Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Kaldera, volkanik patlama sonucu toprağın çökmesiyle oluşmuş volkanik yer şekli. Bazen volkanik kraterlerle karıştırılmaktadır. Kelime, İspanyolcada ‘caldera’ ve Latincede ‘calderia’ denilen ‘pişirilmiş çömlek' anlamına gelmektedir.[]
Kaldera terim olarak Alman jeolog tarafından 1815 yılında Kanarya Adalarında bulunan Taburiente Kalderasını görmesi ve bu ismi kullanması sonucu literatüre eklenmiştir.
Oluşumu
Volkanik bir patlama sonucu yanardağın altında bulunan magma odasından büyük bir magma çıkışı meydana gelir. Eğer yeterince magma çıkıyorsa, büyük miktarda boşalmış olan magma odasına doğru bir çökme meydana gelir. Bu çökmenin sebebi magma odasında üstünde kalan ağırlığı taşıyabilecek kadar malzeme kalmamasıdır. Kabaca dairesel bir kırık veya bir halka, volkanın kenarında gelişir. Bu halka kırıklar da dayk olarak bilinen sokulum müdahaleleri için besleyici olarak hizmet vermektedir. İkincil volkan bacaları yine bu halkasal kırık üzerinde gelişir. Magma odası boşaldığı zaman halka şeklindeki kırığın merkezinde kalan volkanın merkezi içeriye doğru çökmeye başlar. Bu çöküş, meydana gelebilecek patlamalarla bir doğal felakete dönüşebilir. Çöken alan 1 ila 250 km kadar olabilir.
Cevherleşme
Bazı kalderaların zengin madenlere ev sahipliği yaptığı da bilinmektedir. Dünyanın en iyi korunan ve içerisinde maden bulunduran kalderalarından biri Kanada Kuzeydoğu Ontario’da bulunan Yeni Arkean döneminde oluşmuş olan Sturgeon Gölü Kalderasıdır.
Patlamalı kalderalar
Magma silis açısından zengin ise kaldera genellikle ignimbiritinin, tüf, riyolit ve diğer magmatik kayaçlar ile doludur. Silikaca zengin magma yüksek bir viskoziteye sahip ve bu nedenle bazalt gibi kolay akmaz. Sonuç olarak, gazlar magma içinde yüksek basınç altında kapalı kalmış olma eğilimindedir. Magma Dünya'nın yüzeyine yaklaştığında, magmanın boşaltılmasıyla hızlı bir şekilde patlama meydana gelir. Geniş alanlara volkanik kül ve gaz sıkışmasının da etkisiyle lav yayılımı olabilir.
Eğer volkanik aktivite devam ederse, kaldera merkezi gibi magmanın sonraki yükselmelerinde Cerro Galan, Toba Gölü ve Yellowstone’da da görülebileceği gibi volkanik dom oluşabilir. Bir silisik veya riyolitik kaldera tek bir olayda yüzlerce hatta binlerce kilometrelik alanı etkileyecek kadar malzeme yayabilir. Bu tür patlamalara 1881 Krakatoa veya 1991 Pinatubo volkanlarının faaliyetleri örnek verilebilir. Bu tür patlamaların sonucu olarak küçük çaplı patlamalar, yerel yıkımlar ve hatta dünya ölçeğinde sıcaklığın fark edilebilir derecede değişmesine neden olabilir.
Yellowstone Kalderası yaklaşık olarak 650 bin yıl önce patladığında Kuzey Amerika’nın önemli bir bölümünü kapsayan malzemenin yaklaşık olarak 1000 m³ olduğu tahmin edilmektedir. 1980 yılında patlayan St. Helena Dağı’ndan çıkan malzemeler 1,2 km³’lük bir hacme sahiptir. Büyük bir kaldera patlamasının ekolojik sonuçlarını Endonezya’da bulunan ve 74 bin yıl önce patlayan Toba Dağı’nda gözlenmiştir.
