Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Potasyum nitrat, formülü KNO3 olan bir potasyum bileşiğidir. Güherçile olarak da bilinen bileşik doğal hâlde kayaçlarda ve mağaralarda oluşan beyaz renkli kabuksu yapıda bulunur.
 | |||
| |||
| Adlandırmalar | |||
|---|---|---|---|
Potasyum nitrat | |||
Diğer adlar Güherçile Hint güherçilesi | |||
| Tanımlayıcılar | |||
| |||
3D model (JSmol) |
| ||
| ChEMBL |
| ||
| ChemSpider |
| ||
| ECHA InfoCard | 100.028.926 | ||
| EC Numarası |
| ||
| E numaraları | E252 ((koruyucular)) | ||
| KEGG |
| ||
PubChem CID |
| ||
| RTECS numarası |
| ||
| UNII |
| ||
| UN numarası | 1486 | ||
CompTox Bilgi Panosu (EPA) |
| ||
| |||
| |||
| Özellikler | |||
| Molekül formülü | KNO3 | ||
| Molekül kütlesi | 101,1032 g/mol | ||
| Görünüm | beyaz kristal katı | ||
| Koku | kokusuz | ||
| Yoğunluk | 2,109 g/cm3 (16 °C) | ||
| Erime noktası | 334 °C | ||
| Kaynama noktası | 400 °C’de bozunur | ||
| Çözünürlük (su içinde) | 133 g/L (0 °C) 316 g/L (20 °C) 2460 g/L (100 °C) | ||
| Çözünürlük | etanolde çok az çözünür gliserin ve amonyakta çözünür | ||
| (pKb) | 15,3 | ||
| Kırınım dizimi (nD) | 1.5056 | ||
| Yapı | |||
| Ortorombik, Aragonit | |||
| Termokimya | |||
Isı sığası (C) | 95,06 J/mol K | ||
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298) | -494,00 kJ/mol | ||
| Tehlikeler | |||
| İş sağlığı ve güvenliği (OHS/OSH): | |||
| Ana tehlikeler | Oksitleyici. Yutulduğunda, solunduğunda ya da cilde nüfuz ettiğinde zararlıdır. Cilt ve göz çevresinde tahrişe neden olur. | ||
| GHS etiketleme sistemi: | |||
| Piktogramlar |   | ||
| R-ibareleri | R8 R22 R36 R37 R38 | ||
| G-ibareleri | S7 S16 S17 S26 S36 S41 | ||
| Tehlike ifadeleri | H272, H315, H319, H335 | ||
| Önlem ifadeleri | P102, P210, P220, P221, P280 | ||
| NFPA 704 (yangın karosu) | | ||
| Parlama noktası | Yanıcı değildir | ||
| Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |||
LD50 ((medyan doz)) | 3750 mg/kg (oral, sıçan) | ||
| AB İndeksi | Listede yer almamaktadır | ||
| Oksitleyici (O) | |||
| Güvenlik bilgi formu (SDS) | ICSC 0184 | ||
| Benzeyen bileşikler | |||
Diğer anyonlar | |||
Diğer katyonlar | Lityum nitrat Sodyum nitrat | ||
Benzeyen bileşikler | Potasyum sülfat Potasyum klorür | ||
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).  doğrula (   ) | |||
Potasyum nitrat başlıca olarak gübreler, roket itici yakıtı ve havai fişeklerin üretiminde kullanılır; Kükürt ve odun kömürü ile belirli oranlarda karıştırılırsa karabarutu oluşturur. Gıda katkısı olarak kullanıldığı Avrupa Birliği normlarında E252 olarak adlandırılır.
Üretimi
Çözelti hâlindeki sodyum nitrat ve potasyum klorür karışımının çifte ayrışması sonunda elde edilir. Kaynar hâldeki çözeltilerin karışımından çözünürlüğü sıcakta pek fazla değişmeyen sodyum klorür çökelir. Çözünürlüğü daha fazla olan ve çözelti hâlinde kalan potasyum nitrat soğuma sonucunda kristalleşir.
- NaNO3 + KCl ⇌ KNO3 (çözelti)+ NaCl↓(katı)
Potasyum nitrat üretiminin yukarıdaki reaksiyona benzer alternatif diğer bir yolu amonyum nitrat ve potasyum klorürün birleşimine dayanan reaksiyondur. Bu reaksiyonla kolayca elde edilen potasyum nitratın içeriğinde sodyum bulunmaz.
- NH4NO3 + KCl → NH4Cl + KNO3
Potasyum nitrat, amonyum nitrat ve potasyum hidroksitin birleştirilmesi ile yapılabilir.
- NH4NO3 + KOH → NH3 (gaz) + KNO3 + H2O
Potasyum nitrat, nitrik asit ve potasyum hidroksitin nötrleştirilmesi yolu ile de üretilebilir. Bu reaksiyon çok ekzotermiktir.
