Tyari yada Tyareh Süryanice ܛܝ ܪ ܐ romanize edilmiş Ṭyārē bir Asur kabilesi ve Türkiye nin Hakkari kentinde bulunan tari

Tyari yada Tyareh ( Süryanice : ܛܝܵܪܹܐ romanize edilmiş : Ṭyārē ) bir Asur kabilesi ve Türkiye'nin Hakkari kentinde bulunan tarihi bir bölgedir . Bölge geleneksel olarak Yukarı Tyari (Tyari Letha) ve Aşağı Tyari (Tyari Khtetha) olmak üzere iki bölgeye ayrılmıştır; her biri birkaç Asur köyünden oluşmaktadır. Hem Yukarı hem de Aşağı Tyari,Zap nehrinin batı kıyısında yer almaktadır . Günümüzde bölge çoğunlukla Çukurca kasabasının çevresinde yer almaktadır. Tarihsel olarak bölgenin en büyük köyü Ashitha olarak biliniyordu. Hannibal Travis'e göre Tyari Asurluları dokuma ve örgü becerileriyle tanınıyorlardı.

Tyari'deki bir Asur evi, *Asurlular ve Ritüelleri* (1852), cilt I, s. 216

1915'ten önce Tyari, Bet Tyari kabilesinden Asurluların yanı sıra Kürt ve Ermenilerden oluşan bir azınlığın da eviydi. Asur soykırımının ardından, Hakkari yaylalarında yaşayan diğer Asurlularla birlikte Ṭyārāyē, Güneydoğu Anadolu'daki köylerini terk etmek zorunda kaldı ve günümüzdeki Kuzey Irak'taki (Sarsink, Sharafiya, Chammike ve Nahla vadisindeki çeşitli köyler), Kuzeydoğu Suriye'deki (Tel Tamer ve Al Hasakah), Ermenistan'daki, Gürcistan'daki ve 20. yüzyılın sonlarından itibaren batı ülkelerindeki Asurlu kardeşlerine katılmak için kaçtı. Tyari kabilesi, Robert Elliot Speer'e göre Asur "Aşiretlerinden" biriydi. John George Taylor'ın 1869'da Clarendon Kontu'na verdiği rapora göre, Tyari bölgesinde 2.500 evde yaşayan 15.000 Tyari Asurlu vardı. Tyari Asurluları 51 farklı köyde yaşıyorlardı ve 50.000 üyeye sahiptiler, bu da onları yarı bağımsız Asur kabilelerinin en güçlüsü yapıyordu. Tyari bölgesi, eski Neo-Asur krallığı Adiabene'nin sınırlarında yer alır.

Özellikle bu bölgenin en merkezi kısımlarının, diğer tüm insan sınıflarını dışlayacak şekilde, tamamen Nesturiler tarafından meskun olması ve çok erken zamanlardan beri öyle olması dikkat çekicidir. Tiari [Tiyari] Bağımsız kabilelerinin büyük bir kısmı ve Tekhoma, Bass, Jelu ve diğer küçük kabilelerin tüm kabileleri Adiabene sınırlarına dahildir.

— Asahel Grant, "The Nesturiians, or the Lost Tribes" (1841)

Etimoloji

Tyari , antik " Autiyara "nın (Asur) bir varyasyonu olabilir . Amerikalı tarihçi Albert T. Olmstead, Pers İmparatorluğu Tarihi adlı eserinde Pers Generali Vaumisa'nın Tyari'de bulunan Autiyara bölgelerinde bir savaşı nasıl kazandığını anlatır ve Asur Hristiyanlarının modern zamanlara kadar bağımsızlıklarını burada sürdürdüklerinden bahseder.

Süryanice'de (ܛܝܪ̈ܐ ṭyārā) kelimesinin çoğul halidir ve "koyun ağılı" veya "otlatma alanı" anlamına gelir. Gerçekten Tyari Asurluları, çoğunlukla koyun veya keçi sütünden yapılan yoğurt , peynir ve diğer süt ürünleriyle komşu Kürtler ve Ermeniler arasında bile ünlüydü. Ayrıca yine koyun yününden eğrilip dokunan tekstilleriyle de ünlüydüler . Ayrıca karakteristik konik başlıkları için yün keçe yaptılar, bu stil Asur İmparatorluğu'na kadar uzanıyor.

Askeri angajmanlar

Tyari Asurlularının Türkler, Kürtler ve Arap Müslümanlar tarafından önemli ölçüde azınlıkta olmalarına rağmen bu kadar uzun süre bağımsız kalabilmelerinin nedenlerinden biri de savaş yetenekleriydi. Tyari Asurluları özellikle sert, savaşçı bir halk olarak biliniyorlardı. Tkhuma Asur kabilesiyle birlikte Batı Asya'nın en iyi savaşçıları oldukları söyleniyordu. Müslüman komşuları, bir şans elde etmek için Tyari veya Asurlularından beş kat fazla olmaları ve üstün modern silahlara sahip olmaları gerektiğini belirttiler. Tyari Asurluları çok daha eski silahlar kullanıyorlardı ve kendi silahlarını ve mühimmatlarını üretiyorlardı.

1834'te Soran Emirliği lideri Revanduz'lu Muhammed Paşa , Aşağı Tyari'deki Asurluları bastırmaya çalıştı ancak sayıca çok az olan Asurluların elinde aşağılayıcı bir yenilgiye uğradı. Daha sonra Kürtleri ve Türkleri Amadiya'ya geri kovaladılar. Bu yenilgi, Soran Emirliği'nin çöküşünde önemli bir rol oynadı.

1880'de Ubeydullah'ın milisleri, Tyari kabilesinden gelen paralı askerlerin desteğiyle, kontrolünü genişletmek amacıyla Kaçar hanedanının kuzeybatıdaki Kürt topraklarını işgal etti.

1907'de Osmanlılar, Tyari Asurluları ile Kürtler arasındaki çatışmayı durdurmak için Hakkari'ye asker gönderdi. Osmanlı askerleri Kürtleri bastırmada başarılı oldu. Ancak Tyari Asurluları onları yendi ve Osmanlılar bozguna uğradı ve silahlarına el konuldu.

1915'te başlayan Birinci Dünya Savaşı'ndaki Asur Soykırımı'nın ardından , Tyareh kabilesi, diğer tüm Asurlularla birlikte, kendilerini İngilizler , Ruslar ve Ermeniler ( Ermeni Soykırımı'nın kurbanları ) ile ittifak kurarak, suçlu Osmanlı İmparatorluğu'na ve Kürt ve Arap müttefiklerine karşı Asur Bağımsızlık Savaşı'na katıldı. Malik Khoshaba komutasındaki Tyareh, sayıca ve silahça çok az olmalarına rağmen Osmanlılara ve Kürtlere karşı bir dizi önemli zafer kazanmaya katıldı. Ancak, 1917'deki Rus Devrimi'nden sonra Rusların çekilmesi ve Ermeni hatlarının çökmesinin ardından Tyareh ve diğer kuzey Asur kabileleri, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey İran'daki İngiliz hatlarına doğru savaşmak zorunda kaldılar.

