Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
| Erdebil Eyaleti استان اردبیل / Ostān-e Ardabīl | |
|---|---|
| Konum | |
 | |
| Bilgi | |
| Yönetim merkezi:: | Erdebil |
| Alan : | 17.800 km² |
| Nüfus(2005): • Nüfus yoğunluğu : | 1.257.624 70,7/km² |
| İl sayısı: | 11 |
| Zaman dilimi: | IRST () |
| -Yaz (Yaz saati uygulaması): | IRST () |
| Diller: | Azerice Farsça Talişçe |
Erdebil Eyaleti, (Farsça: استان اردبیل, Ostān-e Ardabīl, Azerice: Ərdəbil), İran'ın 31 eyaletinden birisidir.
İran'ın İran Azerbaycanı adı verilen ve 3 eyaletini kapsayan bölgesinde yer alır. Ülkenin kuzeyinde yer alan eyalet kuzeyinden Azerbaycan, doğusundan yine Azerbaycan ve Gilan Eyaleti, güneyinden Zencan ve batısından Doğu Azerbaycan ile çevrilidir. Eyaletin 5 şehristanının (Parsabad, Bilasavar, Germi, Meşkinşehr ve Namin şehristanları) Azerbaycan ile 282,5 km'lik sınırı vardır. Aras ve nehirleri, bu sınırın 159 km'lik kısmını oluşturur.
Erdebil, 1993 yılında çoğunluğu Doğu Azerbaycan'dan olmak üzere Gilan'ın kuzey bölgeleri de buraya bağlanarak ostan yapılmıştır. Toplam yüzölçümü 17.881 km2, nüfusu 1.257.624 kişidir. Yönetim merkezi eyalete adını veren Erdebil şehridir. İran Azerileri yaşamaktadır.
Tarih
Erdebil bölgesinin tarihi Azerbaycan tarihinin bir parçasıdır. Çoğu İranlı tarihçiye göre, Erdebil şehri Sasani hükümdarı (457-489) tarafından kurulmuştur ve şehrin 1500 yıllık tarihi vardır. Avesta'ya göre ise, Zerdüşt, "Dan Usta" çayının (şimdiki Aras Nehri) yakınlarında doğmuş, "Avesta" kitabını Savalan Dağı'nın bulunduğu bölgede yazmış ve dinini Erdebil şehrinde tebliğ etmeye başlamıştır.
Araplar şehri kuşattığında, Erdebil İran'ın en büyük şehirlerindən biriydi ve Arap işgaline başarıyla dayanmıştır. Kent, Erdebil'in yerli hükümdarlarından Bani Sağın savaş karargahı olmuş, devletinin merkezini Marage'den buraya taşımış ve Moğol saldırılarından sonra da Erdebil Azeri Türkleri devletinin başkenti olarak kalmıştır. Safeviler devletinin kurucusu Şah İsmail'in hükümdarlığı zamanında bütün İran toprakları birleşmiş və Safevi devletinin başkenti Tebriz şehri olmuştur ve bu Şah Abbas'ın devrine dek sürmüştür. Safevilerin hakimiyeti devrinde ekonomik ve siyasi yönden Erdebil İran'ın en önemli şehirlerinden biri idi. Erdebil, İran'ı Avrupa'ya bağlayan önemli bir ticaret yolunun üstünde bulunması nedeniyle her devirde önemli olmuş ve gelişmiştir. İran'ın Gilan bölgesinden Avrupa'ya ipek ticaretinin ve Avrupa mallarının İran'a getirilmesinin merkezinde hep Erdebil olmuş, kent bu nedenle bir ticaret merkezine dönmüştür.
Eyaletin Osmanlı devleti idaresi altındayken nüfus tespiti yapılmış ve Liva-i Erdebil 8 nahiyeye ayrılmıştır. Bunlar; Erdebil, Serab (Sarab), Miyane, Pervane, Kanduvan, Germ (Germi), Heşt-rud (Haştrud), Tabtab.
