Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Deve, devegiller (Camelidae) familyasının Camelus cinsini oluşturan iki evcil hayvan türünün ortak adı. Develer yük çeki ve binek hayvanı olarak kullanıldığı gibi, yünü, sütü, derisi ve eti için de beslenir. Yalnızca evcil türleriyle tanınan bu hayvanların yabanıl atalarından bu yana pek az değişikliğe uğradığı sanılmaktadır.
| Deve | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Camelus dromedarius | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Devenin iki türü Hindistan, Pakistan, Afganistan, Mısır, İran, Suriye, Arabistan gibi Güney Asya ülkeleri ile Afrika’da yetiştirilen tek hörgüçlü deve (C. dromedarius) ve Orta Asya’da yetiştirilen çift hörgüçlü deve (C. bactrianus)dir.
Özellikleri
En belirgin özelliği hörgüçlerinde yağ depolayabilme yeteneği olan bu hayvanın uzun bacakları, yumuşak yayvan iki toynaklı ayakları kumda ya da karda yürümesini kolaylaştırır. Aynı yandaki bacaklarını birlikte kaldırarak kendine özgü bir biçimde koşar. Ayrıca iki sırada üç tane koruyucu kirpiği, tüylü kulak delikleri, gereğinde kapanabilen burun delikleri, keskin görme ve koku alma duyuları da kum fırtınası gibi elverişsiz çevre koşullarına uyum sağlamasına yardımcı olur. Gövdesini örten iki tip kıldan alttaki ince ve kısa olanlar bazı yumuşak ve dayanıklı kumaşların yapımında kullanılır. Genellikle çökerek dinlendiği ve bu konumdayken yüklendiği için gövdesinin yere değen bölümlerinde nasırlaşmış deri katmanları oluşur.
Açlık ve susuzluğa dayanma yeteneği
Deve, 50 °C sıcaklıkta 9 gün aç-susuz kalabilir. Bu süre içinde toplam ağırlığının %22'sini kaybeder. İnsan, vücudunda bulunan suyun %12'sini kaybettiğinde ölürken, deve, vücudundaki suyun %40'ını kaybettiği halde ölmez. Devenin susuzluğa dayanıklılığının diğer bir sebebi de, gündüz vücut ısısını 41 °C'ye kadar çıkartan bir mekanizmaya sahip olmasıdır. Bu sayede gündüz aşırı çöl sıcağında su kaybını minimum seviyede tutabilmektedir. Soğuk çöl gecelerinde ise vücut ısısını 30 °C'ye kadar düşürebilmektedir. Deve bir su kaynağı bulunca 80-90 litre su içer.
Üreme
İyi bakıldığında ve eğitildiğinde deve aslında uysal hayvanlardır; ama çiftleşme (aşım) mevsiminde hırçınlaşır ve kızdırıldığında tükürür, tehlikeli biçimde ısırır ya da tekme atar. Ayrıca tek hörgüçlü türün erkeği kızdığı zaman ağzının yanından yumruk büyüklüğünde kırmızı renkli ve içi hava dolu sümüksü bir kese (kızgınlık kesesi) çıkarır. Deve, diğer memelilerde olduğu gibi doğurarak çoğalır.
Yaşam şekli ve beslenmesi
Deve güç iklim koşullarına dayanıklı, az besinle yetinebilen hayvandır. Gerektiğinde dikenli bitkiler ve kuru otlarla beslenebilir. Yeterli yiyecek bulamayınca hörgüçlerindeki yağı kullanır. Hörgüçte depolanan yağ ırka ve beslenme koşullarına göre değişmekle birlikte, iyi beslenen develerde 700–900 kg’ye kadar çıkabilir. İyi beslenmiş devenin yağla dolu olan hörgücü dik durur. Yağ azaldıkça daralır ve ucu bir yana doğru sarkar. Sanılanın tersine mide ve hörgüçlerinin su depolama özelliği yoktur. Ama susuzluğa günlerce dayanabilir. Vücut sularını yavaş yitirir ve 10 dakikada yaklaşık 60 litre su içerek kaybettiği ağırlığı yeniden kazanır.
Dağılımı
Tek ve çift hörgüçlü deve çok geniş bir alana dağılmış olduğundan bazı bölgelerde damızlık seçimine bağlı olarak yer yer birbirinden farklı özellikler gösteren çeşitli ırklar türemiştir. Yalnızca Afrika’da 20 kadar tek hörgüçlü deve ırkı bulunmaktadır. Çift hörgüçlülere uygulanan bakım ve besleme genellikle daha yetersiz olduğundan bunlar arasında tek hörgüçlülerde rastlanan Mehari, Hecin ve Bikanir gibi seçme sonucu elde edilen ırklara rastlanmaz. Bununla birlikte çift hörgüçlüler arasında Türkistan, Moğol ve Kalmık gibi birbirinden az çok farklı tipler ortaya çıkmıştır. İklim koşulları çok değişken olan ve kışları sert geçen Türkiye, Mısır, Türkistan, İran gibi ülkelerde ise iki tür arasında melezleme yapılmaktadır. Çok eskiden beri bu yöntemle melez azmanlarının oluştuğu ve melez azmanı döllerin gövde yapısı, kemik sağlamlığı, kas gelişmesi, çevre koşullarına dayanıklılık ve iş verimi açısından söz konusu iki türe üstünlük sağladığı anlaşılmıştır.
