Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Alaska Kızılderilileri (İngilizce: Alaskan Indians, Indians of Alaska), Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde yaşayan, Na-Dene dilleri (Atabask dilleri, Eyakça, Tlingitçe), Haydaca ve Çimşiyan dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, animist ya da şamanist Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan ikisini oluştururlar. Toplam nüfusları yaklaşık 18.550 kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En kalabalık Kızılderili grubu 10.000 kişiyle Tlingitler ilk sıradadır ve onları 2.300 kişiyle Koyukonlar izler.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Alaska | 18.550 |
| Diller | |
| Din | |
Kültür
Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır ve ilk üçünü Eskimo-Aleut halkları son iki grubu da Kızılderililer oluşturur:
- Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahil olan Alaska Atabaskları: Ahtnalar (Atnahwt’aene), (Dena’ina), Guçinler (Gwich’in), Hanlar (Hwëch’in), (Deg Hitʼan), Holikaçuklar (Doogh Hit’an), Koyukonlar (Denaakkʼe, Dinaak̲'a), (Dinakʼi), Aşağı Tananalar (Menhti), Tanakroslar(Neeʼaanděgʼ), Yukarı Tananalar (Neeʼaaneegnʼ, Nee'aaneek)
- Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubuna dahil olan Eyaklar (I·ya·q), Tlingitler (Lingít), Haydalar (Alaska Haydaları: Kaigani), Çimşiyanlar (Ts’msyan)
Dil
Alaska Kızılderilileri dilleri daha çok Na-Dene dilleri ailesinde toplanır. Eskiden bu ailede sınıflandırılan Haydaca bugün izole dil olarak kabul etmektedir. Eyakçanın ise konuşanı kalmamış 2008 yılında ölü diller arasına katılmıştır. Son dil grubu ise iki dilden oluşan Çimşiyan dilleridir. Konuşan 100 kişiden fazla olan diller arasında Tlingitçe (300), Koyukonca (150) ve Guçince (150) yer alır. Diğer dilleri konuşanlar 50 ve 50 den az kişiden oluşan soyu tehlikedeki dillerdir.
Nüfus
Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska Atabasklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:
| Dil | Etnik nüfus | Konuşan nüfus |
|---|---|---|
| Koyukonca | 2,300 | 150 |
| Guçince | 1,000 | 150 |
| Denağinaca | 1,000 | 50 |
| Ahtnaca | 650 | 25 |
| Aşağı Tananaca | 400 | 25 |
| Yukarı Tananaca | 300 | 55 |
| Değinakça | 250 | 14 |
| Tanakrosça | 200 | 50 |
| Holikaçukça | 180 | 5 |
| Kuskokvimce | 100 | 25 |
| Hanca | 60 | 12 |
| Eyakça | . | Ø |
| Tlingitçe | 10,000 | 300 |
| Haydaca | 650 | 10 |
| 1,400 | 30 | |
| <100 | Ø |
Şirketleşme
Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden 4 tanesi Doyon, Limited, Cook Inlet Region, Inc, Ahtna, Incorporated, Sealaska Corporation ve bu yerli bölge şirketine bağlı bir sürü köy şirketi Kızılderililere aittir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.
Simalar
- Poldine Carlo, Koyukon yazar
- Kathleen Carlo-Kendall, Koyukon oyma sanatçısı
- Peter Kalifornsky, yazar
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Alaska Kizilderilileri Ingilizce Alaskan Indians Indians of Alaska Amerika Birlesik Devletleri ne bagli Alaska eyaletinde yasayan Na Dene dilleri Atabask dilleri Eyakca Tlingitce Haydaca ve Cimsiyan dillerini konusan avci ve toplayici yari gocebe animist ya da samanist Kizilderili halklari Alaska yerlilerinin bes ana kultur grubundan ikisini olustururlar Toplam nufuslari yaklasik 18 550 kisidir ve ancak cok ufak bir kismi anadillerini konusabilmektedir En kalabalik Kizilderili grubu 10 000 kisiyle Tlingitler ilk siradadir ve onlari 2 300 kisiyle Koyukonlar izler Alaska Kizilderilileri Alaskan Indians Burun kupeli ve denizdisi kabugu kolyeli 14 ve 15 yaslarinda iki Tlingit kizi Tsacotna ile Natsanitna Valdez den 100 mil otede Copper Nehri Alaska 1903Onemli nufusa sahip bolgelerAlaska18 550DillerAhtnaca Denaginaca Deginakca Holikacukca Koyukonca Yukari Kuskokvimce Asagi Tananaca Tanakrosca Yukari Tananaca Gucince Hanca Eyakca Tlingitce