Coğrafya ve iklim
Erdebil serin bir iklime sahiptir. Yaz ayları boyunca sıcaklık 35 °C geçmez. Kışları ise oldukça sert soğuklar görülür. Sıcaklığın -25 °C geçtiği zamanlar olur.
Eyalet arazisi güneyde Elbruz Dağları'nın uzantılarının oluşturduğu engebeler sayılmazsa genelde düzdür. Harika bir doğal yaşam alanı oluşturan ve önemli dağcılık merkezlerinden Savalan Dağı da bu eyalet sınırları içindedir. Eyalet geneli geniş ormanlarla kaplıdır ve turistik öneme sahiptir. Özellikle Halhal yöresi ve Savalan dağının doğu yüzünde yoğun bir orman örtüsü bulunur.
Eyaletteki en önemli düzlük Mugan Ovası'dır. 300-350.000 hektarlık alanı kaplayan ova eyaletin en önemli tarım ve hayvancılık merkezidir. Eyaletin kuzeyinde bulunan ve Azerbaycan ile İran arasında sınır oluşturan Aras Nehri eyaletteki en önemli akarsudur.
Nüfus
Erdebil Eyaleti'nin toplam nüfusu 1.257.624 (2006) olup bu nüfusun çoğunluğunu Azeriler, az miktarını da Talişler oluşturur. Eyalette ağırlıklı olarak Azerice konuşulmaktadır.
Bazı önemli kentler ve nüfusları şu şekildedir:
Yönetim yapısı
Erdebil Eyaleti kendi içinde 10 şehristana bu şehristanlarda 27 bahşa ayrılır. Eyalete bağlı olan şehristanlar ve bahşlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
| Sıra | Şehristan Adı | Nüfusu | Yönetim merkezi | Bağlı bahşlar |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Bilesuvar şehristanı | 54.471 | Bilesavar | Merkezî • Kışlak Deşt |
| 2 | Erdebil şehristanı | 542.930 | Erdebil | Merkezî • Hir |
| 3 | Germi şehristanı | 89.248 | Germi | Merkezî • Anguti • Muran |
| 4 | Halhal şehristanı | 92.315 | Halhal | Merkezî • Horşrüstem • Şahrud |
| 5 | Kovsar şehristanı | 27.472 | Givi | Merkezî • Firuz |
| 6 | Meşkinşehr şehristanı | 156.141 | Meşkinşehr | Merkezî • Arşak • Meşkin Şarki • Muradlı |
| 7 | Namin şehristanı | 59.242 | Namin | Merkezî • Vilkic • Anbaran |
| 8 | Nir şehristanı | 23.573 | Nir | Merkezî • Kurayim |
| 9 | Persabad şehristanı | 81.782 | Parsabad | Merkezî • Aslanduz • Tazekent |
| 10 | Sarein şehristanı | 17.197 | Sarein | Merkezî • Sabalan |
Eğitim
Bölgedeki önemli eğitim kurumları şunlardır: , , , , , , ,
Günümüzde Erdebil
Günümüzde Erdebil bulunduğu bölgenin en büyük ve önemli şehirlerinden biridir. Kentte pek çok tarihî eser bulunur ki çoğunluğu Safeviler devrine aiddir. Ayrıca İran'dan Azerbaycan'a ulaşan ana karayolu Erdebil'den geçmektedir. Zengin tabiatı ve şifalı kaplıcaları ile bölge İran'ın turizm merkezlerinden birisidir.
Turizm
Eyaletin turistik yerleri şunlardır.
- Serayn Kaynak Suları: Erdebil'e 28 km. uzaklıktadır. Kaplıcanın suları romatizma ve sinir hastalıklarına iyi gelmektedir.
- Deşti Mugan: Erdebil'in tarım ve hayvancılık merkezidir. Turistik önemi vardır.
- Hudâ-âferin Köprüsü: Aras nehri üzerinde 100 m. arayla bulunan iki tarihi köprü. Bir kısmı Azerbaycan'a dahildir.
- Savalan Dağı
- Allah Allah Künbedi
- Halhal yöresinin ormanları
Dış bağlantılar
- Encyclopedia of Orient About Ardabil 31 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Erdebil 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Encyclopædia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Halhal ile ilgili site 23 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Erdebil şehriyle ilgili site 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Erdebil Eyaleti استان اردبیل Ostan e ArdabilKonumBilgiYonetim merkezi ErdebilAlan 17 800 km Nufus 2005 Nufus yogunlugu 1 257 624 70 7 km Il sayisi 11Zaman dilimi IRST UTC 03 30 Yaz Yaz saati uygulamasi IRST UTC 04 30 Diller Azerice Farsca Talisce Erdebil Eyaleti Farsca استان اردبیل Ostan e Ardabil Azerice Erdebil Iran in 31 eyaletinden birisidir Iran in Iran Azerbaycani adi verilen ve 3 eyaletini kapsayan bolgesinde yer alir Ulkenin kuzeyinde yer alan eyalet kuzeyinden Azerbaycan dogusundan yine Azerbaycan ve Gilan Eyaleti guneyinden Zencan ve batisindan Dogu Azerbaycan ile cevrilidir Eyaletin 5 sehristaninin Parsabad Bilasavar Germi Meskinsehr ve Namin sehristanlari Azerbaycan ile 282 5 km lik siniri vardir Aras ve nehirleri bu sinirin 159 km lik kismini olusturur Erdebil 1993 yilinda cogunlugu Dogu Azerbaycan dan olmak uzere Gilan in kuzey bolgeleri de buraya baglanarak ostan yapilmistir Toplam yuzolcumu 17 881 km2 nufusu 1 257 624 kisidir Yonetim merkezi eyalete adini veren Erdebil sehridir Iran Azerileri yasamaktadir TarihErdebil bolgesinin tarihi Azerbaycan tarihinin bir parcasidir Cogu Iranli tarihciye gore Erdebil sehri Sasani hukumdari 457 489 tarafindan kurulmustur ve sehrin 1500 yillik tarihi vardir Avesta ya gore ise Zerdust Dan Usta cayinin simdiki Aras Nehri yakinlarinda dogmus Avesta kitabini Savalan Dagi nin bulundugu bolgede yazmis ve dinini Erdebil sehrinde teblig etmeye baslamistir Araplar sehri kusattiginda Erdebil Iran in en buyuk sehirlerinden biriydi ve Arap isgaline basariyla dayanmistir Kent Erdebil in yerli hukumdarlarindan Bani Sagin savas karargahi olmus devletinin merkezini Marage den buraya tasimis ve Mogol saldirilarindan sonra da Erdebil Azeri Turkleri devletinin baskenti olarak kalmistir Safeviler devletinin kurucusu Sah Ismail in hukumdarligi zamaninda butun Iran topraklari birlesmis ve Safevi devletinin baskenti Tebriz sehri olmustur ve bu Sah Abbas in devrine dek surmustur Safevilerin hakimiyeti devrinde ekonomik ve siyasi yonden Erdebil Iran in en onemli sehirlerinden biri idi Erdebil Iran i Avrupa ya baglayan onemli bir ticaret yolunun ustunde bulunmasi nedeniyle her devirde onemli olmus ve gelismistir Iran in Gilan bolgesinden Avrupa ya ipek ticaretinin ve Avrupa mallarinin Iran a getirilmesinin merkezinde hep Erdebil olmus kent bu nedenle bir ticaret merkezine donmustur turbesi Eyaletin Osmanli devleti idaresi altindayken nufus tespiti yapilmis ve Liva i Erdebil 8 nahiyeye ayrilmistir Bunlar Erdebil Serab Sarab Miyane Pervane Kanduvan Germ Germi Hest rud Hastrud Tabtab Cografya ve iklimErdebil serin bir iklime sahiptir