1930'ların başlarında, çoğunlukla Tyarayeh ve Tkhoumnayeh'den oluşan Asurlular, Dairabun'da Irak ordusunu başarılı bir şekilde yenerek 33 kişiyi öldürdü ve üç subay da dahil olmak üzere 40 kişiyi yaraladı, Asurlular ise önemli ölçüde daha az kayıp verdi. Iraklılar, İngilizler tarafından kendilerine verilen modern silahlar ve saldırı uçaklarıyla donatılmışken, Asurlular sadece eski tüfeklerle donatılmıştı.

1930'larda Iraklılar, bir Asur askerinin üç Arap askerine eşit olduğunu kabul ettiler ve Asurluların İngilizlere karşı gelmesi durumunda onları Irak için askeri açıdan büyük bir tehdit olarak gördüler.

Tyari'nin Kökenleri

Bazı tarihi kaynaklar, Hakkari bölgesindeki Tyareh'in tarihini Asur İmparatorluğu'nun yıkılmasından bile önce, MÖ 7. yüzyıla kadar götürür. Eski Pers kayıtları, Pers ordusunun MÖ 5. yüzyılda Hakkari'de "Athura" olarak adlandırdıkları Asur İmparatorluğu'nun kalıntılarına karşı savaştığını gösterir. Tyareh isminin etimolojisi, "Atorayeh" veya Asurlular kelimesinin bir varyasyonundan kaynaklanır. Asurluların Hakkari'ye göç modellerinin analizi, Hakkari dağlarının zulüm zamanlarında güvenli bir sığınak görevi gördüğünü gösterir. Tarihi kayıtlar, Asurluların kuzey Bet Nahrain'den (Irak) Hakkari'ye en büyük göçlerinden birinin, sırasıyla MS 1258'de Moğol Hanları Hülagu ve MS 1401'de Timur'un (Timur) saldırıları sırasında gerçekleştiğini gösterir. Bu iki acımasız Moğol lideri, özellikle Asur Hıristiyanlarını yok etmeye kararlı olan Müslüman fanatik Timurlenk olmak üzere, Mezopotamya'da büyük yıkım ve ölümlere neden oldu.

Tarihsel kayıtlar Tyareh'in varlığını MÖ 5. yüzyıla kadar götürse de, Moğolların Mezopotamya'da gerçekleştirdiği katliamlar nedeniyle zulüm gören göçmenlerin sayısının arttığı MS 13. yüzyıla kadar bu bölgede kalıcı yerleşimlerin kurulduğu doğru bir şekilde çıkarılabilir.

Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Aşiretler'in Politik ve Dini Durumu

Hakkari bölgesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun (günümüz Türkiye'si) güneydoğu kesiminde yer alıyordu. Bölge, nominal olarak, Hakkari'nin başkenti Julamerk'te ikamet eden bir Osmanlı astı olan Kürt bir Emir (prens) tarafından yönetiliyordu. Gerçekte, bölge üzerindeki kontrol Osmanlılar için son derece hantaldı. Gerçek güç, yerel Asur Meliklerinden ve Kürt Ağalarından geliyordu. Örneğin, Tyareh kabileleri Osmanlılara vergi ödemedi veya asker sağlamadı ve kendi maliklerini atadılar. Ancak bir kabilenin sahip olduğu özerklik derecesi kabilenin askeri gücüne bağlıydı ve bu nedenle göreceliydi. Diğer çeşitli kabileler (hem Asur hem de Kürt) böyle bir özerkliğe sahip değildi ve Osmanlılara veya Kürt Emiri'ne tabiydiler. Bağımsız Asur kabilelerine Aşiretler deniyordu, bunlar Yukarı Tyareh, Aşağı Tyareh, Tkhooma, Baz, Jelu, Diz ve Tal'dı. Bağımsız olmayan kabileler Rayat olarak biliniyordu. Osmanlı hükümeti, diğerlerinin yanı sıra Asurluları bir Millet veya etnik-dini azınlık olarak tanıdı. Asur patriği, Milletinin manevi ve dünyevi lideriydi, bu tüm Asur kabileleri tarafından kabul edildi ve Osmanlı hükümeti tarafından tanındı. Patrik, Hakkari Emiri'nin ikinci komutanıydı ve Emir'in yokluğunda Hakkari'yi yönetmesi gelenekseldi.

Jeopolitik olarak, büyük Asur aşiretlerinin (Yukarı ve Aşağı Tyareh, Tkhuma, Diz, Tal, Jelu ve Baz) daha avantajlı nüfusa sahip Kürtlerle birlikte ikamet ettiği Hakkari bölgesi, idari olarak Sol ve Sağ Sektörler veya "Bazikeh" olarak ikiye ayrılmıştı. Sol sektör, Yukarı Tyareh, Aşağı Tyareh, Baz ve komşu Kürt aşiretlerinden oluşuyordu. Sağ sektör, çok sayıda Kürt aşiretiyle birlikte Tkhuma ve Jeilu'dan oluşuyordu. Çeşitli kaynaklara göre, her sektörde Asur ve Kürt aşiretlerinin bir arada yaşaması, teoride, ikisi arasında herhangi bir dinsel savaşı önlemek içindi. Buna göre, her sektörün Asur ve Kürt aşiretleri, etnik veya dini kimliklerinden ziyade öncelikli bağlılıklarını sektörlerine borçluydu ve daha sonra, bir sektörün Asur ve Kürt aşiretlerinin karşıt sektörün Asur ve Kürt aşiretlerine karşı düşmanlıklarda birleşmesi yaygındı.

Günlük Yaşam

Tyareh'teki yaşam, Hakkari dağlarındaki diğer bölgelerde olduğu gibi son derece zordu. Bu kadar yüksek rakımlarda (6000-7000 ft) sadece en güçlü olanlar hayatta kalabiliyordu ve birçok yenidoğanın ölmesi alışılmadık bir durum değildi. Bu doğal seçilim süreci, hayatta kalanların dayanıklı ve iyi durumda olmasını sağladı.

Tyareh'teki tarım, dağlık arazi nedeniyle çok az çiftçilik yapıldığından öncelikle hayvancılığa dayanıyordu. Tyareh halkı ekebildikleri tüm ekilebilir arazileri kullanıyor ve genellikle meyve yetiştiriyorlardı. Hayvancılıkları koyun, keçi, tavuk, öküz vb.'den oluşuyordu. Ancak en önemli hayvan koyundu çünkü kürkü yün yapmak için kullanılıyordu ve derisi ile birlikte giyim ve diğer eşyalar yapmak için kullanılıyordu. Koyunlar değerli olduğu için koyun çobanlığı genellikle tehlikeli bir işti çünkü Tyareh ve Kürt kabilelerinin birbirlerinden koyun çalmaları gelenekseldi ve bu hırsızlıklarda ölenler için nadir değildi.