Patlayıcı olmayan kalderalar
Bazı kalkan volkanlar (Kilauea ve Mauna Loa volkanları gibi; ayrıca bu volkanlar Hawaii’de bulunmakta ve Dünya’daki en aktif volkanlardır) farklı bir türde kaldera oluşturmaktadır. Bu tür volkanları besleyen magma az miktarda silis içerdiğinden bazaltiktir. Sonuç olarak magma daha az ağdalı riyolitik bir magma ve magma odasıdaki malzeme büyük lav akıntılarından ziyade patlayıcı olaylara drene edilir. Elde edilen kalderalar da çökme kalderalar olarak bilinir ve daha yavaş patlayıcı kalderalardır. Örneğin 1968 yılında Fernandina Adası’ndaki kalderada 350 metre birden bir çöküş gerçekleşmiştir. Kilauea Kalderasında ise Halema‘uma‘u adıyla bilinen iç kalderasında bir lav gölü oluşmuştur.
Nisan 2007’de patlama sırasında Réunion’da bulunan Piton de la Fournaise zirvesi aniden 300 metre birden düştü. Bu çökmenin sebebi volkanın güney tarafında magmanın aşağı doğru çekilmesidir.
Bu tür kalderalarda lavın drenaj alanına boşaltımı çok sık görülür.
Güneş sistemindeki kalderalar
1960’ların başından bu yana, volkanizma Güneş Sistemindeki gezegenlerde ve onların uydularında gerçekleştiği bilinmektedir. İnsanlı ve insansız uzay araçları sayesinde volkanizma Venüs, Mars, Ay ve Jüpiter’in uydusu olan İo’da tespit edilmiştir. Bunlardan hiçbirinde Dünya’daki gibi levha tektonizması yoktur. Bu gezegen ve uydularda meydana gelen volkanizma, sıcak nokta volkanizmasıdır. Bunun sebebi ise iç ısılarının yüksek olmasıdır. Boyutları oldukça değişse de bu gezegen ve uydularda bulunan kaldera birbirine benzerdir. Venüs üzerindeki kaldera ortalama 68 km, İo’daki kalderanın 40 km çapındadır. Tvashtar Paterae, İo’da bulunan en büyük kalderadır ve çapı muhtemelen 290 km’dir. Mars’taki kalderaların ortalama çapları Venüs’ten oldukça küçük (yaklaşık olarak 48 km) Dünya’daki kalderaların ortalama çapları ise 1,6 ila 80 km arasında değişmektedir.
Dünya'daki bazı kalderalar
Afrika
- Ngorongoro Krateri, Tanzanya
- Menengai Krateri, Kenya
- Elgon Dağı, Uganda/Kenya
- Fogo Dağı, Cape Verde
- Erta Ale, Etiyopya
- Nabro Volkanı, Eritre
- Mallahle, Eritre
Asya
Doğu Asya
- Dakantou Kalderası, Çin
- Ma'anshan Kalderası, Çin
- Yiyang Kalderası, Çin
- Aira Kalderası, Japonya
- Kussharo, Japonya
- Kuttara, Japonya
- Mashū, Japonya
- Aso, Japonya
- Kikai Kaldersı, Japonya
- Towada, Japonya
- Tazawa, Japonya
- Ashi, Japonya
- Halla Dağı, Güney Kore
- Heaven Gölü-Baekdu Dağı, Kuzey Kore
Güneydoğu Asya
- Pinatubo Volkanı, Filipinler
- Taal Volkanı, Filipinler
- Laguna de Bay, Filipinler
- Batur, Endonezya
- Krakatoa Volkanı, Endonezya
- Toba Gölü, Endonezya
- Tondano Dağı, Endonezya
- Tambora Volkanı, Endonezya
- Tengger Volkanı, Endonezya
Güneybatı Asya
- Derik, Mardin, Türkiye
- Nemrut Volkanı, Türkiye
Rusya
- Akademia Nauk, Kamçatka Yarımadası
- Golovnin, Kuril Adaları
- Karymsky Kalderası, Kamçatka Yarımadası
- Khangar, Kamçatka Yarımadası
- Ksudach, Kamçatka Yarımadası