Yaz aylari boyunca sicaklik 35 C gecmez Kislari ise oldukca sert soguklar gorulur Sicakligin 25 C gectigi zamanlar olur Eyalet arazisi guneyde Elbruz Daglari nin uzantilarinin olusturdugu engebeler sayilmazsa genelde duzdur Harika bir dogal yasam alani olusturan ve onemli dagcilik merkezlerinden Savalan Dagi da bu eyalet sinirlari icindedir Eyalet geneli genis ormanlarla kaplidir ve turistik oneme sahiptir Ozellikle Halhal yoresi ve Savalan daginin dogu yuzunde yogun bir orman ortusu bulunur Eyaletteki en onemli duzluk Mugan Ovasi dir 300 350 000 hektarlik alani kaplayan ova eyaletin en onemli tarim ve hayvancilik merkezidir Eyaletin kuzeyinde bulunan ve Azerbaycan ile Iran arasinda sinir olusturan Aras Nehri eyaletteki en onemli akarsudur NufusErdebil Muzesi Erdebil Eyaleti nin toplam nufusu 1 257 624 2006 olup bu nufusun cogunlugunu Azeriler az miktarini da Talisler olusturur Eyalette agirlikli olarak Azerice konusulmaktadir Bazi onemli kentler ve nufuslari su sekildedir Erdebil 548 832 Parsabad 117 000 Meskinsehr 80 000 Halhal Az Xalxal 42 000 Germi 32 000Yonetim yapisiErdebil Eyaleti kendi icinde 10 sehristana bu sehristanlarda 27 bahsa ayrilir Eyalete bagli olan sehristanlar ve bahslar asagidaki tabloda gosterilmistir Sira Sehristan Adi Nufusu Yonetim merkezi Bagli bahslar1 Bilesuvar sehristani 54 471 Bilesavar Merkezi Kislak Dest2 Erdebil sehristani 542 930 Erdebil Merkezi Hir3 Germi sehristani 89 248 Germi Merkezi Anguti Muran4 Halhal sehristani 92 315 Halhal Merkezi Horsrustem Sahrud5 Kovsar sehristani 27 472 Givi Merkezi Firuz6 Meskinsehr sehristani 156 141 Meskinsehr Merkezi Arsak Meskin Sarki Muradli7 Namin sehristani 59 242 Namin Merkezi Vilkic Anbaran8 Nir sehristani 23 573 Nir Merkezi Kurayim9 Persabad sehristani 81 782 Parsabad Merkezi Aslanduz Tazekent10 Sarein sehristani 17 197 Sarein Merkezi SabalanEgitimBolgedeki onemli egitim kurumlari sunlardir Gunumuzde ErdebilGunumuzde Erdebil bulundugu bolgenin en buyuk ve onemli sehirlerinden biridir Kentte pek cok tarihi eser bulunur ki cogunlugu Safeviler devrine aiddir Ayrica Iran dan Azerbaycan a ulasan ana karayolu Erdebil den gecmektedir Zengin tabiati ve sifali kaplicalari ile bolge Iran in turizm merkezlerinden birisidir TurizmEyaletin turistik yerleri sunlardir Serayn Kaynak Sulari Erdebil e 28 km uzakliktadir Kaplicanin sulari romatizma ve sinir hastaliklarina iyi gelmektedir Desti Mugan Erdebil in tarim ve hayvancilik merkezidir Turistik onemi vardir Huda aferin Koprusu Aras nehri uzerinde 100 m arayla bulunan iki tarihi kopru Bir kismi Azerbaycan a dahildir Savalan Dagi Allah Allah Kunbedi Halhal yoresinin ormanlariDis baglantilarEncyclopedia of Orient About Ardabil 31 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erdebil 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopaedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Halhal ile ilgili site 23 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erdebil sehriyle ilgili site 29 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Arsivlenmis kopya PDF 12 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mayis 2010 17 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Nisan 2010