Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Çuvaşça (Çuvaşça: Чӑвашла / Căvašla), Rusya'nın orta kesiminde, Ural Dağları’nın batısında konuşulan çağdaş dönem Türki dillerden biridir. Türk dillerinin Ogur-Bolgar grubu öbeğinden varlığını korumuş tek dilidir. Çuvaşça, Çuvaşların anadili ve Çuvaşistan’ın resmî dilidir. Yaklaşık iki milyon kişi tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre Çuvaşistan’da bu dili konuşan nüfusun % 92 etnik olarak Çuvaş, % 8’i ise başka etnik kökenlidir. Çuvaşça, okullarda eğitim dili olmasına ve medyada kullanılmasına karşın, Rusçanın yaygın kullanımından dolayı tehlike altında olan bir dildir.
| Çuvaşça | |
|---|---|
| Чӑвашла, Căvašla | |
| Telaffuz | |
| Bölge | Çuvaşya |
| Etnisite | Çuvaşlar |
| Konuşan sayısı | 1.08 milyon (2010) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Rusya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | cv |
| ISO 639-2 | chv |
| ISO 639-3 | chv |
 Çuvaşçanın Rusya içindeki coğrafi dağılımı | |
Çuvaşça diğer Türki dillerden büyük oranda ayrışmıştır. Öyle ki, diğer Türki diller karşılıklı anlaşılabilirken, Çuvaşça için bu geçerli değildir. Hatta, dil bilimciler tarafından ilk olarak bir Fin-Ugor dili olduğu sanılmıştır. 13. ve 14. yüzyılda dikilmiş, bugünkü Tataristan'da yoğunlaşan, İdil Bulgar kitabelerinde Çuvaşların atası olan bir dil kullanılmıştır.
Bazı akademisyenler Çuvaşça'nın diğer Türki dillerinden çok uzak olduğunu savunup eski Bulgar dilinin Hunca ile bağlantılı olduğunu savunmuş ve bu genişletişmiş Oğur öbeğinin Türk dillerinin lehçesi olarak değerlendirilmesi yerine Hun-Bulgar veya Hun dillerinin bir parçası olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunmuştur.
Volga dirseğindeki Kazan'da, ileride -Tatarlar ve Başkırlar arasında dağılmış olarak- Volga ve Ural arasındaki bölgede, nispeten az olan sayılarına rağmen (1959 sayımına göre 1.470.000) dil bilim ve etnoloji açısından en ilgi çekici ve en önemli Türk halklarından biri olan Çuvaşlar (Çavaş) yaşar. Hem farklı etnik hususiyetleri hem de ağız hususiyetlerine göre Çuvaşlar iki ana gruba ayrılırlar: Kozmodem'jansk, Çeboksary, Jadrin ve Kurmyş kasabalarında Yukarı Çuvaşlar (viryal < *üz el "yukarı memleket, yukarı halk") ve Aşağı Çuvaşlar (anatri < *enet ôegi ? 'aşağıda [Volga ve devamında] bulunanlar'), ayrıca, bilhassa Volga kıyısı dağları boyunca Cyvil'sk'den, Tetyuşi üzerinden Ul'janovsk (eski Simbirsk, Step Çuvaşlarının merkezi) bölgesine kadar olan yerdeki Step Çuvaşları önemle kaydedilmelidir.
Yazı sistemi
- А Ӑ Б В Г Д Е Ё Ӗ Ж З И Й К Л М Н О П Р С Ҫ Т У Ӳ Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
- а ӑ б в г д е ё ӗ ж з и й к л м н о п р с ҫ т у ӳ ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я
- а, ӑ, бӑ, вӑ, гӑ, дӑ, е, ё, ӗ, жӑ, зӑ, и, йӑ, кӑ, лӑ, мӑ, нӑ, о, пӑ, рӑ, сӑ, ҫӑ, тӑ, у, ӳ, фӑ, хӑ, цӑ, чӑ, шӑ, щӑ, хытӑлӑхпалли, ы, ҫемҫелӗхпалли, э, ю, я
- a, bă, vă, gă, dă, ye, yo, jă, ză, i, yă, kă, lă, mă, nă, o, pă, ră, să, şă, tă, u, ü, fă, hă, tsă, çă, şă, şçă, hıtălăhpalli, ı, şemşelĕhpalli, e, yu, ya
Ses bilgisi
Ünsüzler
Çuvaşçanın ünsüzleri şunlardır: /p/ (п), /t/ (т), /k/ (к), /tɕ/ (ч), /ʂ/ (ш), /ɕ/ (ç), /χ/ (х), /ʋ/ (в), /m/ (м), /n/ (н), /l/ (л), /r/ (р), /j/ (й).