Tyareh'teki evler, düz çatılı, tuğladan yapılmış basit dikdörtgen veya kare biçimli konutlardı. İnsanların çatılarına çeşitli meyve veya sebze tohumları ekmeleri alışılmadık bir durum değildi. Şömine genellikle kışın evi sıcak tutardı ve yemek pişirmek için de kullanılırdı. Malik Yaqo D'Malik Ismail'in Asurlular ve İki Dünya Savaşı.

adlı kitabına göre , Tyareh halkı 1800'lerin başında barut ve tüfek mermisi yapabiliyordu ve hemen hemen her evde en az iki veya üç tüfek vardı. Ancak otomatik tüfek ve fişeklerin icadından sonra mühimmat üretmek giderek zorlaştı. Bu nedenle, mühimmat ve silah satın almak için yabancı kaynaklara daha bağımlı hale geldiler. Davranış Kuralları Hakkari bölgesindeki çok sayıda ve çeşitli kabileler, kabileler arası ve kabile içi işlerini yönetmek için bir şeref sistemi kullanıyordu. Bu şeref sistemi çoğunlukla Asur ve Kürt kabileleri arasında çok az değişiklik gösteriyordu ve kapsamı adalet, savaş, aile ve mülkiyet gibi konuları kapsıyordu. Giyim.

Tyareh halkı, Asur dilinde "Joleh D'Tyariana" olarak adlandırılan, koyun postundan ve yününden örülmüş ve koyu veya açık renkli (Gri, Beyaz, Siyah) belirgin kıyafetleriyle tanınırdı. Erkekler için giyim şunlardan oluşuyordu: "koseesha" olarak bilinen ve eski Asur askerlerinin miğferlerinden modellenen konik bir şapka, "Chookha" olarak bilinen koyun postundan ve yününden yapılmış bir yelek, "Pelaweh" olarak bilinen koyun postundan örülmüş ayakkabılar ve "Kherkhasa" olarak bilinen bir kemer. Tyareh halkının günlük yaşamda bu kıyafetleri giymesine rağmen, kutlamalar için farklı bir takım giydiğini belirtmek önemlidir.

Şenlikler ve düğünler için Tyareh halkı, tasarım olarak aynı ancak renk olarak biraz farklı olan ve ek öğeler içeren "Joleh D' Khomala" olarak bilinen biraz farklı bir giysi seti giyerdi. Erkekler için fark, şapkalarına takılı tüyler veya "Pareh" (bazen renkli), "Shala" olarak bilinen kalın bir eşarp ve bileklerine takılı "Lawendeya" olarak bilinen bir giysi parçasıydı. Günümüzde, Joleh D' Khomala bazen Asurluların ulusal kostümü olarak kullanılır çünkü birçok Tyareh olmayan düğünde veya kültürel etkinlikte giyilir.

Liderler ve Kahramanlar

Malik Hoşaba

Malik Hoşaba D' Malik Yousip (1877-1954): 1877'de Aşağı Tyareh'teki Lizan kasabasında doğan Malik Hoşaba, "Bet Polous" ailesi olarak bilinen eski bir soydan gelen seçkin bir aileden geliyordu. Malik Hoşaba, ilk öğrenimini Aşağı Tyareh'te kurulan Presbiteryen misyoner okullarında tamamladıktan sonra, orta öğrenimine Irak'ın Musul kentinde devam etti ve çalışmalarını İran'ın Urmiye kentindeki Amerikan Koleji'nde ilerletti. İngilizce, Arapça, Kürtçe ve Rusça dahil olmak üzere birçok dili çok iyi bilen eğitimli bir adam olan Malik Khoshaba, diğer konuların yanı sıra doymak bilmez bir okuyucu ve tarih aşığıydı. Çalışmaları, Aşağı Tyareh'te bir lider olarak metalini sınayan trajik bir olayla kesintiye uğradı: Malik Khoshaba'nın babası Malik Yousip, Urmiye'deyken, Barwar bölgesinin "Mira"sı veya prensi olan Kürt Raşid Beg tarafından öldürüldü. Bu trajedi, babasının cinayetinin intikamını almaya yemin ettiği Aşağı Tyareh'e dönmesini gerektirdi. 1908'de Malik Khoshaba, Lizan, Bne Laggipa, Minyanish, Zawitha ve Zarne köylerinden güçlü bir Aşağı Tyareh savaşçıları gücü topladı ve Barwar Kürtlerine saldırdı ve burada şiddetli bir savaş çıktı ve Malik Khoshaba, 'in kardeşi öldürerek babasının cinayetinin intikamını aldı. Malik Khoshaba'nın ünlü cesareti, özellikle 1915'te Hakkari'den Asur göçü sırasında, onun saf azmi ve iradesiyle düşmanın Asur köylerini aşmasına ve yine savaşçılarıyla birlikte Urmiye'yi Hristiyanları katletmeye kararlı düşman Müslümanlardan sakinleştirmesine yardımcı olduğu İran'ın Urmiye kentinde sayısız savaşta devam etti. Hatta sadece bir hançerle silahlanmış bir ayıyı bile öldürdüğü söylendi. Malik khoshaba'ya "Tyareh Aslanı" unvanı verildi ve cesareti hem Asurlular hem de yabancılar tarafından övüldü ve dönemin sert Rus elit gücü olan ve Asurlularla birlikte birçok savaşta savaşan "Kazaklar"ın saygısını kazandı. Aşağı Tyareh'in genel Malik'i unvanını talep etmeye devam edecek ve 1920'lerde ve 30'larda Asurların özerk bir bölge için verdiği mücadele sırasında birkaç tartışmalı karar alacaktı. 1954'te Irak'ta yaşlı bir adam olarak öldü.

Malik II.İsmail

Malik İsmail II (ortada) Yukarı Tyari'de, çocukları ve torunları tarafından çevrelenmiş. Ayakta duranlar (soldan sağa) oğulları Daniel, Shlimon, Yaqou (sonradan Malik Yaqou) ve Dinkha

Malik II.İsmail (Yukarı Tyareh): 1854'te Yukarı Tyareh'in başkenti Chamba'da doğan Malik İsmail II, 1843'te Yukarı Tyareh'in özerk statüsünü savunmak için Bader Han Bey'in güçlerine karşı son nefesine kadar cesurca savaşan cesur ve asil Malik İsmail I'in (yedi kişiden) hayatta kalan iki oğlundan biri olan Şlimon'un oğluydu. Soylu büyükbabasının adını taşıyan Malik İsmail II, okuryazar ve Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasi dinamiklerini anlayan cesur ve bilge ve büyük onur sahibi bir adam olarak büyüdü. Malik İsmail II, amcası Malik Yaqo I'in yerine geçerek 1885'te Yukarı Tyareh'in liderliğine yükseldi. Onun zeki liderliği altında Yukarı Tyareh katlanarak güçlendi ve bu da ona Yukarı Tyareh'in yetki alanındaki birkaç Kürt aşireti üzerindeki saltanatını sağlamlaştırma olanağı sağladı. Savaşçı Kürt reislerine karşı birkaç yenilgiye uğrattı, en ünlüsü Barwar prensi veya Mir'i olan Tatar Han Beg'e karşıydı ve bu yenilgiler Asur kasabaları Halmoun ve Geramoun'un Tatar Han Beg'in baskıcı yönetiminden kurtulmasıyla sonuçlandı. Bundan sonra Halmoun ve Geramoun idari olarak Yukarı Tyareh'in hakimiyeti altına girdi ve bu iki çalışkan kasabanın halkı Malik İsmail II'yi kahramanları olarak onurlandırdı ve hanesine her yıl koyun haraçları sundu. Dönemsel Kürt kışkırtmaları ve saldırganlık eylemlerine rağmen Yukarı Tyareh, Malik İsmail II'nin yönetimi altında, Osmanlı'nın 1915'te Osmanlı İmparatorluğu içindeki etnik Hristiyan azınlıkların, yani Asurlular, Ermeniler ve Yunanlıların soykırımına başlamasına kadar Osmanlı yetkilileriyle barışçıl bir ilişkiyi ihtiyatlı bir şekilde besleyip sürdürdüğü için gelişti. 1905'te Osmanlı yetkilileri, Malik İsmail II'ye, genellikle yalnızca Hakkari prensine verilen bir onur olan Osmanali Onur Madalyası'nı, yasaya saygısı nedeniyle verdi ve statüsünü Kürt Mirleri seviyesine yükseltti. Malik İsmail II, şüphesiz Hakkari'de yaşamış en güçlü Asur Reisiydi ve dahası, 1905'te tüm Hakkari'deki en güçlü lider olduğu ve Osmanlı yetkililerinin ona Hakkari prensinin tüm onurlarını vermesine yol açtığı iddia edilebilir. Malik İsmail II ve kuvvetleri, 1915'te Hakkari'deki Asurlulara yönelik birleşik Osmanlı-Kürt kuvvetlerinin soykırım saldırılarını püskürtmede ve düşman hatlarını aşarak mucizevi bir göç olarak bilinen ve kuşatılmış Asur ulusunu Hakkari'den İran'daki Urmiye'ye uzanan cehennem yolculuğunda korumada önemli bir rol oynadılar. Bu yolculukta Kürt düzensizleri tarafından sürekli saldırıya uğradılar ve öldürüldüler ve Hakkari Asurlularının üçte ikisi yok oldu. Malik İsmail II, 1936'da Irak'ın Henadi kentinde öldü ve kalıntıları 1970'lerde Bağdat'taki St Mary's Asur Kilisesi'ne taşındı.

