | Hazıɋ | Нэгъужъ | Neğuĵ | Шъау | Ṩaw | ПсэкIэкI | Pseḉeḉ | Нэукъ | Newuq |
| Мэлыщ | Melış | Хьахъуратэ | Haĥurate | Нэпсэу | Nepsew | Шъхьэлахъо | Ṩhelaĥo | Тым | Tım | ПщыукI | Pşıwuḉ |
| Мэфэуд | Mefewud | Хьурым | Hurım | Псэукъо | Psewqo | Ушъый | Yuṩıy | Сабын (Сабыныкъу) | Sabın (Sabınıɋ) | ||
| Натхъо | Natĥo | ШIужъэкъу | Ş'uĵeɋ | Пэкожъ | Pekoĵ | Хъун | Ĥun | ТхьалI | Thał | ||
| НэмылIэкъу | Nemıłeɋ | Шъуагьэ | Ṩuage | РатIэкъу | Paṫeɋ | Хьатыщ | Hatış | Хьагъун | Hağun | ||
| Отэхь | Woteh | Шъхьабэ | Ṩhabe | ТIэшъу | Ṫeṩu | Цушъхьэ | Çuṩhe | ХьамтIэхъу | Hamṫeȟ | ||
| Сэхъут | Seĥut | ШъхьакIумыдэ | Ṩhaḱumıde | Тамухъ | Tamuĥ | ШIуцIэ | Ş'uše | ||||
| Тхьэкъуахъо | Theɋaĥo | Тхьакъуахъо | Thaɋaĥo | Шъэгьашъ | Ṩegaṩ | ||||||
| Тыкъо | Tıqo | Тыу | Tıw | Шъэотэхьу | Ṩewoteȟ | ||||||
| Тыу | Tıw | Хъупщ | Ĥupş | Шыу | Şıw | ||||||
| Хьапый | Hapıy | ХъутIыжъ | Ĥuṫıĵ | ШэкIолI | Şeḱoł | ||||||
| Хьатх | Hatx | ХьамтIыжъ (ХьамтIэ) | Hamṫıĵ (Hamṫe) | Гугъожъ | Guĝoj | ||||||
| Хьатыу | Hatıw | Хьантыу | Hantıw | ||||||||
| Шыумыжъ | Şıwmıĵ | Хьаратэ | Harate | ||||||||
| ШэхэлI | Şexeł | Хьэтаужъ | Hetawuĵ | ||||||||
| ШъэIужъу | Ṩeuǰ | ||||||||||
| Шъэумэн | Ṩewmen | ||||||||||
| ШэрэлI | Şereł | ||||||||||
| Шэуджэн | Şewcen |
Dış bağlantılar
- Şapsuğ sitesi (Rusça/Adıgece) 23 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- Leonti Lyulye, Çeviren: asil bir çerkes. Çerkesya, Tarihi Etnografik Makaleler 1857 - 1862 - 1866 Çiviyazıları S.52.53.54.