- KOH (çözelti) + HNO3 → KNO3 (çözelti) + H2O
Özellikleri
Potasyum nitrat oda sıcaklığında ortorombik bir kristal yapısına sahip olmasına karşın 129 °C sıcaklıkta bir kristal yapısına dönüşür. 560 °C üzerindeki sıcaklığa ısıtıldığında ise parçalanarak oksijen ve dönüşür:
- 2 KNO3 → 2 KNO2 + O2
Potasyum nitrat suda normal bir şekilde çözünse de çözünürlüğü sıcaklık ile artar. Sulu çözeltisi hemen hemen nötr özellik gösterir (%10’luk potasyum nitrat çözeltisinin 14 °C'de pH derecesi 6,2'dir). Çok higroskopik değildir. Alkolde çözünmez ve zehirli değildir; indirgen maddelerle patlayarak tepkime verse de tek başına patlayıcı özelliği yoktur.
Kullanımı
Karabarut
Karabarutun üç bileşeninden biri olan potasyum nitrat odun kömürü tozu (aslında karbon) ve kükürdün yanında, karabarut bileşiminde oksitleyici olarak rol oynar.
Gübre
Potasyum nitrat çoğunlukla, ikisi olan azot ve potasyum kaynağı olarak bitkilere uygun gübrelerde kullanılır. Tek başına saf gübre olarak kullanıldığında NPK oranı 13-0-46 olmaktadır.
Gıda koruyucusu
maddesi olarak, potasyum nitrat Orta Çağ’dan bu yana etlerin muhafazasında kullanılmışsa da bakteriyel enfeksiyonu önlemede sodyum nitrat (ve nitrit) daha güvenilir olduğu için günümüzde gıda koruyucusu olarak önemini yitirmiştir. Etlerin ve et ürünlerini (bilhassa sucuk ve salam) muhafaza etmesinin yanında ayrıca onlara kırmızı bir renk vermek için de kullanılır.
Oksitleyici
Potasyum nitrat etkili bir oksitleyicidir. Potasyum içerdiğinden yanma ile leylak renkli bir alev oluşturur. Bu nedenle amatör roket itici yakıtları ile şeker ve potasyum nitrat karışımıyla yapılan sis bombası gibi birçok piroteknik bileşimde ve havai fişeklerde kullanılır. Ayrıca tütünün düzgün yanmasını sağlamak için sigara sarılmadan önce tütün harmanına eklenir.
Farmakoloji
Potasyum nitrat için kullanılan bazı diş macunlarında bulunabilir. Son zamanlarda, hassas dişlerin tedavisi için diş macununda potasyum nitrat kullanımı artmaktadır.
Potasyum nitrat eskiden bir hipotansif olarak yüksek kan basıncı mücadelesinde başarıyla kullanılmıştır. (nitrogliserin), amil nitrit ve izosorbit türevleri gibi diğer nitrat ve nitritler anjin rahatsızlığının verdiği sıkıntıyı hafifletmek için hâlâ kullanılmaktadır.
Tarihçe
12. ve 13. yüzyıla ait Endülüs Müslümanlarının kitaplarda “Alev püskürterek hareket eden, işleyen ve yanan yumurtalar”, “Gök gürlemesi gibi gürültü" yapan roketlerden söz edilmekte ve ilk defa “füze ile harekete geçen torpillerin” şekillerine varıncaya kadar detaylı bilgiler verilmektedir. Bunlardan biri, adlı Müslüman bilginin 1275 yılında kaleme aldığı “Harp Tarihi” adlı eserdir. Bu asırda ilim adamlarının destekleyicisi, bizzat sultanlar olmuş, “güherçile” denilen kimyevi maddenin, tahrip gücünü araştırmak üzere kimyagerler görevlendirilmiştir. Laboratuvarda geceli gündüzlü süren çalışmalar sonunda, birçok kimyevi keşiflerde bulunulmuştur. Bu keşiflerden Avrupa 2 asır sonra haberdar olmuştur. Sebebi kötü kopyalama usulleri ve İtalyanca tercümelerdir.
Kaynakça
- ^ 'nün GESTIS Madde Veritabanındaki Potassium nitrate kaydı, accessed on 9 Mart 2007.
- ^ B. J. Kosanke, B. Sturman, K. Kosanke, I. von Maltitz, T. Shimizu, M. A. Wilson, N. Kubota, C. Jennings-White, D. Chapman (2004). "2". Pyrotechnic Chemistry. Journal of Pyrotechnics. ss. 5-6. ISBN . 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Şubat 2015.
- ^ Kolthoff, Treatise on Analytical Chemistry, New York, Interscience Encyclopedia, Inc., 1959.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Şubat 2015.