- Kurile Gölü,Kamçatka Yarımadası
- Lvinaya Past, Kuril Adaları
- Tao-Rusyr Kalderası, Kamçatka Yarımadası
- Zavaritski Kalderası, Kuril Adaları
- Uzon, Kamçatka Yarımadası
Kuzey ve Güney Amerika
Amerika Birleşik Devletleri
- Aniakchak Dağı, Alaska
- Mazama Dağı, Oregon
- Katmai Dağı, Alaska
- La Garita Kalderası, Colorado
- Long Valley, Kaliforniya
- Henry's Fork Kalderası,
Idaho
- Island Park Kalderası, Idaho,
Wyoming
- Newberry Volkanı, Oregon
- Okmok Dağı, Alaska
- Valles Kalderası, New
Mexico
- Yellowstone Kalderası, Wyoming
Kanada
- Silverthrone Kalderası,
British Columbia
- Edziza Dağı, British
Columbia
- Bennett Gölü Volkanik
Alanı, British Columbia/Yukon
- Pleasant Dağı Kalderası,
New Brunswick
- Sturgeon Gölü Kalderası,
Ontario
- Skukum Volkanizma Alanı,
Yukon
- Blake Nehri Megakaldera
Alanı, Quebec/Ontario
- New Senator Kalderası, Quebec
- Misema Kalderası, Ontario/Quebec
- Noranda Kalderası, Quebec
Meksika
- Amealco Kalderası, Querétaro
- Las Cumbres Kalderası, Veracruz-Puebla
- Los Azufres Kalderası, Michoacán
- Mazahua Kalderası, Mexico State
Şili
- Chaitén
- Cordillera Nevada Kalderası
- Laguna del Maule
- Sollipulli
Ekvador
- Pululahua Jeobotanik Rezervi
- Fernandina Adası, Galapagos Adaları
- Sierra Negra, Galápagos Adaları
- Cuicocha
El Salvador
- Ilopango Gölü
- Coatepeque Gölü
Diğerleri
- Masaya, Nikaragua
- Atitlan Gölü, Guatemala
- Galán, Arjantin
Avrupa
- Banská Štiavnica, Slovakya
- Bakuriani/Didveli Kalderası, Gürcistan
- Samsari, Gürcistan
- Santorini, Yunanistan
- Nisyros, Yunanistan
- Askja, İzlanda
- Grímsvötn, İzlanda
- Katla, İzlanda
- Krafla, İzlanda
- Campi Flegrei, İtalya
- , İtalya
- Bolsena Gölü, İtalya
- Las Cañadas, İspanya
- Ardnamurchan, İskoçya
- Laacher See, Almanya
- Lagoa das Sete Cidades, Azorlar, Portekiz
- Furnas, Azorlar, Portekiz
Okyanusya
- Rotorua Gölü, Yeni Zelanda
- Okataina, Yeni Zelanda
- Kapenga, Yen, Zelanda
- Ohakuri, Yeni Zelanda
- Maroa, Yeni Zelanda
- Reporoa Kalderası, Yeni Zelanda
- Taupo Gölü, Yeni Zelanda
- Kilauea, Hawaii, ABD
- Rano Kau, Easter Adası, Şili
Antarktika
- Deception Adası
Hint Okyanusu
- Cirque de Mafate, Réunion
- Cirque de Salazie, Réunion
- Enclos Fouqué, Réunion
- Cirque de Cilaos, Réunion
Mars
- Olimpos Dağı Kalderası
Venüs
- Maat Dağı Kalderası
Kaynakça
- Clough, C. T; Maufe, H. B. & Bailey, E. B; 1909. "The cauldron subsidence of Glen Coe, and the Associated Igneous Phenomena". Quarterly Journal of the Geological. Society. 65, 611-678.
- Gudmundsson, A (2008). Magma-Chamber Geometry, Fluid Transport, Local Stresses, and Rock Behavior During Collapse Caldera Formation. In Gottsmann J. & Marti, J (Ed. 10) Caldera Volcanism: Analysis, Modeling, and Response (314-346) Elsener, Amsterdam, The Netherlands
- Kokelaar, B. P; and Moore, I. D; 2006. Glencoe caldera volcano, Scotland. ISBN. 0852725252. Pub. British Geological Survey, Keyworth, Nottinghamshire. There is an associated 1:25000 solid geology map.
- Lipman, P; 1999. "Caldera". In Haraldur Sigurdsson, ed. Encyclopedia of Volcanoes. Academic Press.
- Williams, H; 1941. Calderas and their origin. California University Publ. Geol. Sci. 25, 239-346.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kaldera volkanik patlama sonucu topragin cokmesiyle olusmus volkanik yer sekli Bazen volkanik kraterlerle karistirilmaktadir Kelime Ispanyolcada caldera ve Latincede calderia denilen pisirilmis comlek anlamina gelmektedir kaynak belirtilmeli 9 5 km capinda ve 600 m derinliginde Kalderasi Alaska ve icinde olusmus kucuk volkanik koniler Kaldera terim olarak Alman jeolog tarafindan 1815 yilinda Kanarya Adalarinda bulunan Taburiente Kalderasini gormesi ve bu ismi kullanmasi sonucu literature eklenmistir OlusumuUn ile dolu kutuda volkanik kraterin kokenini gosteren analog deney Sumatra Endonezya adasinda Landsat goruntusu Volkanik bir patlama sonucu yanardagin altinda bulunan magma odasindan buyuk bir magma cikisi meydana gelir Eger yeterince magma cikiyorsa buyuk miktarda bosalmis olan magma odasina dogru bir cokme meydana gelir Bu cokmenin sebebi magma odasinda ustunde kalan agirligi tasiyabilecek kadar malzeme kalmamasidir Kabaca dairesel bir kirik veya bir halka volkanin kenarinda gelisir Bu halka kiriklar da dayk olarak bilinen sokulum mudahaleleri icin besleyici olarak hizmet vermektedir Ikincil volkan bacalari yine bu halkasal kirik uzerinde gelisir Magma odasi bosaldigi zaman halka seklindeki kirigin merkezinde kalan volkanin merkezi iceriye dogru cokmeye baslar Bu cokus meydana gelebilecek patlamalarla bir dogal felakete donusebilir Coken alan 1 ila 250 km kadar olabilir Cevherlesme Bazi kalderalarin zengin madenlere ev sahipligi yaptigi da bilinmektedir Dunyanin en iyi korunan ve icerisinde maden bulunduran kalderalarindan biri Kanada Kuzeydogu Ontario da bulunan Yeni Arkean doneminde olusmus olan Sturgeon Golu Kalderasidir Patlamali kalderalar Magma silis acisindan zengin ise kaldera genellikle ignimbiritinin tuf riyolit ve diger magmatik kayaclar ile doludur Silikaca zengin magma yuksek bir viskoziteye sahip ve bu nedenle bazalt gibi kolay akmaz Sonuc olarak gazlar magma icinde yuksek basinc altinda kapali kalmis olma egilimindedir Magma Dunya nin yuzeyine yaklastiginda magmanin bosaltilmasiyla hizli bir sekilde patlama meydana gelir Genis alanlara volkanik kul ve gaz sikismasinin da etkisiyle lav yayilimi olabilir Eger volkanik aktivite devam ederse kaldera merkezi gibi magmanin sonraki yukselmelerinde Cerro Galan Toba Golu ve Yellowstone da da gorulebilecegi gibi volkanik dom olusabilir Bir silisik veya riyolitik kaldera tek bir olayda yuzlerce hatta binlerce kilometrelik alani etkileyecek kadar malzeme yayabilir Bu tur patlamalara 1881 Krakatoa veya 1991 Pinatubo volkanlarinin faaliyetleri ornek verilebilir Bu tur patlamalarin sonucu olarak kucuk capli patlamalar yerel yikimlar ve hatta dunya olceginde sicakligin fark edilebilir derecede degismesine neden olabilir Yellowstone Kalderasi yaklasik olarak 650 bin yil once patladiginda Kuzey Amerika nin onemli bir bolumunu kapsayan malzemenin yaklasik olarak 1000 m oldugu tahmin edilmektedir 1980 yilinda patlayan St Helena Dagi ndan cikan malzemeler 1 2 km luk bir hacme sahiptir Buyuk bir kaldera patlamasinin ekolojik sonuclarini Endonezya da bulunan ve 74 bin yil once patlayan Toba Dagi nda gozlenmistir Patlayici olmayan kalderalar Bazi kalkan volkanlar Kilauea ve Mauna Loa volkanlari gibi ayrica bu volkanlar Hawaii de bulunmakta ve Dunya daki en aktif volkanlardir farkli bir turde kaldera olusturmaktadir Bu tur volkanlari besleyen magma az miktarda silis icerdiginden bazaltiktir Sonuc olarak magma daha az agdali riyolitik bir magma ve magma odasidaki malzeme buyuk lav akintilarindan ziyade patlayici olaylara drene edilir Elde edilen kalderalar da cokme kalderalar olarak bilinir ve daha yavas patlayici kalderalardir Ornegin 1968 yilinda Fernandina Adasi ndaki kalderada 350 metre birden bir cokus gerceklesmistir Kilauea Kalderasinda ise Halema uma u adiyla bilinen ic kalderasinda bir lav golu olusmustur Nisan 2007 de patlama sirasinda Reunion da bulunan Piton de la Fournaise zirvesi aniden 300 metre birden dustu Bu cokmenin sebebi volkanin guney tarafinda magmanin asagi dogru cekilmesidir Bu tur kalderalarda lavin drenaj alanina bosaltimi cok sik gorulur uydu fotografi Van Golu ve havadan fotografi Gunes sistemindeki kalderalar1960 larin basindan bu yana volkanizma Gunes Sistemindeki gezegenlerde ve onlarin uydularinda gerceklestigi bilinmektedir Insanli ve insansiz uzay araclari sayesinde volkanizma Venus Mars Ay ve Jupiter in uydusu olan Io da tespit edilmistir Bunlardan hicbirinde Dunya daki gibi levha tektonizmasi yoktur Bu gezegen ve uydularda meydana gelen volkanizma sicak nokta volkanizmasidir Bunun sebebi ise ic isilarinin yuksek olmasidir Boyutlari oldukca degisse de bu gezegen ve uydularda bulunan kaldera birbirine benzerdir Venus uzerindeki kaldera ortalama 68 km Io daki kalderanin 40 km capindadir Tvashtar Paterae Io da bulunan en buyuk kalderadir ve capi muhtemelen 290 km dir Mars taki kalderalarin ortalama caplari Venus ten oldukca kucuk yaklasik olarak 48 km Dunya daki kalderalarin ortalama caplari ise 1 6 ila 80 km arasinda degismektedir Dunya daki bazi kalderalarAfrika Endonezya daki Tambora Volkani Ngorongoro Krateri Tanzanya Menengai Krateri Kenya Elgon Dagi Uganda Kenya Fogo Dagi Cape Verde Erta Ale Etiyopya Nabro Volkani Eritre Mallahle EritreAsya Dogu Asya Dakantou Kalderasi Cin Ma anshan Kalderasi Cinicinde olusmus bir gol Filipinler Yiyang Kalderasi Cin Aira Kalderasi Japonya Kussharo Japonya Kuttara Japonya Mashu Japonya Aso Japonya Kikai Kaldersi Japonya Towada Japonya Tazawa Japonya Ashi Japonya Halla Dagi Guney Kore Heaven Golu Baekdu Dagi Kuzey KoreGuneydogu Asya Pinatubo Volkani Filipinler Taal Volkani Filipinler Laguna de Bay Filipinler Batur Endonezya Krakatoa Volkani Endonezya Toba Golu Endonezya Tondano Dagi Endonezya Tambora Volkani EndonezyaYellowstone Kalderasi ndan bir gorunum Wyoming ABD Tengger Volkani EndonezyaGuneybati Asya Derik Mardin Turkiye Nemrut Volkani TurkiyeRusya Akademia Nauk Kamcatka Yarimadasi Golovnin Kuril Adalari Karymsky Kalderasi Kamcatka Yarimadasi Khangar Kamcatka Yarimadasi Ksudach Kamcatka Yarimadasi Kurile Golu Kamcatka Yarimadasi Lvinaya Past Kuril Adalari Tao Rusyr Kalderasi Kamcatka Yarimadasi Zavaritski Kalderasi Kuril Adalari Uzon Kamcatka Yarimadasive kaldera icerisinde olusmus bir Sili Kuzey ve Guney Amerika Amerika Birlesik Devletleri Aniakchak Dagi Alaska Mazama Dagi Oregon Katmai Dagi Alaska La Garita Kalderasi Colorado Long Valley Kaliforniya Henry s Fork Kalderasi Idaho Island Park Kalderasi Idaho Wyoming Landsat uydusuyla cekilmis bir fotografi Newberry Volkani Oregon Okmok Dagi Alaska Valles Kalderasi New Mexico Yellowstone Kalderasi WyomingKanada Silverthrone Kalderasi British Columbia Edziza Dagi British Columbia Bennett Golu Volkanik Alani British Columbia Yukon Pleasant Dagi Kalderasi New Brunswick Sturgeon Golu Kalderasi Ontario Skukum Volkanizma Alani Yukon Volkanin uzaktan bir gorunumu Hawaii Blake Nehri Megakaldera Alani Quebec Ontario New Senator Kalderasi Quebec Misema Kalderasi Ontario Quebec Noranda Kalderasi QuebecMeksika Mars ta bulunan Olimpos Dagi Gunes Sisteminin en yuksek dagidir yaklasik 25 km yuksekliginde Amealco Kalderasi Queretaro Las Cumbres Kalderasi Veracruz Puebla Los Azufres Kalderasi Michoacan Mazahua Kalderasi Mexico StateSili Chaiten Cordillera Nevada Kalderasi Laguna del Maule Sollipulli Ekvador Pululahua Jeobotanik Rezervi Fernandina Adasi Galapagos Adalari Sierra Negra Galapagos Adalari Cuicocha El Salvador Ilopango Golu Coatepeque GoluVenus te bulunan Digerleri Masaya Nikaragua Atitlan Golu Guatemala Galan ArjantinAvrupa Banska Stiavnica Slovakya Bakuriani Didveli Kalderasi Gurcistan Samsari Gurcistan Santorini Yunanistan Nisyros Yunanistan Askja Izlanda Grimsvotn Izlanda Katla Izlanda Krafla Izlanda Campi Flegrei Italya Italya Bolsena Golu Italya Las Canadas Ispanya Ardnamurchan Iskocya Laacher See Almanya Lagoa das Sete Cidades Azorlar Portekiz Furnas Azorlar PortekizOkyanusya Rotorua Golu Yeni Zelanda Okataina Yeni Zelanda Kapenga Yen Zelanda Ohakuri Yeni Zelanda Maroa Yeni Zelanda Reporoa Kalderasi Yeni Zelanda Taupo Golu Yeni Zelanda Kilauea Hawaii ABD Rano Kau Easter Adasi SiliAntarktika Deception AdasiHint Okyanusu Cirque de Mafate Reunion Cirque de Salazie Reunion Enclos Fouque Reunion Cirque de Cilaos ReunionMars Olimpos Dagi KalderasiVenus Maat Dagi KalderasiKaynakcaClough C T Maufe H B amp Bailey E B 1909 The cauldron subsidence of Glen Coe and the Associated Igneous Phenomena Quarterly Journal of the Geological Society 65 611 678 Gudmundsson A 2008 Magma Chamber Geometry Fluid Transport Local Stresses and Rock Behavior During Collapse Caldera Formation In Gottsmann J amp Marti J Ed 10 Caldera Volcanism Analysis Modeling and Response 314 346 Elsener Amsterdam The Netherlands Kokelaar B P and Moore I D 2006 Glencoe caldera volcano Scotland ISBN 0852725252 Pub British Geological Survey Keyworth Nottinghamshire There is an associated 1 25000 solid geology map Lipman P 1999 Caldera In Haraldur Sigurdsson ed Encyclopedia of Volcanoes Academic Press ISBN 0 12 643140 X Williams H 1941 Calderas and their origin California University Publ Geol Sci 25 239 346