- ^ "Всероссийская перепись населения 2002 года". 2 Şubat 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2009. (Rusça)
- ^ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года 24 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- ^ Selçuk Balkar. Ahlat Çerkesleri - Kafkas Diasporası 10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ V.L. ksenofontov 8yazan), Murat Papşu (çeviren). Şapsığlar 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart dergisi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sapsiglar Rusca shapsugi Sapsigca adyge shapsyg Kuzey Kafkasya nin yerli halklarindan olan Bati Cerkeslerine mensup topluluklardan biridir Tarihi Sapsigya bolgesinde yasiyorlardi Bugun cogunlugu Krasnodar Krayi Tuapse rayonu ve Soci nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya ya bagli Adigey Cumhuriyeti nde yasar Dilleri olan Sapsigca 1945 yilina kadar yazi ve edebiyat dili olmustur Eskiden onlardan ayri olan Hakuclar gunumuzde resmi olarak Sapsiglardan kabul edilmektedir Sapsiglar shapsygeherSapsig Prensligi sancagiOnemli nufusa sahip bolgelerRusya3 900 10 376DillerSapsigca Cerkesce Turkce Rusca Arapca IbraniceDinIslam Hanefi Sunni Sapsig Cerkeslerinden olan Ahlat Cerkeslerinin eskiden sekiz dokuz olan koy sayisi gunumuzde bire Adilcevaz da dusmus olup cogu Ahlat merkezde yasamaktadir Cerkes atli savascisi Tarihsel topraklarYerli Kafkas halklarindan biri olan Sapsiglar Kuzey Kafkasya da Karadeniz kiyisindaki en buyuk topluluklardan biridir ve Cerkeslerin en buyuk topluluklarindan biri idi 1864 yili oncesinde kuzeyde Kuban nehrinden guneyde Sahe nehrine kadar uzanan genis bir alanda yasarlardi Kuzeyde Kuban Irmagi boylarinda simdiki Krasnodar kentine degin uzanan yoreye Buyuk Sapsig Karadeniz kiyisindaki kesime de Kucuk Sapsig denirdi Gunumuzde Sapsig etnik kimligi tasiyan insanlar Karadeniz kiyisinda kuzeyde Cubga guneyde de Sahe nehirleri arasinda bulunan bolgede yasarlar 1922 de Sapsig halk temsilcilerinin karariyla Rusya Sovyet Cumhuriyeti ne bagli kuruldu Cumhuriyetin nufusu 50 bin idi ve 1864 te Turkiye ye surulmus olan Cerkes Sapsiglarin geri getirilmesini programina koymustu Cumhuriyet in sinirlari guneyde Soci de dahil Abhazya ya degin uzanan genis bir alani kapsiyordu Ancak 1924 te Sapsig Cumhuriyeti Moskova dan onay alamadi onun yerine topraklari daraltilmis bir Sapsig Ulusal Rayonu olusturuldu rayon 1945 te kaldirildi Bircok Sapsig ileri geleni cezalandirildigi gibi bircok Sapsig da Sibirya ya surulerek telef edildi Kafkas daglarinin kuzey eteklerinde Anthir Abin Afips Bakan Sips ve diger akarsularin bulundugu bolgeye ise Buyuk Sapsig denir Buyuk Sapsig dan arta kalmis olan dort koy Afipsipe Penehes Hastuk ve Pseytuk ile bir de Natuhay koyu Adige Cumhuriyeti nin Tahtamukay Rayonu nda bulunuyor Adigey deki Adige olarak taniniyor Sapsiglar 1945 1999 yillari arasinda etnik haklar taninmamisti