Ünlüler
| İnce | Kalın | |||
|---|---|---|---|---|
| Düz | Yuvarlak | Düz | Yuvarlak | |
| Yüksek | i (и) | y (ӳ) | (ы) | u (у) |
| Alçak | e (е) | (ĕ) | а (а) | ŏ (ă) |
Ses evrimi
Günümüzde diğer Türkî dillere çok uzak olan Çuvaşçanın önemli ses değişimleri vardır:
- Ş>L dönüşümü: “Taş” sözcüğündeki ş, “l” sesine dönüşmüştür: çul (burada ayrıca t>ç ve a>u değişimleri de vardır.)
Gümüş sözcüğünün Çuvaşçası “kĕmĕl” şeklindedir.
- A>U dönüşümü: Örneğin “at” sözcüğü Çuvaş Lehçesinde ut şeklindedir.
- Z>R dönüşümü: Örneğin “biz” kişi zamiri Çuvaşçada ebir şeklindedir.
'Örnekler: Türkiye Türkçesi “sekiz”, Çuvaşçada sakăr. “Siz” kişi zamiri Çuvaşçada “esir”. “Buzağı” sözcüğü Çuvaşçada “păru”
- D>R dönüşümü: Örnekler: “ayak” sözcüğünün eski Türkçesi “adaq/azaq” şeklindedir. Çuvaşçada “ayak” sözcüğü a’nın u’ya, d’nin y’ye ve k harfinin yumuşak g’ye dönüşmesiyle şöyle bir gelişme izlemiştir: adaq/azaq>urak>urağ>ura. Çuvaşçada “ura” ayak anlamındadır.
- Koymak sözcüğünün eski Türkçesi (kod-) şeklindedir. Bugünkü Çuvaşçada o’nun u’ya, k’nin de sert h (x)’ye dönüşmesiyle (xur-) şeklindedir.
- T>Ç dönüşümü: Bazı sözcüklerde olmayabilir. Bu değişime şu örneği verebiliriz: “taş” sözcüğünün Çuvaşçası çul şeklindedir. Bazı fiillerde bu tip değişmelere rastlamayabiliriz; dolmak fiilinin Çuvaşçası (tul-) şeklindedir.
- K>Y dönüşümü: k>ğ>y şeklinde gelişmiştir. Bazı sözcüklerde vardır: “kan” sözcüğünün Çuvaşçası “yun” şeklindedir.
Metin örnekleri
Diğer Türk dilleri ile karşılaştırma
Aşağıdaki tablo, Şaz grubuna ait Türkçe ile Tatarcanın Lir grubuna ait Çuvaşça ile kelime karşılaştırmalarını içermektedir:
-
Çuvaşça Tatarca Türkçe amak emek emek ala elek elek ala el el ada öt, öd ötmek ar ir, er er ojir ajir ayır şidik tişük açık şina sinek sinek hir kız kız sir cer yer bü büke büğet haşpa çapka şapka ças kaş kaş pa bav bağ chol kol kol kibe kebi giysi puş baş baş -
Çuvaşça Tatarca Türkçe halha kolak kulak asajak asak asık tuvı türe tören hora kara kara Tora Tänri Tanrı tatla tatlı tatlı sjok yuk yok kümül kömiş gümüş iltin altın altın hunazam janım canım oj ay ay gon kün gün jon kan kan kisne kiçi küçük sjül jüle yüksek -
Çuvaşça Tatarca Türkçe sjoradan jaratan yaratan con jan can kebe kiyim kebe,giysi pül böl böl jit it it(köpek) ter tür tür sjülen jilan yılan asşi jasatşi yaşatıcı sil jel yel sjüren - süren ijis aş yiğiş/yemek ij eb ev az ad ad jomzja kamcı kamcı(şaman) -
Çuvaşça Tatarca Türkçe kür köz güz anne ana anne kör köz göz atte ata ata kin kilen gelin here jörek yürek vilim ölüm ölüm voda odun odun vurz vuruş dövüş vuru uri uğru vot ot od kvak kök gök(mavi) ivil oul oğul ivis auş avuç awlanas ewlenmek evlenmek biras birmek vermek bolas bolmak olmak
Sayılar
- 1 - pĕrre
- 2 - ikkĕ
- 3 - vişşĕ
- 4 - tăvattă
- 5 - pillĕk
- 6 - ulttă
- 7 - şiççĕ
- 8 - sakkăr
- 9 - tăhhăr
- 10 - vunnă
- 11 - vunpĕr
- 12 - vunikkĕ
- 13 - vunvişşĕ
- 14 - vuntăvattă
- 15 - vunpillĕk
- 16 - vunulttă
- 17 - vunşiççĕ
- 18 - vunsakkăr
- 19 - vuntăhhăr
- 20 - şirĕm
- 30 - vătăr
- 40 - hĕrĕh
- 50 - allă
- 60 - utmăl
- 70 - şitmĕl
- 80 - sakărvunnă