- ^ . Sorularla İslamiyet. 15 Mart 2007. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2020.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Potasyum nitrat formulu KNO3 olan bir potasyum bilesigidir Guhercile olarak da bilinen bilesik dogal halde kayaclarda ve magaralarda olusan beyaz renkli kabuksu yapida bulunur Potasyum nitrat Potasyum nitratin iyon yapisi KNO3 top ve cubuk modeliAdlandirmalarIUPAC adiPotasyum nitratDiger adlarGuhercile Hint guhercilesiTanimlayicilarCAS numarasi 7757 79 1 3D model JSmol Etkilesimli goruntuChEMBL ChEMBL1644029 ChemSpider 22843 ECHA InfoCard 100 028 926EC Numarasi 231 818 8E numaralari E252 koruyucular KEGG D02051 PubChem CID 24434RTECS numarasi TT3700000UNII RU45X2JN0Z UN numarasi 1486CompTox Bilgi Panosu EPA DTXSID4029692InChI InChI 1S K NO3 c 2 1 3 4 q 1 1 Key FGIUAXJPYTZDNR UHFFFAOYSA N InChI 1 K NO3 c 2 1 3 4 q 1 1Key FGIUAXJPYTZDNR UHFFFAOYAMSMILES K O N O OOzelliklerMolekul formulu KNO3Molekul kutlesi 101 1032 g molGorunum beyaz kristal katiKoku kokusuzYogunluk 2 109 g cm3 16 C Erime noktasi 334 CKaynama noktasi 400 C de bozunurCozunurluk su icinde 133 g L 0 C 316 g L 20 C 2460 g L 100 C Cozunurluk etanolde cok az cozunur gliserin ve amonyakta cozunur pKb 15 3Kirinim dizimi nD 1 5056YapiKristal yapi Ortorombik AragonitTermokimyaIsi sigasi C 95 06 J mol KStandart formasyon entalpisi DfH 298 494 00 kJ molTehlikelerIs sagligi ve guvenligi OHS OSH Ana tehlikeler Oksitleyici Yutuldugunda solundugunda ya da cilde nufuz ettiginde zararlidir Cilt ve goz cevresinde tahrise neden olur GHS etiketleme sistemi PiktogramlarR ibareleri R8 R22 R36 R37 R38G ibareleri S7 S16 S17 S26 S36 S41Tehlike ifadeleri H272 H315 H319 H335Onlem ifadeleri P102 P210 P220 P221 P280NFPA 704 yangin karosu 100OXParlama noktasi Yanici degildirOldurucu doz veya konsantrasyon LD LC LD50 medyan doz 3750 mg kg oral sican AB Indeksi Listede yer almamaktadirOksitleyici O Guvenlik bilgi formu SDS ICSC 0184Benzeyen bilesiklerDiger anyonlarDiger katyonlar Lityum nitrat Sodyum nitratBenzeyen bilesikler Potasyum sulfat Potasyum klorurAksi belirtilmedigi surece madde verileri Standart sicaklik ve basinc kosullarinda belirtilir 25 C 77 F 100 kPa dogrula Bilgi kutusu kaynaklari Potasyum nitrat baslica olarak gubreler roket itici yakiti ve havai fiseklerin uretiminde kullanilir Kukurt ve odun komuru ile belirli oranlarda karistirilirsa karabarutu olusturur Gida katkisi olarak kullanildigi Avrupa Birligi normlarinda E252 olarak adlandirilir UretimiCozelti halindeki sodyum nitrat ve potasyum klorur karisiminin cifte ayrismasi sonunda elde edilir Kaynar haldeki cozeltilerin karisimindan cozunurlugu sicakta pek fazla degismeyen sodyum klorur cokelir Cozunurlugu daha fazla olan ve cozelti halinde kalan potasyum nitrat soguma sonucunda kristallesir NaNO3 KCl KNO3 cozelti NaCl kati Potasyum nitrat uretiminin yukaridaki reaksiyona benzer alternatif diger bir yolu amonyum nitrat ve potasyum klorurun birlesimine dayanan reaksiyondur Bu reaksiyonla kolayca elde edilen potasyum nitratin iceriginde sodyum bulunmaz NH4NO3 KCl NH4Cl KNO3 Potasyum nitrat amonyum nitrat ve potasyum hidroksitin birlestirilmesi ile yapilabilir NH4NO3 KOH NH3 gaz KNO3 H2O Potasyum nitrat nitrik asit ve potasyum hidroksitin notrlestirilmesi yolu ile de uretilebilir Bu reaksiyon cok ekzotermiktir KOH cozelti HNO3 KNO3 cozelti H2OOzellikleri source source source source source source source source Potasyum nitrat oda sicakliginda ortorombik bir kristal yapisina sahip olmasina karsin 129 C sicaklikta bir kristal yapisina donusur 560 C uzerindeki sicakliga isitildiginda ise parcalanarak oksijen ve