NufusBazi verilere gore 1926 da Rusya da 4 binin uzerinde Sapsig yasiyordu 2010 yili nufus sayimina gore daginik bicimde Soci ve Tuapse yorelerinde yasayan Sapsiglarin toplam nufusu 3882 dir Ancak Sapsiglarin buyuk bolumu ornegin Tuapse Sapsiglari 2002 yili nufus sayimi sirasinda Sapsig etnik kimligi ile kayda gecirilmemistir Karadeniz kiyilarinda 2002 de 8376 Soci 4854 Tuapse 3522 Sapsig Cerkes nufusu aslinda hepsi Sapsig kayda gecirilmisti Sapsiglarin kendi ifadelerine gore Karadeniz kiyisindaki Soci ve Tuapse rayonundaki Sapsig nufusu 2 bin kadardir YerlesimlerCerkesce Transkripsiyon RuscaZhyubgu Jiwubĝ DzhubgaNydzhe psyhu Nice psiȟ NovomihajlovskijPsybe Psibe PsebeAguj Shapsyg Aguy Sapsig Aguj ShapsugAguyap Aguyap AgojTIuapse Ṫuapse TuapseCIeps Seps CypkaGuaku Ĝuaɋ GeorgievskoeKodeshhapI Kodeṩhaṕ Maloe PseushhoShIoiku S oyiɋ Bolshoe PseushhoNezhygu Neĵiĝ NadzhigoMekups Mequps MakopseAshap Asap AshePchenyyaku Pceniyaɋ TihonovkaShhafit Ṩhafit ShhafitHadzhyku Haciɋ HadzhikoKelezh Qeleĵ KalezhShodzheiku Ṩoceyiɋ LygothZhemsi Jemsi MarinoPsyshIuap Psis uap LazarevskoeThagapsh Thagapṩ ThagapshShehap Sexap GolovinkaShehekIej Sexeḉey Bolshoj KichmajShehekIej cIykIu Sexeḉey siɋ Malyj KichmajTygemyps Tigemips DagomysShache Ṩace SochiDilSapsiglarin dili Cerkesce nin Bati kolu kiyi grubu agizlarindan biridir Cerkesce ise Kafkas dillerinin Kuzeybati Kafkas dilleri obegine bagli bir dildir DinSapsiglar Sunni Musluman dirTarihSapsiglar Kirim Hanligi na karsi savasan diger Cerkesleri desteklediler Kafkas Savasi nda Carlik Rusya sinin en radikal dusmanlari arasinda yer aldilar ve bu savasta 1859 yilinda Seyh Samil e katildilar 1860 yilinin hemen basinda Meclis Sapsiglarin Ubihlarin ve Natuhaylarin birlesmesi kararini aldi Savastan yenilgiyle cikilmasi ve Rus guclerinin topraklarina girmesi uzerine 1864 te Sapsiglarin ve Ubihlarin cogunlugu Osmanli topraklarina goc etmek zorunda kaldi Bu gocten sonra Kafkasya da 2000 kadar Sapsig kaldi 1924 yilinda Sovyet yonetimi Sapsig Ulusal Bolgesi ni kurdu Tuapse Bolge nin ilk yonetim merkeziydi 24 Mayis 1945 te Sapsig Ulusal Bolgesi Lazarevsk rayonuna donusturuldu 1990 yilinda Sapsiglar Sapsig Ulusal Bolgesi nin kurulusunu yeniden ilan ettiler ancak bu bolge iki yil sonra Rusya yonetimi tarafindan lagvedildi KulturGeleneksel Sapsig kulturu Cerkes kulturunun parcasidir Sapsiglar tarim sigir ve at yetistiriciligiyle ugrasirlar Islam oncesinde Sapsiglar Cerkeslerin tanrilari olan Sible simsek ve yildirim tanrisi Sozeres bereket tanrisi Yemis Ahin ve Hakustas gibi tanrilara tapiyorlardi Sapsig sulaleler19 yuzyilin ortasinda Sapsiglar 8 esas soya ayriliyorlardi Natho Nataho Goago Yemu Koble Shopete Sootoh ve Goaye Bu soylar da buyuk kucuk bircok alt kola ayriliyordu Ornegin Natho soyu 28 alt soya ayriliyordu Koble 50 den fazla koldan olusuyordu Psezuapse deki Goayelerin 17 alt soyu vardi Eski kabile isimleri ve boylari asagida goruldugu gibidir Cerkesce Transkripsiyon Cerkesce Transkr Cerkesce Transkr Cerkesce Transkr Cerkesce Transkr Cerkesce Transkr Nathome yalIakoher Natĥome yalaqoxer NetIahome yalIakoher Neṫaĥome yalaqoxer Kobly yalIakoher Kobli yalaqoxer Shhaptehe yalIakoher Ṩhantexe yalaqoxer Guago Sheotehme yalIakoher Ĝago Ṩewotexeme yalaqoxer Guaeme yalIakoher Ġayeme yalaqoxerAkIezh Aḉeĵ Aḱeĵ Abir Abyr Abir Acumyzh Acumiĵ Abreg Abreg BzhashIo Bjas o BzhyhalI BjihalAcoku Acoɋ Alashe Alase Baste Baste Egum Yegum Boreko Boreqo Gunaj GunayBage Bage Beus Bewus Bate Bate Negucu Neguc Guser Guser Dache DaceBzysh Bzis Guryzh Guriĵ Bgane Bgane OgulI Wogul Dzhade Cade EkIuash YeḱuaṩByrkIe Birḉe Birḱe Dyzhy Diji Dzharym Carim Pcashe Psase Inyhu Yiniȟ KIesebezh ḈesebeĵBegegushIu Begegus u Dedzheradzhe Decerace Debehu Debeĥu Tyrkuao Tirkawo Kanshezh Qansej Keredzhan QerecanDzharym Carim Eshutale Yeṩutaĺe Deguf Deguf Hud Ĥud Kuadzhe Ɋace LIyhuzh LiĥuĵEmyzag Yemizag KIakIyhu Ḉaḉiĥu LIyf Lif HydzelI Xizel LIyhuzhyku Liĥuĵiɋ Leceryku ĹeseriɋErguzh Yerguĵ MezakIu Mezaǩ LIyhuzh Liĥuĵ Hagur Hagur Lepshyku Ĺepṩiɋ Medzhadzheku MecaceɋKIuf Ḱuf Pehu Peĥu Nago Nago Hahu Haȟ Myshe Miṩe Memet MemetKIehu Ceĥu Ḱeĥu Thyzh Txiĵ Nashe Nase Helaku Heĺaɋ Met Met Met MetLIykIas Liḉas Liḱas Hazyku Haziɋ Neguzh Neguĵ Shau Ṩaw PsekIekI Pseḉeḉ Neuk NewuqMelysh Melis Hahurate Haĥurate Nepseu Nepsew Shhelaho Ṩhelaĥo Tym Tim PshyukI PsiwuḉMefeud Mefewud Hurym Hurim Pseuko Psewqo Ushyj Yuṩiy Sabyn Sabynyku Sabin Sabiniɋ Natho Natĥo ShIuzheku S uĵeɋ Pekozh Pekoĵ Hun Ĥun ThalI ThalNemylIeku Nemileɋ Shuage Ṩuage RatIeku Paṫeɋ Hatysh Hatis Hagun HagunOteh Woteh Shhabe Ṩhabe TIeshu Ṫeṩu Cushhe Cuṩhe HamtIehu HamṫeȟSehut Seĥut ShhakIumyde Ṩhaḱumide Tamuh Tamuĥ ShIucIe S useThekuaho Theɋaĥo Thakuaho Thaɋaĥo Shegash ṨegaṩTyko Tiqo Tyu Tiw Sheotehu ṨewoteȟTyu Tiw Hupsh Ĥups Shyu SiwHapyj Hapiy HutIyzh Ĥuṫiĵ ShekIolI SeḱolHath Hatx HamtIyzh HamtIe Hamṫiĵ Hamṫe Gugozh GuĝojHatyu Hatiw Hantyu HantiwShyumyzh Siwmiĵ Harate HarateShehelI Sexel Hetauzh HetawuĵSheIuzhu ṨeuǰSheumen ṨewmenSherelI SerelSheudzhen SewcenDis baglantilarSapsug sitesi Rusca Adigece 23 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde KaynakcaLeonti Lyulye Ceviren asil bir cerkes Cerkesya Tarihi Etnografik Makaleler 1857 1862 1866 Civiyazilari S 52 53 54 Vserossijskaya perepis naseleniya 2002 goda 2 Subat 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2009 Rusca Oficialnyj sajt Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Informacionnye materialy ob okonchatelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda 24 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca Selcuk Balkar Ahlat Cerkesleri Kafkas Diasporasi 10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde V L ksenofontov 8yazan Murat Papsu ceviren Sapsiglar 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart dergisi