- 90 - tăhărvunnă
- 100 - şĕr
- 1000 - pin
Kişi zamirleri
- Ben: Epĕ (Эпĕ)
- Sen: Esĕ (Эсĕ)
- O: Văl (Вăл)
- Biz: Epir (Эпир)
- Siz: Esir (Эсир)
- Onlar: Vĕsem (Вĕсем)
Çuvaş dili hakkında yapılan araştırma eserleri
Kaynakça
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Temmuz 2014.
- ^ Emine Ceylan, "Çuvaşistan, Çuvaşlar ve Çuvaşça", Çağdaş Türk Dili, Ankara, Ocak 1995 (sayı 83): 16-24.
- ^ Emine Yılmaz, “Chuvash and Chuvash Language”, The Turks, Part 6, Ankara 2002: 447-455.
- ^ "Chuvash language". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2020.
- ^ Erdal, Marcel (1993). Die Sprache der wolgabolgarischen Inschriften (Almanca). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. s. 5. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ekim 2022.
- ^ Ramer, Alexis Manaster. . 5 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Granberg’s suggestion that we should revive the term Hunno-Bulgar may well became that replacement — once it is clear that Hunnic and Bulgar were closely related and perhaps even the same language.
- ^ PRITSAK, OMELJAN (1982). "The Hunnic Language of the Attila Clan". Harvard Ukrainian Studies. 6 (4): 428-476. ISSN 0363-5570. JSTOR 41036005. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023.
p. 430 "I was able to establish a Danube- Bulgarian nominative- suffix /A/ from the consonant stems. Recalling that Danube- Bulgarian was a Hunnic language."
- ^ J.BENZİNG,"ÇUVAŞÇA[]",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Ármin Vámbéry, Das Türkenvolk in seinen Ethnologischen und Ethnographischen Beziehungen - 1885
Dış bağlantılar
- Çuvaşça-Türkçe Sözlük18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Çuvaşça-İngilizce İngilizce-Çuvaşça Sözlük6 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cuvasca Cuvasca Chӑvashla Căvasla Rusya nin orta kesiminde Ural Daglari nin batisinda konusulan cagdas donem Turki dillerden biridir Turk dillerinin Ogur Bolgar grubu obeginden varligini korumus tek dilidir Cuvasca Cuvaslarin anadili ve Cuvasistan in resmi dilidir Yaklasik iki milyon kisi tarafindan konusulur 2002 verilerine gore Cuvasistan da bu dili konusan nufusun 92 etnik olarak Cuvas 8 i ise baska etnik kokenlidir Cuvasca okullarda egitim dili olmasina ve medyada kullanilmasina karsin Ruscanin yaygin kullanimindan dolayi tehlike altinda olan bir dildir CuvascaChӑvashla CăvaslaTelaffuz tɕeʋaʂˈla BolgeCuvasyaEtnisiteCuvaslarKonusan sayisi1 08 milyon 2010 Dil ailesiTurk dilleriOgur obegiIdil BulgarcasiCuvascaYazi sistemiKirilResmi durumuResmi dil Rusya CuvasistanDil kodlariISO 639 1cvISO 639 2chvISO 639 3chvCuvascanin Rusya icindeki cografi dagilimiVikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Cuvasca cv surumu Cuvasca diger Turki dillerden buyuk oranda ayrismistir Oyle ki diger Turki diller karsilikli anlasilabilirken Cuvasca icin bu gecerli degildir Hatta dil bilimciler tarafindan ilk olarak bir Fin Ugor dili oldugu sanilmistir 13 ve 14 yuzyilda dikilmis bugunku Tataristan da yogunlasan Idil Bulgar kitabelerinde Cuvaslarin atasi