Mar Benaymin Şimun XXI

Kutsal Şehit Mar Benaymin Şimun XXI, Doğu Asur Kilisesi Patriği (1887-1918): Tyareh kabilesinden olmasa da Mar Benyamin, Asur ulusal simgesi ve 1918'de Şekak Kürt kabilesinden Kürt reisi İsmail "Simko" Ağa tarafından çoğunluğu Yukarı Tyareh kabilesinden olan 150 cesur korumasıyla birlikte korkakça pusuya düşürülüp öldürülen bir şehittir. Simko ile Kuzeybatı İran'daki (İran) Asurlular ve Kürtler arasında barış ve işbirliği sağlamayı amaçlayan bir toplantıyı tamamladıktan sonra Simko, arabasına bindiğinde çatılarda saklanan 800'den fazla korkak "savaşçısına" ateş açmaları için işaret verdi. Aslında, Yukarı Tyareh'li Daniel D'Malik İsmail'e (pusu sırasında Mar Benyamin'in muhafızlarının komutanı) göre, Simko, görünüşe göre, uşaklarına, katliamını garantilemek için ateşin çoğunu Mar Benyamin'e odaklamaları için özel talimatlar vermişti. Mar Benyamin'in maiyetinden 20'den azı pusudan kurtuldu. Bu karanlık olay, günümüzde birçok Kürt'ün Simko'yu ulusal kahramanlarından biri olarak görmesi nedeniyle, Kürtlerin "şeref" ve "cesaret" tanımının gerçek bir kanıtıydı ve hala öyledir.

Yukarı Tyareh'li Hormiz Malik Çiko (1934-1963): Hormiz, 1934'te Kuzey Irak'taki Diana köyünde doğdu. Yukarı Tyareh'in Dadosh klanından Malik Çiko'nun oğlu ve Yukarı Tyareh'in genel lideri Malik Yaqo D'Malik İsmail'in yeğeni olan Hormiz, asil Tyareh savaşçılarının uzun bir soyundan geliyordu. Hormiz, küçük yaşlardan itibaren liderlik ve dövüş becerileri öğrendi ve Hakkari ve eski Asur atalarından gelen Tyareh atalarının yoğun bağımsız ruhuna saygı duyan yetenekli ve cesur bir genç adam olarak büyüdü. 1950'lerin sonu ve 60'ların başında Kürt-Irak hükümet çatışmalarında Hormiz, Ninova Ovası bölgesini geri almak ve Asur ve Yezidi yerli halklarını hükümetin tacizinden ve Araplaştırma politikalarından korumak için Irak hükümetine karşı Asur cephesine komuta etti. Hormiz'in amacı, Asurluları ve Kuzey Irak'taki Asur topraklarının toprak bütünlüğünü Arap veya Kürt ihlallerinden korumaktı. Gerçekten de, onun onur ve adalet duygusu bunun ötesine geçti; sadece Ninova Ovası bölgesindeki savunmasız Asur halkının değil, aynı zamanda Ezidilerin de içinde bulunduğu zor duruma üzüldü ve her ikisini de koruma sorumluluğunu üstlendi. Asur birliğiyle birlikte, çok sayıda savaşta düşman güçlerine karşı cesurca savaştı ancak ölümcül şekilde yaralandı ve 2 Aralık 1963'te 29 yaşında Şehit oldu. Ezidi halkı bugün bile ona cesur ve onurlu bir savaşçı olarak saygı duyuyor.

Lehçe

Tyari lehçesi , Kuzeydoğu Neo-Aramice (NENA) lehçelerinin örn. Tkhuma ve Baz lehçeleriyle birlikte Aşiret grubuna aittir . Jīlū gibi , Tyari lehçesi de çok belirgin bir Asur Neo-Aramice lehçesidir. Jilu , Baz ve Gawar lehçelerinin aksine (birbirlerine çok benzerler), bu daha "kalın"dır. Bir bakıma, Asur lehçelerinin bir tür " işçi sınıfı " aksanıdır. Tyari içindeki lehçeler ve özellikle Batı grubu, Irak Koine'sinden (Genel Urmian'a benzer) çok Keldani Neo-Aramice ile daha çok ortak noktaya sahiptir . Tyari lehçesi iki ana alt lehçeye ayrılır; üst Tyari ve Aşağı Tyari

Birçok Tyari konuşmacısı, diğer lehçelerin Asur konuşmacılarıyla konuşurken Tyari'den "Asur Standardı"na (veya "Irak Koini") geçiş yapabilir . Bazı konuşmacılar, Irak Koini veya Urmian Standardına daha yakın bir fiil çekimi biçimi benimseme eğilimindedir. Bu, Asur Standardı tabanlı edebiyata, medyaya ve Doğu Asur Kilisesi tarafından ayin dili olarak kullanılmasına artan maruziyete atfedilir. Dahası, Asur sanatçılarının anlaşılır olmaları ve yaygın olarak tanınmaları için genellikle Irak Koini'nde şarkı söylemeleri gelenekseldir . Tyari lehçelerindeki şarkılar genellikle halk dansı müziği türündedir ve belirli izleyicileri çekecektir.

Örnekler
Türkçe	Tyari Lehçesi	Not
Ev	Bεθα	Bu, köyünde de yaygındır
Onun Evi	Bεθα diya	Bu, köyünde de yaygındır
O İniyor (Erkek)	ṣāle
O içmiyor (Erkek)	la-šate-Ø (Ashitha)	le-šate-Ø (Halmun)
Ölüm	mθta (Ashitha)	mawθta (Halmun)
Yün	´amṛa
O söylüyor (Kız)	´amra

**/*ṯ/'nin /š/'ye kaydırılmasının örnekleri**
Türkçe	Tyari Lehçesi	Süryani Lehçesi
Tavuk	kṯεša	ܟܬܵܬ݂ܵܐ / ktatha
Yağ	zεša	ܙܲܝܬܵܐ / zéta
İçecek	štεša	ܫܬܵܝܬܵܐ / shtéta

Ekler

Sahiplik ekleri ( beti - "evim") Asurca konuşanlar arasında daha kullanışlı ve yaygın olsa da , Tyari ve Barwari lehçelerine sahip olanlar , tıpkı modern İbranice ve İngilizce gibi, sahiplik konusunda daha analitik bir yaklaşım benimsiyorlar.

Tyari'deki köyler ve alt klanlar


Yukarı Tyari
Klanları	Bne Qalatha	Dadoshoshnaye	Bne Roomta	Walto	Tek Köy Klanları
Alt Klanlar ve Yerleşimler	Qalatha	Dadosh	Mar Sawa	Serta (Mardin)	Siadohr (Siyador)
	Chamba D'Malik	Mabua	Sarispeedon	Matha D Mat Mariam	Koe (Ko)
	Malota	Bet Mariggo	Roomta	Khadiana	Kokha
	Chamba D'Hasso	Chamikta		Resha D'Nahra	Mazrogeh
	Chamba D'Nene			Shwawootha
	Chamba D'Elia			Darawa
				Ishta D'Nahra
				Zorawa

Aşağı Tyari
Klanlar	Bne Be-Alahta	Bne-Matha	Bne-Lagippa	Ashita(Hakkari, Çiğli)	Bne Rawel	Tek Köy Klanları
Alt klanlar veya Yerleşimler	Be-Alahta	Lizan	Lagippa	Be-Marqus	Rawel (Ravole)	Minianish
	Salabakkan (Ravola d-Salabkhan)	Zarne	Kurkhe	Be-Qasha-Khoshaba	Shurt (Siirt)	Zawitha
		Matha D'Qasra	Chamba d-Be-Susina (Hakkari,Çimenli)	Be-Odishka		Borish
				Nashe d-Matha
				Chammanaye
				Khatibnaye
				Be-Rabin
				Be-Merwatte

Note

Ayrıca -i yerine -e veya -y ile , -y- yerine -i- veya -iy- ile veya bunların herhangi bir kombinasyonu ile de yazılabilir (örneğin Tiare , Tiari , Tiyare , vb.)

Mar Şimun Piskoposluğuna göre alt klanların ve yerleşim yerlerinin bölünmesi

"Ori vadisinin ağzından aşağı doğru, Tal'ın biraz yukarısındaki manzara. Uzaktaki karlı zirve, Tkhuma'nın güney tarafındaki Ghara Dagh . "

Lizan'daki Aşağı Tyare'deki St. George Asur Kilisesi .

AşağıTyari:

Garamoon
Halamoon
Tcalluk
Arosh
Hor
Teire Rezen
Asheetha (Ashita)
Barwar (Barwari Bala)
Zaweetha
Minyanish
Merghe
Kurkhe
Leezan (Lizan)
Oomra Tahtiya
Zerni
Karukhta
Chamba d'Beth Soseena
Matha d'Kasra
Be-Zeezo
Lagippa
Be-Alahta
Bne-Matha
Be-Rawole (Rawel, Ravula)
Shoord
Rawloa d'Salabeken

Walto:

Chamba Hadtha
Zorawa
Seerta
Shwawootha
Matha d'Mart Miriam
Khadiana
Reshe d'Nahra

Yukarı Tyari:

Serspeedho
Siyadhor
Chamba d' Be Ellia
Chamba d'Nene
Chamba d'Coordhaye
Mezzraa
Mrateetha
Be-Nahra
Be-Zrako
Roomta
Jeiatha
Reshe d'Nahra
Aina d'Aleete
Doora Allaya
Kalaytha
Mezraa d'Kalaytha
Chamba d'Melek
Be-Dalyatha
Dadosh
Mabbuaa
Ko
Chamba dKoodkhe
Be-Meriggo
Roma Smoka
Chamba d'Hasso
Darawa
Malota

Sosyal Sistem

Yukarı ve Aşağı Tyareh'in Jeopolitik Bölünmesi

Öncelikle, kafası karışık olanlara veya Tyareh'in statüsü hakkında kişisel, mantıksızca kökleşmiş şüpheler duymak isteyenlere açıkça belirtmek gerekirse; Osmanlılar, İngilizler, Ruslar, Kürtler ve Persler tarafından Hakkari'de (güneydoğu Türkiye) tanınan bir kabile, bir kültür ve önemli bir bölgeydi. Tyareh'in giyiminden lehçesine, tarihine, özerk statüsüne ve coğrafyasına kadar farklı kültürü, hem yabancı hem de Asur yazarlar tarafından yazılmış sayısız bilgi zenginliği tarafından iyi bir şekilde belgelenmiştir. Bu nedenle, Tyareh'in sadece bir "Kabile" olduğunu düşünenler için tavsiyem, arada bir bir veya iki kitap okuma alışkanlığı edinmeleridir; durum gerçeklerle ilgili olduğunda ve görüşle ilgili olmadığında kişisel olarak ne düşündüğünüze dair öznel, genellikle gündem odaklı dürtülerinize her zaman güvenmek yerine, bazı nesnel gerçekleri öğrenerek beyninizi meşgul edin. Yukarı ve Aşağı Tyareh bölgesi bugün hala var mı? Evet, ancak 1915'te Hakkari'den Asur göçünden beri Kürt kontrolü altındaydı; birkaç Asur gezgininin Hakkari'ye yaptıkları son seyahatlerde, His Beautitiude Mar Gewargis Sliwa'nın 2014'te Hakkari'ye yaptığı seyahat de dahil olmak üzere, Tyareh köylerinin fotoğraflarına bakın. Tyarayeh (Tyareh halkı) bugün hala var mı? Evet! Aslında, Doğu Asur Kilisesi üyelerinin %50'ye kadarı Tyarayeh'tir (her iki takvimde de) Tyareh kültürü hala var mı? Evet! Lehçesi, kıyafetleri, yiyecekleri ve tarihi hala yaşıyor. Aslında, "Joula D'Tyareyana" olarak bilinen Tyareh'in belirgin kıyafetleri Asurluların ulusal kıyafeti olarak kabul edildi.

Tyareh'in geniş bölgesi jeopolitik olarak üst ve alt bölge olarak ikiye ayrılmıştı. Bu jeopolitik bölünmenin ne zaman gerçekleştiği kesin değildir. Zaman geçtikçe, Tyareh'in Yukarı ve Aşağı bölgeleri, her birinde farklı klanlar veya "Ojakh" ve Asurca'da "Malik" olarak bilinen yönetici bir kabile lideri bulunan "Ashirat" olarak bilinen kendi kabile siyasi yapılarını geliştirdiler. Malik unvanı ayrıca birden fazla köyü işgal eden büyük ve güçlü klanların liderleriyle de birbirinin yerine kullanılıyordu. Örneğin, Yukarı Tyareh'in Sheeno Odisho, Yukarı Tyareh'in kuzey kesiminde bulunan Dadosh, Bet Mariggo, Chamikta ve Mabuaa köylerini kapsayan Dadosh klanının Malik'iydi ancak Malik İsmail II gibi Yukarı Tyareh kabilesinin genel Malik'i değildi. Her köy, köyünün yerel savaşçılarından sorumlu olan "Rayis" adlı bir lider tarafından yönetiliyordu. Buna karşılık, köy ve klan liderleri, tüm kabileyi yöneten büyük Malik'e bağlılıklarını borçluydular. Savaş zamanlarında, klan ve köy liderleri ayrıca Malik'in güçlerinde kaptan olarak hareket ediyorlardı.