Türkiye’de deve
Türkiye’de tek ve çift hörgüçlü develerin melezlenmesi ile elde edilen en önemli melezlerden biri Tüylü (ya da Tülü) devedir. Tüylü devenin erkeğine "Besrek", dişisine "Maya" denir. Soğuk bölgelerde kullanılan bu hayvanlar tek hörgüçlü ve uzun tüylüdür. Maya ile çift hörgüçlü erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen çift hörgüçlü "Tavsi" deve; "Besrek" ile tek hörgüçlü dişi devenin geriye melezlenmesinden elde edilen ve özellikle Aydın ile Adana arasındaki Yörükler tarafından yetiştirilen kısa tüylü "Teke devesi"; dişi "Tekenin" "Buhur" erkeği ile geriye melezlenmesinden elde edilen "Kerteles" devesi; "Maya" ile tek hörgüçlü erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen "Yeğen" devesi öbür önemli melezlerdir.
Eskiden Türkiye’de ulaştırma ve özellikle ordu hizmetinde kullanılan devenin işlevi giderek azalmıştır. 1937’de 120 bine yaklaşan deve sayısı 1980’de 12 bine, 1984’te 3 bine kadar düşmüştür. Bugün deve özellikle Yörükler arasında göç zamanı eşya taşımakta, zeytincilik bölgelerinde ulaşımı güç yerlerde devşirilen ürünlerin taşınmasında, Güney ve Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki kurak ve yolu yetersiz bölgelerde yük hayvanı olarak kullanılmaktadır.
Türkiye'de yıllara göre deve varlığı
| Yıllar | Adet | |
| 1935 | 118.647 | |
| 1950 | 110.305 | |
| 1955 | 72.034 | |
| 1964 | 46.400 | |
| 1980 | 12.000 | |
| 1997 | 2.000 | |
Kaynakça
Encyclopaedia Britannica’nın İngilizce Deve başlığından Türkçeye çevrilmiştir.
- ^ Deve Yetiştiriciliği 13 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Vikisözlük'te tanımlar |
 | Vikisöz'de alıntılar |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Deve devegiller Camelidae familyasinin Camelus cinsini olusturan iki evcil hayvan turunun ortak adi Develer yuk ceki ve binek hayvani olarak kullanildigi gibi yunu sutu derisi ve eti icin de beslenir Yalnizca evcil turleriyle taninan bu hayvanlarin yabanil atalarindan bu yana pek az degisiklige ugradigi sanilmaktadir DeveCamelus dromedariusBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataAlt sube VertebrataInfa sube GnathostomataSinif MammaliaTakim Artiodactyla Cift toynaklilar Alt takim Tylopoda Topuktabanlilar Familya Camelidae Devegiller Cins Camelus Eski Dunya develeri Linnaeus 1758TurlerCamelus bactrianus Camelus dromedariusCift horguclu deve Devenin iki turu Hindistan Pakistan Afganistan Misir Iran Suriye Arabistan gibi Guney Asya ulkeleri ile Afrika da yetistirilen tek horguclu deve C dromedarius ve Orta Asya da yetistirilen cift horguclu deve C bactrianus dir OzellikleriHayvanlar biyolojik krallik Animalia yi olusturan cok hucreli okaryotik organizmalardir En belirgin ozelligi horguclerinde yag depolayabilme yetenegi olan bu hayvanin uzun bacaklari yumusak yayvan iki toynakli ayaklari kumda ya da karda yurumesini kolaylastirir Ayni yandaki bacaklarini birlikte kaldirarak kendine ozgu bir bicimde kosar Ayrica iki sirada uc tane koruyucu kirpigi tuylu kulak delikleri gereginde kapanabilen burun delikleri keskin gorme ve koku alma duyulari da kum firtinasi gibi elverissiz cevre kosullarina uyum saglamasina yardimci olur Govdesini orten iki tip kildan alttaki ince ve kisa olanlar bazi yumusak ve dayanikli kumaslarin yapiminda kullanilir Genellikle cokerek dinlendigi ve bu konumdayken yuklendigi icin govdesinin yere degen bolumlerinde nasirlasmis deri katmanlari olusur Aclik ve susuzluga dayanma yetenegiDeve 50 C sicaklikta 9 gun ac susuz kalabilir Bu sure icinde toplam agirliginin 22 sini kaybeder Insan vucudunda bulunan suyun 12 sini kaybettiginde olurken deve vucudundaki suyun 40 ini kaybettigi halde olmez Devenin susuzluga dayanikliliginin diger bir sebebi de gunduz vucut isisini 41 C ye kadar cikartan bir mekanizmaya sahip olmasidir Bu sayede gunduz asiri col sicaginda su kaybini minimum seviyede tutabilmektedir Soguk col gecelerinde ise vucut isisini 30 C ye kadar dusurebilmektedir Deve bir su kaynagi bulunca 80 90 litre su icer UremeIyi bakildiginda ve egitildiginde deve aslinda uysal hayvanlardir ama ciftlesme asim mevsiminde hircinlasir ve kizdirildiginda tukurur tehlikeli bicimde isirir ya da tekme atar Ayrica tek horguclu turun erkegi kizdigi zaman agzinin yanindan yumruk buyuklugunde kirmizi renkli ve ici hava dolu sumuksu bir kese kizginlik kesesi cikarir Deve diger memelilerde oldugu gibi dogurarak cogalir Yasam sekli ve beslenmesiCol ortaminda bir deve Deve guc iklim kosullarina dayanikli az besinle yetinebilen hayvandir Gerektiginde dikenli bitkiler ve kuru otlarla beslenebilir Yeterli yiyecek bulamayinca horguclerindeki yagi kullanir Horgucte depolanan yag irka ve beslenme kosullarina gore degismekle birlikte iyi beslenen develerde 700 900 kg ye kadar cikabilir Iyi beslenmis devenin yagla dolu olan horgucu dik durur Yag azaldikca daralir ve ucu bir yana dogru sarkar Sanilanin tersine mide ve horguclerinin su depolama ozelligi yoktur Ama susuzluga gunlerce dayanabilir Vucut sularini yavas yitirir ve 10 dakikada yaklasik 60 litre su icerek kaybettigi agirligi yeniden kazanir DagilimiTek ve cift horguclu deve cok genis bir alana dagilmis oldugundan bazi bolgelerde damizlik secimine bagli olarak yer yer birbirinden farkli ozellikler gosteren cesitli irklar turemistir Yalnizca Afrika da 20 kadar tek horguclu deve irki bulunmaktadir Cift horguclulere uygulanan bakim ve besleme genellikle daha yetersiz oldugundan bunlar arasinda tek horguclulerde rastlanan Mehari Hecin ve Bikanir gibi secme sonucu elde edilen irklara rastlanmaz Bununla birlikte cift horgucluler arasinda Turkistan Mogol ve Kalmik gibi birbirinden az cok farkli tipler ortaya cikmistir Iklim kosullari cok degisken olan ve kislari sert gecen Turkiye Misir Turkistan Iran gibi ulkelerde ise iki tur arasinda melezleme yapilmaktadir Cok eskiden beri bu yontemle melez azmanlarinin olustugu ve melez azmani dollerin govde yapisi kemik saglamligi kas gelismesi cevre kosullarina dayaniklilik ve is verimi acisindan soz konusu iki ture ustunluk sagladigi anlasilmistir Turkiye de deveTurkiye de tek ve cift horguclu develerin melezlenmesi ile elde edilen en onemli melezlerden biri Tuylu ya da Tulu devedir Tuylu devenin erkegine Besrek disisine Maya denir Soguk bolgelerde kullanilan bu hayvanlar tek horguclu ve uzun tuyludur Maya ile cift horguclu erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen cift horguclu Tavsi deve Besrek ile tek horguclu disi devenin geriye melezlenmesinden elde edilen ve ozellikle Aydin ile Adana arasindaki Yorukler tarafindan yetistirilen kisa tuylu Teke devesi disi Tekenin Buhur erkegi ile geriye melezlenmesinden elde edilen Kerteles devesi Maya ile tek horguclu erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen Yegen devesi obur onemli melezlerdir Eskiden Turkiye de ulastirma ve ozellikle ordu hizmetinde kullanilan devenin islevi giderek azalmistir 1937 de 120 bine yaklasan deve sayisi 1980 de 12 bine 1984 te 3 bine kadar dusmustur Bugun deve ozellikle Yorukler arasinda goc zamani esya tasimakta zeytincilik bolgelerinde ulasimi guc yerlerde devsirilen urunlerin tasinmasinda Guney ve Dogu Anadolu Bolgesi ndeki kurak ve yolu yetersiz bolgelerde yuk hayvani olarak kullanilmaktadir Turkiye de yillara gore deve varligi Bursa Hayvanat Bahcesi nden bir deveYillar Adet1935 118 6471950 110 3051955 72 0341964 46 4001980 12 0001997 2 000KaynakcaEncyclopaedia Britannica nin Ingilizce Deve basligindan Turkceye cevrilmistir Deve Yetistiriciligi 13 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edininVikisozluk te tanimlarVikisoz de alintilar