donusur 2 KNO3 2 KNO2 O2 Potasyum nitrat suda normal bir sekilde cozunse de cozunurlugu sicaklik ile artar Sulu cozeltisi hemen hemen notr ozellik gosterir 10 luk potasyum nitrat cozeltisinin 14 C de pH derecesi 6 2 dir Cok higroskopik degildir Alkolde cozunmez ve zehirli degildir indirgen maddelerle patlayarak tepkime verse de tek basina patlayici ozelligi yoktur KullanimiKarabarut Karabarutun uc bileseninden biri olan potasyum nitrat odun komuru tozu aslinda karbon ve kukurdun yaninda karabarut bilesiminde oksitleyici olarak rol oynar Gubre Potasyum nitrat cogunlukla ikisi olan azot ve potasyum kaynagi olarak bitkilere uygun gubrelerde kullanilir Tek basina saf gubre olarak kullanildiginda NPK orani 13 0 46 olmaktadir Gida koruyucusu maddesi olarak potasyum nitrat Orta Cag dan bu yana etlerin muhafazasinda kullanilmissa da bakteriyel enfeksiyonu onlemede sodyum nitrat ve nitrit daha guvenilir oldugu icin gunumuzde gida koruyucusu olarak onemini yitirmistir Etlerin ve et urunlerini bilhassa sucuk ve salam muhafaza etmesinin yaninda ayrica onlara kirmizi bir renk vermek icin de kullanilir Oksitleyici Potasyum nitrat etkili bir oksitleyicidir Potasyum icerdiginden yanma ile leylak renkli bir alev olusturur Bu nedenle amator roket itici yakitlari ile seker ve potasyum nitrat karisimiyla yapilan sis bombasi gibi bircok piroteknik bilesimde ve havai fiseklerde kullanilir Ayrica tutunun duzgun yanmasini saglamak icin sigara sarilmadan once tutun harmanina eklenir FarmakolojiPotasyum nitrat icin kullanilan bazi dis macunlarinda bulunabilir Son zamanlarda hassas dislerin tedavisi icin dis macununda potasyum nitrat kullanimi artmaktadir Potasyum nitrat eskiden bir hipotansif olarak yuksek kan basinci mucadelesinde basariyla kullanilmistir nitrogliserin amil nitrit ve izosorbit turevleri gibi diger nitrat ve nitritler anjin rahatsizliginin verdigi sikintiyi hafifletmek icin hala kullanilmaktadir Tarihce12 ve 13 yuzyila ait Endulus Muslumanlarinin kitaplarda Alev puskurterek hareket eden isleyen ve yanan yumurtalar Gok gurlemesi gibi gurultu yapan roketlerden soz edilmekte ve ilk defa fuze ile harekete gecen torpillerin sekillerine varincaya kadar detayli bilgiler verilmektedir Bunlardan biri adli Musluman bilginin 1275 yilinda kaleme aldigi Harp Tarihi adli eserdir Bu asirda ilim adamlarinin destekleyicisi bizzat sultanlar olmus guhercile denilen kimyevi maddenin tahrip gucunu arastirmak uzere kimyagerler gorevlendirilmistir Laboratuvarda geceli gunduzlu suren calismalar sonunda bircok kimyevi kesiflerde bulunulmustur Bu kesiflerden Avrupa 2 asir sonra haberdar olmustur Sebebi kotu kopyalama usulleri ve Italyanca tercumelerdir Kaynakca nun GESTIS Madde Veritabanindaki Potassium nitrate kaydi accessed on 9 Mart 2007 B J Kosanke B Sturman K Kosanke I von Maltitz T Shimizu M A Wilson N Kubota C Jennings White D Chapman 2004 2 Pyrotechnic Chemistry Journal of Pyrotechnics ss 5 6 ISBN 1 889526 15 0 2 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Subat 2015 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Kolthoff Treatise on Analytical Chemistry New York Interscience Encyclopedia Inc 1959 Arsivlenmis kopya 12 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Subat 2015 Sorularla Islamiyet 15 Mart 2007 8 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Eylul 2020 Dis baglantilargtdNitrat iyonunun tuzlari ve kovalent turevleriHNO3 HeLiNO3 NO 3 NH4NO3 NeNaNO3 Mg NO3 2 Si P S ArKNO3 Ca NO3 2 Mn NO3 2 Cu NO3 2 Zn NO3 2 Ge As Se KrSr NO3 2 Nb Mo Tc AgNO3 TeBa NO3 2 Ta W Re Os Ir Bi NO3 3 At Rn Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og Cf Es Fm Md No Lr