olan bir dil kullanilmistir Bazi akademisyenler Cuvasca nin diger Turki dillerinden cok uzak oldugunu savunup eski Bulgar dilinin Hunca ile baglantili oldugunu savunmus ve bu genisletismis Ogur obeginin Turk dillerinin lehcesi olarak degerlendirilmesi yerine Hun Bulgar veya Hun dillerinin bir parcasi olarak degerlendirilmesi gerektigini savunmustur Volga dirsegindeki Kazan da ileride Tatarlar ve Baskirlar arasinda dagilmis olarak Volga ve Ural arasindaki bolgede nispeten az olan sayilarina ragmen 1959 sayimina gore 1 470 000 dil bilim ve etnoloji acisindan en ilgi cekici ve en onemli Turk halklarindan biri olan Cuvaslar Cavas yasar Hem farkli etnik hususiyetleri hem de agiz hususiyetlerine gore Cuvaslar iki ana gruba ayrilirlar Kozmodem jansk Ceboksary Jadrin ve Kurmys kasabalarinda Yukari Cuvaslar viryal lt uz el yukari memleket yukari halk ve Asagi Cuvaslar anatri lt enet oegi asagida Volga ve devaminda bulunanlar ayrica bilhassa Volga kiyisi daglari boyunca Cyvil sk den Tetyusi uzerinden Ul janovsk eski Simbirsk Step Cuvaslarinin merkezi bolgesine kadar olan yerdeki Step Cuvaslari onemle kaydedilmelidir Yazi sistemiA Ӑ B V G D E Yo Ӗ Zh Z I J K L M N O P R S Ҫ T U Ӳ F H C Ch Sh Sh Y E Yu Ya a ӑ b v g d e yo ӗ zh z i j k l m n o p r s ҫ t u ӳ f h c ch sh sh y e yu yaa ӑ bӑ vӑ gӑ dӑ e yo ӗ zhӑ zӑ i jӑ kӑ lӑ mӑ nӑ o pӑ rӑ sӑ ҫӑ tӑ u ӳ fӑ hӑ cӑ chӑ shӑ shӑ hytӑlӑhpalli y ҫemҫelӗhpalli e yu yaa bă vă gă dă ye yo jă ză i yă kă lă mă nă o pă ră să să tă u u fă hă tsă că să scă hitălăhpalli i semselĕhpalli e yu yaSes bilgisiUnsuzler Cuvascanin unsuzleri sunlardir p p t t k k tɕ ch ʂ sh ɕ c x h ʋ v m m n n l l r r j j Unluler Ince KalinDuz Yuvarlak Duz YuvarlakYuksek i i y ӳ ɯ y u u Alcak e e o ĕ a a ŏ ă Ses evrimi Gunumuzde diger Turki dillere cok uzak olan Cuvascanin onemli ses degisimleri vardir S gt L donusumu Tas sozcugundeki s l sesine donusmustur cul burada ayrica t gt c ve a gt u degisimleri de vardir Gumus sozcugunun Cuvascasi kĕmĕl seklindedir A gt U donusumu Ornegin at sozcugu Cuvas Lehcesinde ut seklindedir Z gt R donusumu Ornegin biz kisi zamiri Cuvascada ebir seklindedir Ornekler Turkiye Turkcesi sekiz Cuvascada sakăr Siz kisi zamiri Cuvascada esir Buzagi sozcugu Cuvascada păru D gt R donusumu Ornekler ayak sozcugunun eski Turkcesi adaq azaq seklindedir Cuvascada ayak sozcugu a nin u ya d nin y ye ve k harfinin yumusak g ye donusmesiyle soyle bir gelisme izlemistir adaq azaq gt urak gt urag gt ura Cuvascada ura ayak anlamindadir Koymak sozcugunun eski Turkcesi kod seklindedir Bugunku Cuvascada o nun u ya k nin de sert h x ye donusmesiyle xur seklindedir T gt C donusumu Bazi sozcuklerde olmayabilir Bu degisime su ornegi verebiliriz tas sozcugunun Cuvascasi cul seklindedir Bazi fiillerde bu tip degismelere rastlamayabiliriz dolmak fiilinin Cuvascasi tul seklindedir K gt Y donusumu k gt g gt y seklinde gelismistir Bazi sozcuklerde vardir kan sozcugunun Cuvascasi yun seklindedir Metin ornekleriDiger Turk dilleri ile karsilastirma Asagidaki tablo Saz grubuna ait Turkce ile Tatarcanin Lir grubuna ait