CimsiyancaDinHristiyanlik Animizm SamanizmDavul calan Cimsiyan Ed Bryant Wuppertal 1999KulturAlaska yerlileri bes ana kultur grubuna ayrilir ve ilk ucunu Eskimo Aleut halklari son iki grubu da Kizilderililer olusturur Subarktik Kizilderilileri kultur grubuna dahil olan Alaska Atabasklari Ahtnalar Atnahwt aene Dena ina Gucinler Gwich in Hanlar Hwech in Deg Hitʼan Holikacuklar Doogh Hit an Koyukonlar Denaakkʼe Dinaak a Dinakʼi Asagi Tananalar Menhti Tanakroslar Neeʼaandegʼ Yukari Tananalar Neeʼaaneegnʼ Nee aaneek Pasifik Kuzeybatisi Kizilderilileri kultur grubuna dahil olan Eyaklar I ya q Tlingitler Lingit Haydalar Alaska Haydalari Kaigani Cimsiyanlar Ts msyan DilAlaska Kizilderilileri dilleri daha cok Na Dene dilleri ailesinde toplanir Eskiden bu ailede siniflandirilan Haydaca bugun izole dil olarak kabul etmektedir Eyakcanin ise konusani kalmamis 2008 yilinda olu diller arasina katilmistir Son dil grubu ise iki dilden olusan Cimsiyan dilleridir Konusan 100 kisiden fazla olan diller arasinda Tlingitce 300 Koyukonca 150 ve Gucince 150 yer alir Diger dilleri konusanlar 50 ve 50 den az kisiden olusan soyu tehlikedeki dillerdir NufusAlaska Yerli Dil Merkezine gore Alaska Atabasklarinin nufusu ve anadillerini konusabilen kisi sayisi Dil Etnik nufus Konusan nufusKoyukonca amp 0000000000000002 300000 2 300 amp 0000000000000150 000000 150Gucince amp 0000000000000001 000000 1 000 amp 0000000000000150 000000 150Denaginaca amp 0000000000000001 000000 1 000 amp 0000000000000050 000000 50Ahtnaca amp 0000000000000650 000000 650 amp 0000000000000025 000000 25Asagi Tananaca amp 0000000000000400 000000 400 amp 0000000000000025 000000 25Yukari Tananaca amp 0000000000000300 000000 300 amp 0000000000000055 000000 55Deginakca amp 0000000000000250 000000 250 amp 0000000000000014 000000 14Tanakrosca amp 0000000000000200 000000 200 amp 0000000000000050 000000 50Holikacukca amp 0000000000000180 000000 180 amp 0000000000000005 000000 5Kuskokvimce amp 0000000000000100 000000 100 amp 0000000000000025 000000 25Hanca amp 0000000000000060 000000 60 amp 0000000000000012 000000 12Eyakca amp 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 000000 amp Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri OTlingitce amp 0000000000000010 000000 10 000 amp 0000000000000300 000000 300Haydaca amp 0000000000000650 000000 650 amp 0000000000000010 000000 10 amp 0000000000000001 400000 1 400 amp 0000000000000030 000000 30 amp Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru Ifade hatasi Beklenmedik lt operatoru lt 100 amp Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri Ifade hatasi Taninmayan O noktalama karakteri OSirketlesme Rus Amerikasi doneminde ABD nin Ruslarla birlikte idare ettigi Alaska yi 1867 yilinda Rus Imparatorlugundan satin almasindan bu yana 100 yildir cozulemeyen yerlilerinin Eskimo ve Kizilderililerin toprak taleplerini cozmek uzere ABD Kongresinde 18 Aralik 1971 tarihinde baskan Richard Nixon tarafindan imzalanarak yuruluge giren ve ABD tarihinin en buyuk toprak talebini karsilayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Cozumleme Yasasi ANCSA geregi kurulan Alaska Yerli Bolge Sirketlerinden 4 tanesi Doyon Limited Cook Inlet Region Inc Ahtna Incorporated Sealaska Corporation ve bu yerli bolge sirketine bagli bir suru koy sirketi Kizilderililere aittir Koy sirketleri topraklarinin yuzey hakkina sahiptir fakat bolge sirketleri hem koy sirketlerinin hakkina hem de topraklarin yeralti hakkina sahiptir SimalarPoldine Carlo Koyukon yazar Kathleen Carlo Kendall Koyukon oyma sanatcisi Peter Kalifornsky yazarKaynakca a b c Alaska Native Language Center Alaska Native Languages Population and Speaker Statistics 9 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Kasim 2012 Alaska Native Heritage Center 31 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Kasim 2012