Siyasi Sistem

Malik'in Tyareh'teki konumu genellikle kalıtsaldı ve eski bir soya ve liderlik ününe sahip tek bir aile içinde kalıyordu. Örneğin, Yukarı Tyareh'li Malik Yaqo D'Malik İsmail, iki yüzyıldan uzun süredir Yukarı Tyareh'i yöneten eski bir aileden geliyordu. Ancak, Malik için bir adayın liderliği ele geçirmeden önce o kabilenin klan liderleri tarafından onaylanması gerektiğinin vurgulanması gerekir. Ayrıca, seçilen Malik'in Asur Patriği tarafından nominal bir onayı veya kutsaması da vardı, ancak Tyareh Malikleri, herhangi bir dış müdahale veya etki olmaksızın kendi kabileleri tarafından kesin bir şekilde seçiliyordu; bu, onları siyasi olarak gerçekten bağımsız veya yarı özerk kılan temel unsurlardan biriydi. Malik olma konusunda çekişme nadir olsa da, zaman zaman oluyordu. Örneğin, Aşağı Tyareh'te Malik Khoshaba, kendisini Aşağı Tyareh'in genel Maliği olarak tanıttı ve böylece ailesi Aşağı Tyareh'i yüzyıllardır yöneten Bne Be-Alatha'lı Malik Barkho II ile rekabet etti. Her iki tarafın da Malik üzerindeki iddialarının arkasında büyük bir takipçi kitlesi vardı, bu yüzden hem Malik Khoshaba hem de Malik Barkho II aynı anda Aşağı Tyareh'in liderleri olarak görev yaptılar.

Kabile Yapısı

Diğer Asur kabileleri gibi, Yukarı ve Aşağı Tyareh kabileleri de kendi klanlarından (Asurca'da Ojakh olarak bilinir) ve alt klanlardan (aileler) oluşuyordu. Her köy, genellikle, köyü kuran tek bir klandan (Ashita hariç) oluşuyordu. Her kabiledeki bir dizi klan birden fazla köyü kurdu/işgal etti. Bu yaygın olay nüfus artışından ve ekonomik nedenlerden kaynaklanıyordu; birkaç yerleşimci köylerinden taşınıp, genellikle klanın geldiği birincil köye yakın olacak yeni bir köy kurardı. Özünde, Tyareh'te birincil bir klandan gelen köy kümeleri vardı ve bu kümeler kan bağıyla bağlıydı. Bunu açıklamak için Yukarı Tyareh'in Dadoshnayeh klanını kullanacağım; Dadoshnayeh, Hakkari'nin Yukarı Tyareh bölgesinde, Zab nehri kıyısındaki Dadosh kasabasını kurdu ve orada ikamet etti. Zamanın farklı dönemlerinde, yerleşimciler Dadosh'tan ayrıldı ve yakınlardaki Mabuaa, Bet Mariggu ve Chamikta kasabalarını kurdu. Bu kasabaların yerleşimcileri klan isimlerinin (Dadoshnayeh) yerine yeni kasabalarının isimlerini kullanmış olsalar da, klan kökenleri ve kan bağı açısından yine de Dadoshnayeh'tirler. Klan bilgilerini görüntülemek için lütfen aşağıdaki çizelgelere tıklayın.

Giyim

Tyari erkeklerinin Bakuba kampında giydiği ulusal kıyafet hakkında Tuğgeneral Austin şunları yazdı; "Onlar iyi ve dik duruşlu adamlardır, ... bacakları, başlangıçta gri renkte uzun ve bol pantolonlarla kaplıdır, ancak her yeri mavi, kırmızı, yeşil ve diğer renklerle öylesine yamalı ki pantolonları gerçek bir yama işidir. Geniş bir bez, "Kammar bandı" veya bel bandı, gövdenin gövdesinin etrafına birkaç kez katlanmıştır ve ince pamuklu alacalı bir gömleğin üzerine giyilen, şaşırtıcı renklerde kısa, kesik bir ceket. Başlık, binlerce yıl önce Asurluların fresklerinde tasvir edilen ve günümüze kadar ulaşan konik keçe şapkadan oluşur."
"Aralarında, vahşi görünümleri, elbiselerinin ve kollarının ihtişamıyla birleşince büyük ilgi gören bir dizi Tyari erkeği var. Ceketleri tek parça altın işlemeli (Yahudiler tarafından işlenmiş), sarkık kollu gömlekleri saten çizgili, denizci kesim pantolonları ipek, kendi ipekböceklerinin kozasından yapılmış, beyaz zemin üzerine geniş koyu kırmızı çizgilerle dokunmuş, üzerinde zikzak desen var; ve şık çizmeleri koyu kırmızı deriden. Beyaz veya kırmızı sivri tepeli şapkaları ve bükülmüş ipek pagrisleri, zengin kuşakları, mücevherli hançerleri ve kakmalı tabancalarıyla çok etkileyiciler."
Isabella L. Bird, " İran ve Kürdistan Yolculukları " adlı eserinde beyaz konik başlıklı bir Tyari adamından bahsetmiştir.

Başında, bir üniversite "siper kazıcısı" olarak görülmesi beklenen yerde, beyaz keçeden yapılmış yüksek konik bir şapka ve siyah ipekten ipe sarılmış bir pagri vardı; gerçek Tyari sarığı. Isabella L. Bird "İran ve Kürdistana Yolculuklar" (1891)

Ünlü Tyari Asurluları

Piskoposlar ve rahipler

Mar Addai II , Doğu Antik Kilisesi Katolikos-Patriği - Ashitha, Aşağı Tyari
Mar Gewargis III Sliwa , Doğu Süryani Kilisesi Katolikosu-Patriği - Ashitha (Çiğli, Hakkari), Aşağı Tyari
Mar Narsai Toma , Doğu Antik Kilisesi Kerkük Metropoliti - Lagippa, Aşağı Tyari
Mar Toma Giwargis , Ninova Metropoliti, Doğu'nun Eski Kilisesi - Matha D'Qasra, Aşağı Tyari
Mar Daniel Yakob , Doğu'nun Eski Kilisesi Kaliforniya Piskoposu - Ashitha (Çiğli, Hakkari), Aşağı Tyari
Mar Yacoub Daniel , Avustralya ve Yeni Zelanda Metropoliti Doğu Antik Kilisesi - Ashitha, Aşağı Tyari
Mar Emmanuel Elia , Eski Doğu Kilisesi Kuzey Amerika Piskoposu - Ashitha (Çiğli, Hakkari), Aşağı Tyari
Mar Zaia Khoshaba , Doğu Antik Kilisesi Kuzey Amerika Metropoliti - Lagippa, Aşağı Tyari
Mar Aprem Daweed , Doğu'nun Eski Kilisesi - Ashitha, Aşağı Tyari'nin Dohuk eski Piskoposu
Mar Gewargis Younan , Chicago Antik Doğu Kilisesi Piskoposu - Minyanish, Aşağı Tyari
Mar Odisho Oraham , Batı Avrupa Piskoposu, Doğu Asur Kilisesi - Rumta, Yukarı Tyari
Mar Aprem Natniel , Doğu Süryani Kilisesi Suriye Piskoposu - Sarespido, Yukarı Tyari

Asur Şarkıcıları

Adwar Mousa
Juliana Jendo
Linda George
Sargon Gabriel

Asur Askeri Liderleri

Malik Hoşaba , (Lower Tyari)
Malik İsmail (Yukarı Tyari)
(Chammānāyā)
(Bé-Allatha)
(Dadoshnāyā)
, (Upper Tyari)
, (Ashitha, Lower Tyari)
, (Bnay l'Gippa, Lower Tyari)
, (Ashitha, Lower Tyari)
, (Chamba, Upper Tyari)
, (Rarwa, Upper Tyari)
(Ashitha, Lower Tyari)

Daha Fazlası

Kaynaklar

^ ^a ^b ^c ^d ^e Maclean, Arthur John (1895). Grammar of the Dialects of Vernacular Syriac. Cambridge: Cambridge University Press. p. 241.
^ Payne Smith, Robert (1879–1901). Thesaurus Syriacus (in Latin). Oxford: Clarendon Press. 1464.
^ Odisho, Edward Y. (1988). The sound system of modern Assyrian (Neo-Aramaic). Harrassowitz. ISBN .
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tribal Structure. 13 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.
^ ^a ^b ^c ^d "map: villages and monasteries". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.
^ Bet Benyamin, Gewargis. "The Tyari Tribes". 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l "Robert Elliott Speer Manuscript Collection; Series II: Correspondence; Box 32, File 32:8".
^ Reforging a Forgotten History. Edinburgh University Press. s. 279. doi:10.3366/edinburgh/9780748686025.001.0001.
^ "Sharafiya". Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
^ Reforging a Forgotten History. Edinburgh University Press. 1 Mart 2015. s. 317. doi:10.3366/edinburgh/9780748686025.001.0001. ISBN .
^ Neo-Aramaic dialect studies. 2008. ISBN .
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Assyrians, Kurds, and Ottomans : intercommunal relations on the periphery of the Ottoman Empire. Cambria Press. 2008.
^ ^a ^b ^c ^d Asahel Grant. "The Nestorians, Or, the Lost Tribes".
^ Olmstead, Albert T. (1948). History of the Persian Empire. University of Chicago Press. On June 11 Vaumisa won his own second victory in the district Autiyara in the Tiyari Mountains, where until our own day the "Assyrian" Christians maintained a precarious independence.
^ Layard, Austen Henry, 1817-1894. (1858). Nineveh and Its Remains. Appleton.
^ ^a ^b ^c William Chauncey, George M. The Oldest Christian People: A Brief Account of the History and Traditions of the Assyrian People and the Fateful History of the Nestorian Church.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j William Ainger, Sir Edgar Thomas Ainger. The Cradle of Mankind: Life in Eastern Kurdistan. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.
^ Ross, Mosul, 19 November 1847. From Ross to Layard, 61,63,79
^ McDowall, David (1997). A Modern History of the Kurds.
^ ^a ^b ^c ^d Stafford R. S. The Tragedy of the Assyrians. Gorgias Press, LLC.
^ ^a ^b ^c ^d "Origins of Tyareh".
^ Osmanlı Türklerinin Yönetimi Sırasında Van Bölgesi'ndeki Asurlular (MYA Lilian)
^ ^a ^b ^c ^d Ninova'dan Notlar ve Mezopotamya, Asur ve Suriye'deki Seyahatler (Rev. JP Fletcher)
^ ^a ^b ^c ^d "Life in Tyareh".
^ ^a ^b Tuğgeneral HH Austin (1920). Baqubah Mülteci Kampı . The Faith Press, Londra.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bird, Isabella L (1891). Journeys in Persia and Kurdistan : including a summer in the Upper Karun region and a visit to the Nestorian rayahs. Cambridge University Press. p. 314.
^ ^a ^b ^c "Leaders And Heroes". 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.
^ ^a ^b Mooken, Mar Aprem (1 Ocak 2003). The History of the Assyrian Church of the East in the Twentieth Century. St. Ephrem's Ecumenical Research Institute. s. 222.
^ ^a ^b ^c ^d Joseph Naayem. Shall This Nation Die?. 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.
^ ^a ^b ^c ^d Malik Yaqou D'Malik Ismail. Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945.
^ ^a ^b Tyareh'te Yaşam (Shamasha Gewargis Benyamin D'Asheetha tarafından)
^ ^a ^b "Leaders & Heroes". www.tyareh.org (İngilizce). 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
^ Gabriele Yonan, Çev. Erol Sever, Asur soykırımı: Unutulan bir holocaust, Pencele Yay., İstanbul, 1999.
^ Coghill, Eleanor (1999). "The Verbal System of North-Eastern Neo-Aramaic". Faculty of Oriental Studies, University of Cambridge.
^ The Languages and Linguistics of Western Asia. ISBN .
^ ^a ^b ^c Coghill, Eleanor (31 Aralık 2008), Coghill, Eleanor; Borghero, Roberta; Fox, Samuel Ethan; Sabar, Yona; Kapeliuk, Olga; Cohen, Eran; Fassberg, Steve; Mutzafi, Hezy; Talay, Shabo; Arnold, Werner (Ed.), "Some Notable Features in North-Eastern Neo-Aramaic Dialects of Iraq", Neo-Aramaic Dialect Studies, Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press, ss. 91-104, doi:10.31826/9781463211615-007, ISBN , erişim tarihi: 17 Haziran 2020
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Haig, Geoffrey; Khan, Geoffrey, (Ed.) (3 Aralık 2018). The Languages and Linguistics of Western Asia. De Gruyter Mouton. doi:10.1515/9783110421682. ISBN .
^ ^a ^b ^c ^d Talay, Shabo (2008). The Neo-Aramaic Dialects of the Tiyari Assyrians in Syria: With Special Attention to Their Phonological Characteristics. Gorgias Press. s. 47.
^ "SargonSays". sargonsays.com. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
^ "SargonSays". sargonsays.com. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
^ "SargonSays". sargonsays.com. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.
^ Solomon, Zomaya S. (1994). Basic sentence structure in Assyrian Aramaic, Journal of Assyrian Academic Studies, VIII/1:83-107
^ Aboona, Hirmus (2008). Assyrians, Kurds, and Ottomans : intercommunal relations on the periphery of the Ottoman Empire. Cambria Press. ss. 291-292. ISBN . OCLC 819325565.
^ ^a ^b 20. Yüzyıllarda Kürt ve Asur Aşiretleri Arasındaki Liderlerin, Yaşamların ve Çatışmaların Tarihi - Malik Yaqo D'Malik İsmail
^ ^a ^b Asurlular: Bir Şeref Borcu (Tuğgeneral JG Browne tarafından - The Geographical Magazine, Cilt IV, No. 6, Kasım 1936 - Nisan 1936'da yayınlanmıştır) 1937 basımı. Londra 40-42 Chandos Street, Strand WC2.)
^ "The Fate Of Assyrian Villages Annexed To Today's Dohuk Governorate In Iraq And The Conditions In These Villages Following The Establishment Of The Iraqi State In 1921". www.aina.org. 9 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
^ Rowe, Paul (2019). The Routledge Handbook of Minorities in the Middle East. s. 123. ISBN . OCLC 1135999690.
^ Ismael, Yaqou D'Malik. Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945 (İngilizce). Ramon Michael. s. 47.

[:0-1] Maclean, Arthur John (1895). Grammar of the Dialects of Vernacular Syriac. Cambridge: Cambridge University Press. p. 241.

[2] Payne Smith, Robert (1879–1901). Thesaurus Syriacus (in Latin). Oxford: Clarendon Press. 1464.

[3] Odisho, Edward Y. (1988). The sound system of modern Assyrian (Neo-Aramaic). Harrassowitz. ISBN .

[:1-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Tribal Structure. 13 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.

[:10-5] "map: villages and monasteries". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.

[6] Bet Benyamin, Gewargis. "The Tyari Tribes". 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.

[:2-7] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l "Robert Elliott Speer Manuscript Collection; Series II: Correspondence; Box 32, File 32:8".

[8] Reforging a Forgotten History. Edinburgh University Press. s. 279. doi:10.3366/edinburgh/9780748686025.001.0001.

[9] "Sharafiya". Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.

[10] Reforging a Forgotten History. Edinburgh University Press. 1 Mart 2015. s. 317. doi:10.3366/edinburgh/9780748686025.001.0001. ISBN .

[11] Neo-Aramaic dialect studies. 2008. ISBN .

[:3-12] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Assyrians, Kurds, and Ottomans : intercommunal relations on the periphery of the Ottoman Empire. Cambria Press. 2008.

[:4-13] Asahel Grant. "The Nestorians, Or, the Lost Tribes".

[14] Olmstead, Albert T. (1948). History of the Persian Empire. University of Chicago Press. On June 11 Vaumisa won his own second victory in the district Autiyara in the Tiyari Mountains, where until our own day the "Assyrian" Christians maintained a precarious independence.

[15] Layard, Austen Henry, 1817-1894. (1858). Nineveh and Its Remains. Appleton.

[:11-16] William Chauncey, George M. The Oldest Christian People: A Brief Account of the History and Traditions of the Assyrian People and the Fateful History of the Nestorian Church.

[:5-17] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j William Ainger, Sir Edgar Thomas Ainger. The Cradle of Mankind: Life in Eastern Kurdistan. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.

[18] Ross, Mosul, 19 November 1847. From Ross to Layard, 61,63,79

[19] McDowall, David (1997). A Modern History of the Kurds.

[:6-20] Stafford R. S. The Tragedy of the Assyrians. Gorgias Press, LLC.

[:12-21] "Origins of Tyareh".

[22] Osmanlı Türklerinin Yönetimi Sırasında Van Bölgesi'ndeki Asurlular (MYA Lilian)

[:21-23] Ninova'dan Notlar ve Mezopotamya, Asur ve Suriye'deki Seyahatler (Rev. JP Fletcher)

[:23-24] "Life in Tyareh".

[:24-25] Tuğgeneral HH Austin (1920). Baqubah Mülteci Kampı . The Faith Press, Londra.

[:9-26] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bird, Isabella L (1891). Journeys in Persia and Kurdistan : including a summer in the Upper Karun region and a visit to the Nestorian rayahs. Cambridge University Press. p. 314.

[:13-27] "Leaders And Heroes". 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.

[:14-28] Mooken, Mar Aprem (1 Ocak 2003). The History of the Assyrian Church of the East in the Twentieth Century. St. Ephrem's Ecumenical Research Institute. s. 222.

[:15-29] Joseph Naayem. Shall This Nation Die?. 18 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2025.

[:16-30] Malik Yaqou D'Malik Ismail. Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945.

[:17-31] Tyareh'te Yaşam (Shamasha Gewargis Benyamin D'Asheetha tarafından)

[:18-32] "Leaders & Heroes". www.tyareh.org (İngilizce). 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.

[33] Gabriele Yonan, Çev. Erol Sever, Asur soykırımı: Unutulan bir holocaust, Pencele Yay., İstanbul, 1999.

[34] Coghill, Eleanor (1999). "The Verbal System of North-Eastern Neo-Aramaic". Faculty of Oriental Studies, University of Cambridge.

[35] The Languages and Linguistics of Western Asia. ISBN .

[:22-36] Coghill, Eleanor (31 Aralık 2008), Coghill, Eleanor; Borghero, Roberta; Fox, Samuel Ethan; Sabar, Yona; Kapeliuk, Olga; Cohen, Eran; Fassberg, Steve; Mutzafi, Hezy; Talay, Shabo; Arnold, Werner (Ed.), "Some Notable Features in North-Eastern Neo-Aramaic Dialects of Iraq", Neo-Aramaic Dialect Studies, Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press, ss. 91-104, doi:10.31826/9781463211615-007, ISBN , erişim tarihi: 17 Haziran 2020

[:7-37] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Haig, Geoffrey; Khan, Geoffrey, (Ed.) (3 Aralık 2018). The Languages and Linguistics of Western Asia. De Gruyter Mouton. doi:10.1515/9783110421682. ISBN .

[:8-38] Talay, Shabo (2008). The Neo-Aramaic Dialects of the Tiyari Assyrians in Syria: With Special Attention to Their Phonological Characteristics. Gorgias Press. s. 47.

[39] "SargonSays". sargonsays.com. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.

[40] "SargonSays". sargonsays.com. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.

[41] "SargonSays". sargonsays.com. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2020.

[42] Solomon, Zomaya S. (1994). Basic sentence structure in Assyrian Aramaic, Journal of Assyrian Academic Studies, VIII/1:83-107

[43] Aboona, Hirmus (2008). Assyrians, Kurds, and Ottomans : intercommunal relations on the periphery of the Ottoman Empire. Cambria Press. ss. 291-292. ISBN . OCLC 819325565.

[:19-44] 20. Yüzyıllarda Kürt ve Asur Aşiretleri Arasındaki Liderlerin, Yaşamların ve Çatışmaların Tarihi - Malik Yaqo D'Malik İsmail

[:20-45] Asurlular: Bir Şeref Borcu (Tuğgeneral JG Browne tarafından - The Geographical Magazine, Cilt IV, No. 6, Kasım 1936 - Nisan 1936'da yayınlanmıştır) 1937 basımı. Londra 40-42 Chandos Street, Strand WC2.)

[46] "The Fate Of Assyrian Villages Annexed To Today's Dohuk Governorate In Iraq And The Conditions In These Villages Following The Establishment Of The Iraqi State In 1921". www.aina.org. 9 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.

[47] Rowe, Paul (2019). The Routledge Handbook of Minorities in the Middle East. s. 123. ISBN . OCLC 1135999690.

[48] Ismael, Yaqou D'Malik. Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945 (İngilizce). Ramon Michael. s. 47.