Cuvasca ile kelime karsilastirmalarini icermektedir Cuvasca Tatarca Turkceamak emek emekala elek elekala el elada ot od otmekar ir er erojir ajir ayirsidik tisuk aciksina sinek sinekhir kiz kizsir cer yerbu buke bugethaspa capka sapkacas kas kaspa bav bagchol kol kolkibe kebi giysipus bas bas Cuvasca Tatarca Turkcehalha kolak kulakasajak asak asiktuvi ture torenhora kara karaTora Tanri Tanritatla tatli tatlisjok yuk yokkumul komis gumusiltin altin altinhunazam janim canimoj ay aygon kun gunjon kan kankisne kici kucuksjul jule yuksek Cuvasca Tatarca Turkcesjoradan jaratan yaratancon jan cankebe kiyim kebe giysipul bol boljit it it kopek ter tur tursjulen jilan yilanassi jasatsi yasaticisil jel yelsjuren surenijis as yigis yemekij eb evaz ad adjomzja kamci kamci saman Cuvasca Tatarca Turkcekur koz guzanne ana annekor koz gozatte ata atakin kilen gelinhere jorek yurekvilim olum olumvoda odun odunvurz vurus dovusvuru uri ugruvot ot odkvak kok gok mavi ivil oul ogulivis aus avucawlanas ewlenmek evlenmekbiras birmek vermekbolas bolmak olmak Sayilar 1 pĕrre 2 ikkĕ 3 vissĕ 4 tăvattă 5 pillĕk 6 ulttă 7 siccĕ 8 sakkăr 9 tăhhăr 10 vunnă 11 vunpĕr 12 vunikkĕ 13 vunvissĕ 14 vuntăvattă 15 vunpillĕk 16 vunulttă 17 vunsiccĕ 18 vunsakkăr 19 vuntăhhăr 20 sirĕm 30 vătăr 40 hĕrĕh 50 allă 60 utmăl 70 sitmĕl 80 sakărvunnă 90 tăhărvunnă 100 sĕr 1000 pin Kisi zamirleri Ben Epĕ Epĕ Sen Esĕ Esĕ O Văl Văl Biz Epir Epir Siz Esir Esir Onlar Vĕsem Vĕsem Cuvas dili hakkinda yapilan arastirma eserleri Cuvas dili sozluguKaynakca a b Arsivlenmis kopya 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Temmuz 2014 Emine Ceylan Cuvasistan Cuvaslar ve Cuvasca Cagdas Turk Dili Ankara Ocak 1995 sayi 83 16 24 Emine Yilmaz Chuvash and Chuvash Language The Turks Part 6 Ankara 2002 447 455 Chuvash language Encyclopedia Britannica Ingilizce 10 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2020 Erdal Marcel 1993 Die Sprache der wolgabolgarischen Inschriften Almanca Wiesbaden Harrassowitz Verlag s 5 4 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ekim 2022 Ramer Alexis Manaster 5 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Granberg s suggestion that we should revive the term Hunno Bulgar may well became that replacement once it is clear that Hunnic and Bulgar were closely related and perhaps even the same language PRITSAK OMELJAN 1982 The Hunnic Language of the Attila Clan Harvard Ukrainian Studies 6 4 428 476 ISSN 0363 5570 JSTOR 41036005 23 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mayis 2023 p 430 I was able to establish a Danube Bulgarian nominative suffix A from the consonant stems Recalling that Danube Bulgarian was a Hunnic language J BENZING CUVASCA olu kirik baglanti Turkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Armin Vambery Das Turkenvolk in seinen Ethnologischen und Ethnographischen Beziehungen 1885Dis baglantilarCuvasca Turkce Sozluk18 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cuvasca Ingilizce Ingilizce Cuvasca Sozluk6 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde