Vikipedi özgür ansiklopedi üçüncü Silezya SavaşıYedi Yıl Savaşları ve Silezya Savaşları nın parçasıLeuthen Muharebesi sı

Vikipedi ozgur ansiklopedi Ucuncu Silezya SavasiYedi Yil Savaslari ve Silezya Savaslari nin parcasiLeuthen Muharebesi sirasinda ilerleyen Prusya grenadierleri ressam Carl Rochling Tarih29 Agustos 1756 15 Subat 1763BolgeOrta AvrupaSonucPrusya zaferi Hubertusburg AntlasmasiTaraflarPrusya KralligiHabsburg Monarsisi Saksonya Rus Imparatorlugu Fransa KralligiKomutanlar ve liderlerII FriedrichMaria Theresa Ernst Gideon von Laudon III August Yelizaveta XV Louis Ucuncu Silezya Savasi 1756 1763 Prusya Kralligi ile Habsburg Monarsisi arasinda Silezya nin kontrolu icin yapilan ve modern tarih yaziminda Avrupa nin ilk kuresel catismasi sayilan Yedi Yil Savasi nin Avrupa cephesini olusturan kapsamli bir askeri mucadeledir Prusya krali II Friedrich ile Avusturya arsidusesi Maria Theresa arasindaki rekabetin zirvesi kabul edilen bu savas yalnizca Orta Avrupa nin siyasi yapisini degil kitanin guc dengeleri anlayisini ve ittifak sistemlerini de kokten degistirmistir Savas Prusya nin 1740 larda isgal ederek ele gecirdigi Silezya uzerindeki egemenligini korumaya calismasi ile Avusturya nin bu stratejik bolgeyi geri alma cabasinin catismasi olarak basladi Ancak kisa surede yalnizca iki devletin savasi olmaktan cikti Fransa Kralligi Rusya Imparatorlugu Isvec Kralligi ve Saksonya gibi pek cok guc catismaya dahil oldu Bu durum savasin yogunlugunu artirmakla kalmadi Bohemya dan Silezya ya Brandenburg dan Saksonya ya kadar genis bir cografyanin surekli ordular tarafindan tahrip edilmesine yol acti Arka plan span 18 yuzyilin ortalari Avrupa nin diplomatik sisteminin koklu bir donusum gecirdigi bir donemdi Avusturya 1742 ve 1745 antlasmalariyla Silezya yi Prusya ya birakmak zorunda kaldiktan sonra bu kaybin ekonomik ve stratejik sonuclarini agir bicimde hissetmisti Bolge zengin maden yataklari gelismis tekstil sanayisi ve nufus yogunlugu sayesinde Prusya nin hem gelirlerini hem de askeri insan kaynagini katlanarak artirmisti Maria Theresa Avusturya nin Silezya yi kaybetmesinin yalnizca askeri bir yenilgi olmadigini ayni zamanda Alman dunyasindaki prestijini zedeleyen bir gelisme oldugunu biliyordu Bu nedenle 1740 lardan itibaren genis kapsamli bir reform programi baslatti Ordunun yeniden orgutlenmesi vergi sisteminin modernlestirilmesi Macaristan in sadakatinin guclendirilmesi ve yeni subay kadrolarinin yetistirilmesi bu reformlarin temel bilesenleriydi Prusya cephesinde ise II Friedrich Silezya nin elde tutulmasinin devletinin gelecegi icin zorunlu olduguna inaniyordu Friedrich e gore Silezya Prusya yi Saksonya ve Bohemya arasinda sikismis ikinci sinif bir devlet olmaktan kurtaran stratejik bir kazancti Silezya nin kaybi Prusya nin buyuk guc statusunu de sona erdirebilirdi Diplomatik Devrim span 1750 lerin ortalarinda Avrupa da diplomatik dengeler ters yuz oldu Daha once Avusturya ya karsi Prusya yi destekleyen Fransa ile Avusturya tarihsel dusmanliklarina ragmen 1756 da bir ittifak kurdu Bu gelismeye Tarih yaziminda Diplomatik Devrim Diplomatische Revolution adi verilir Ayni donemde Prusya eski Ingiliz Hannover ittifakinin yerine Buyuk Britanya ile yakinlasmis ve kara deniz dengesine dayali bir blok olusmustu Bu yeni duzen Prusya yi Avusturya Fransa Rusya Saksonya ve Isvec gibi buyuk guclerin olusturdugu genis bir koalisyona karsi tek basina birakiyordu II Friedrich bu durumu cevrem daraliyor nefesim kesiliyor sozleriyle ifade etmisti Savasin esiginde Prusya nin stratejik cikmazi span 1756 yazina gelindiginde Prusya uc taraftan kusatilmis durumdaydi Saksonya nin Avusturya ya askeri destek saglamasi Rusya nin Baltik uzerinden Prusya nin dogusuna baski kurmasi ve Fransa nin Yukari Ren de saldiriya hazirlanmasi II Friedrich i onleyici saldiri kararina yoneltti Friedrich e gore beklemek Prusya nin parcalanmasi anlamina gelecekti Bu nedenle savas Prusya nin inisiyatifiyle ancak dusman ittifakinin stratejik baskisi altinda basladi Savasin gelisimi span Prusya nin Saksonya ya saldirisi ve savasin baslamasi 1756 span Savas II Friedrich in 29 Agustos 1756 da Saksonya ya ani bir saldiri baslatmasiyla fiilen basladi Friedrich in amaci Saksonya nin Avusturya ile ittifak kurmasini engellemek Leipzig Dresden hatti uzerinden Bohemya ya inen stratejik gecitleri ele gecirmek ve Sakson ordusunu kendi ordusuna katmakti Saksonya ordusu Pirna bolgesine cekilerek savunma pozisyonuna gecmisti ancak Avusturya ordusunun yardim cabalari basarisiz kaldi Ekim ayinda Pirna daki Sakson kuvvetleri teslim oldu ve yaklasik 18 000 Sakson askeri Prusya hizmetine alindi Bu hamle savasin dinamigini belirledi Prusya kisa vadede insan gucunu artirmis olsa da Saksonlarin zorla Prusya ordusuna katilmasi uzun vadede disiplinsizlik ve firar sorunlarini buyuttu Prusya nin Bohemya harekati ve Prag Muharebesi 1757 span 1757 baharinda Prusya ordusu Avusturya kuvvetlerini Bohemya da belirleyici bir yenilgiye ugratmak amaciyla uc ayri koldan Prag yonune ilerledi 6 Mayis 1757 de gerceklesen Prag Muharebesi savasin ilk buyuk catismasi oldu Prusya ordusu ustun ates gucu ve disiplinli piyade duzeni sayesinde Avusturya hattini yardi Avusturya maresali Charles Lorraine duku Charles birliklerini Prag a cekilmek zorunda kaldi Friedrich kenti kusatti ancak Prusya kusatmasi ikmal sorunlari ve Avusturya nin harekete gecen yardim kuvvetleri nedeniyle uzadikca riskli hale geldi 18 Haziran 1757 de Avusturya Maresali Leopold von Daun komutasindaki ordunun mudahalesiyle Kolin Muharebesi yasandi Bu catisma Prusya nin ilk buyuk yenilgisiydi Friedrich in asiri uzamis ikmal hatlari ve hatali taarruz duzeni Avusturya nin hazirlikli savunma pozisyonu karsisinda coktu Kolin yenilgisi Prusya nin Bohemya dan tamamen cekilmesine ve Prag kusatmasinin kaldirilmasina yol acti Avrupa capinda koalisyonun harekete gecmesi span 1757 yazinda Avusturya nin bozguna ugratilmamasi diger koalisyon guclerini cesaretlendirdi Fransiz ordusu Ren uzerinden ilerlemeye basladi Rus ordusu Dogu Prusya ya saldiriya gecti Isvec Baltik kiyilarinda Prusya ya karsi savas ilan etti Boylece Friedrich ayni anda dort buyuk guce karsi savasmak zorunda kaldi Bu donem tarih yaziminda Prusya nin cevreden bogulma asamasi olarak adlandirilir Rossbach Muharebesi 5 Kasim 1757 span Rossbach Muharebesi nde Prusya kuvvetlerinin Fransiz ve Imparatorluk ordularini 90 dakikada bozguna ugratmasi 1757 sonbaharinda Fransiz Sakson ordusu Prusya yi batidan ezmeyi hedefliyordu Ancak Friedrich tarihe gecen bir manevra ile muttefik ordunun duzenini tamamen bozdu Rossbach Muharebesi aslinda bir suvari operasyonudur Prusya Maresali Seydlitz in 38 filodan olusan suvarisi beklenmedik bir acidan dusman hattina saldirarak kisa surede panik yaratti Bu muharebe Avrupa da Fransizlarin 18 yuzyildaki en agir yenilgilerinden biri kabul edilir Prusya yalnizca 550 kayip verirken muttefik ordunun kaybi 10 000 i asmisti Rossbach zaferi Friedrich in askeri dehasini tum Avrupa da yeniden gundeme getirdi Leuthen Muharebesi 5 Aralik 1757 span Rossbach tan yalnizca bir ay sonra Prusya ordusu Silezya ya yoneldi Avusturya ordusu cok guclu bir savunma hatti kurmustu Friedrich in ordusu sayi bakimindan iki kat kucuktu Ancak 5 Aralik 1757 de gerceklesen Leuthen Muharebesi askeri tarihciler tarafindan Friedrich in ustalik eseri kabul edilir Friedrich burada oblique order capraz taarruz taktigini uyguladi Bu taktik bir kanadin yogun ates ve hizla cokertilmesini ardindan dusmanin merkezine donuslu bir taarruz yapilmasini ongoruyordu Avusturya hatti cozulunce Silezya tamamen Prusya nin kontrolune gecti Leuthen Savasi Carl Rochling Leuthen zaferi 18 yuzyil Avrupa savas sanatinin donum noktalarindan biridir Rusya nin mudahalesi ve Kunersdorf felaketi 1758 1759 span 1758 de Rusya nin savasa tam gucle girmesi Prusya icin yeni bir tehdit yaratti Rus ordusu Dogu Prusya yi isgal etti ve 1758 de Zorndorf Muharebesi yasandi Catisma taktiksel olarak sonucsuz olsa da Prusya ordusu agir kayiplar verdi Ancak Prusya nin en yikici yenilgisi 12 Agustos 1759 daki Kunersdorf Muharebesi oldu Rus Avusturya birlesik ordusu Friedrich in tum saldirilarini geri puskurttu Prusya ordusu neredeyse imha edildi kral atinin altinda kalip olumden dondu Friedrich bu muharebeden sonra karargahina yazdigi mektupta soyle demisti Artik her sey kayip Prusya yok oldu Bu donem Prusya nin en buyuk cokus ani olarak kabul edilir Berlin in isgali ve Schweidnitz kusatmalari 1760 1762 span Ekim 1760 da Berlin in Rus ve Avusturya kuvvetleri tarafindan yagmalanmasi Alexander von Kotzebue 1760 ta Rus ve Avusturya ordulari Berlin e girerek sehri kisa sureli isgal etti Bu olay Prusya nin moralini agir bicimde sarsti ancak Friedrich Silezya da manevralar yaparak dusmani geri cekilmeye zorladi 1761 de Avusturya ordusu Silezya daki kritik Schweidnitz kalesini ele gecirdi Friedrich artik stratejik inisiyatifi kaybetmis yalnizca savunma savasi verebilecek duruma gelmisti Brandenburg mucizesi ve cokusten donus 1762 span 1762 yilinda Rus Caricesi Elizabeth oldu ve yerine Prusya hayrani III Petro gecti Petro Rus ordusunu Prusya topraklarindan tamamen cekti ve Friedrich ile ittifak kurdu Bu beklenmedik gelisme Avrupa da Brandenburg mucizesi olarak anilir Rusya nin cekilmesiyle Prusya yeniden guc kazandi ve Silezya daki Avusturya kuvvetlerini yenmeyi basardi Bu durum savasin Avusturya aleyhine donmesine yol acti Savasin sona ermesi span 1762 yilina gelindiginde savas taraflarin insan gucu ve mali kaynaklarini neredeyse tukenme noktasina getirmisti Prusya 1759 Kunersdorf yenilgisinin ardindan birkac yil boyunca stratejik inisiyatifi buyuk olcude kaybetmis yalnizca savunmaya dayali manevra agirlikli bir savas tarzina yonelmisti Avusturya ve Rusya ise ardi ardina acilan sefer mevsimlerinde Prusya topraklarina baski yapsalar da Prusya ordusunu tamamen imha etmeyi basaramamisti Donum noktasi 5 Ocak 1762 de Rus Caricesi Yelizaveta nin olumuyle yasandi Tahta gecen III Petro II Friedrich e sempati duyuyordu ve Prusya ile bir an once baris yapilmasindan yanaydi Yeni car Rus ordusunu Silezya ve Brandenburg dan cekti ve Prusya ile ateskes imzaladi kisa sure sonra da bir tur silah arkadasligi cercevesinde askeri is birligine yoneldi Bu gelisme Prusya acisindan adeta mucizevi bir kurtulus anlamina geliyordu Friedrich in daha sonra Brandenburg hanesinin mucizesi diye adlandirdigi bu olay Avusturya nin Silezya yi tek basina geri alma ihtimalini fiilen ortadan kaldirdi Rusya nin cekilmesi Avusturya ordusunu stratejik yalnizliga surukledi Fransa da ayni donemde Bati cephesinde Britanya karsisinda agir kayiplar veriyor Kuzey Amerika ve Hindistan daki somurge savaslarinda ustunlugu kaybediyordu Boylece Avusturya nin Prusya ya karsi yuruttugu seferler hem mali hem siyasi acidan surdurulemez hale geldi Prusya ise 1762 sefer mevsiminde yeniden saldiri pozisyonuna gecti Friedrich Silezya daki Avusturya kuvvetlerini kusatmak ve ozellikle Schweidnitz Swidnica gibi kilit kaleleri geri almak icin seri manevralar duzenledi Son carpismalar artik buyuk meydan savaslarindan ziyade tahkimat ve kusatmalar etrafinda yogunlasan yipratici yerel catismalar biciminde yasandi Her iki taraf da savasin baslangicindaki coskulu stratejik hedeflerden oldukca uzaklasmis temel amac mevcut mevzilerini koruyarak onurlu bir barisa ulasmak haline gelmisti Avrupa nin genel savasina son veren baris gorusmeleri hem Prusya Avusturya cephesi hem de Fransa Britanya catismasi acisindan paralel bir surec izledi 10 Subat 1763 te imzalanan Paris Antlasmasi ile Fransa ve Britanya arasindaki somurge savasi sona ererken 15 Subat 1763 te imzalanan Hubertusburg Antlasmasi Avusturya ile Prusya arasindaki dusmanliklari resmen bitirdi Hubertusburg Antlasmasi Almanya da herhangi bir buyuk sinir degisikligi ongormuyor ancak Silezya nin Prusya ya ait oldugunu bir kez daha teyit ediyordu Boylece ucuncu ve son Silezya Savasi fiilen ilk iki savasin sonucunu hukuki ve diplomatik duzeyde kesinlestirmis oldu Sonuclar ve etkiler span Ucuncu Silezya Savasi nin sonuclari yalnizca Silezya bolgesinin kaderini degil Prusya ve Avusturya nin uzun vadeli gelisim cizgilerini de derinden etkiledi Savas modern tarih yaziminda cogu kez Prusya nin buyuk guc statusunu kalici bicimde kazanmasinin ve Avusturya Prusya ikiliginin Alman ve Avrupa siyasetinde belirleyici eksen haline gelmesinin donum noktasi olarak degerlendirilir Prusya acisindan sonuclar span Prusya savasin sonunda toprak bakimindan buyuk bir genisleme elde etmemisti Silezya zaten 1740 lardan beri fiilen Prusya kontrolu altindaydi Ancak bu savas Silezya uzerindeki egemenligin uluslararasi hukuk duzeyinde tartismasiz olarak taninmasini sagladi Hubertusburg Antlasmasi sonrasinda hicbir buyuk guc Silezya nin Avusturya ya ait olduguna dair iddiayi resmi olarak surdurmedi Maria Theresa bile bolgeyi geri almanin artik gercekci bir hedef olmadigini kabul etmek zorunda kaldi Ekonomik acidan Silezya Prusya devletinin mali dayanaklarindan biri haline geldi Tekstil uretimi maden isletmeleri ve tarimsal kapasite savas sonrasi donemde Prusya maliyesinin yeniden toparlanmasini mumkun kildi Bu sayede II Friedrich savas boyunca agir darbe almis olan vergi tabanini kademeli olarak guclendirebildi ve 18 yuzyilin sonlarina dogru Prusya ordusunu bir kez daha modernlestirme imkanina kavustu Ideolojik duzeyde ise savas Prusya da dayaniklilik ve disiplin mitinin olusmasinda belirleyici bir rol oynadi Friedrich in Kunersdorf sonrasinda bile teslim olmamis olmasi Berlin in isgaline ragmen devleti ayakta tutabilmesi ve diplomatik dengeleri lehine cevirmeyi basarmasi Prusya kamuoyunda zorluklar karsisinda direnen kucuk ama kararli devlet imajini pekistirdi Bu imaj 19 yuzyildaki Alman milliyetciligi ve ulusal birlik arayislarinda sikca referans verilen bir tarihsel anlatiya donustu Avusturya acisindan sonuclar span Avusturya Ucuncu Silezya Savasi ni askeri bakimdan kaybetmis olsa da bu yenilgi tamamen yikici bir sonuc dogurmadi Maria Theresa ve ozellikle oglu II Joseph doneminde surdurulen reformlar Avusturya monarsisini cok uluslu bir imparatorluk olarak yeniden orgutlemeye odaklanmisti Silezya nin geri alinamamasi Avusturya yi Alman dunyasindaki rakibi Prusya ile bir esitler arasi rekabet iliskisine surukledi ancak Habsburglar hala Orta Avrupa da genis topraklara ve onemli insan kaynagina sahipti Savas Avusturya icin iki acidan ogretici oldu Birincisi yalnizca askeri gucle degil cok uluslu imparatorlugun ic uyumunu guclendirici reformlarla da ayakta kalinabilecegi gercegi pekisti Ikincisi Alman devletleri icindeki rekabetin artik yalnizca Habsburg hanedaninin dogal liderligiyle aciklanamayacagi anlasildi Bu durum 19 yuzyildaki Kucuk Almanya ve Buyuk Almanya projeleri baglaminda Avusturya nin takindigi ikircikli tutumun tarihsel arka planini olusturur Avrupa guc dengesi ve diplomasi uzerindeki etkiler span Ucuncu Silezya Savasi Avrupa guc dengesi kuraminin pratikte nasil isledigini gosteren bir laboratuvar niteligindedir Avusturya Fransa ve Rusya dan olusan genis koalisyon teorik olarak Prusya yi kolaylikla ezebilecek durumdaydi ancak farkli cikarlarin catismasi lojistik sorunlar uzun sefer hatlari ve savasin maliyeti koalisyonun etkisini azaltti Sonucta kucuk ama son derece disiplinli ve yogunlasmis bir savas makinesine sahip olan Prusya daginik bir buyuk gucler blokuna karsi direnebildi Diplomatik acidan Diplomatik Devrim ile anlamini bulan esnek ittifak sistemi savas sonunda kalici bir ozellik halini aldi Devletler hanedan bagliliklari veya geleneksel dusmanliklar yerine cikarlarina gore yon degistirebileceklerini fiilen kanitlamis oldular Bu durum 19 yuzyildaki Bismarck diplomasisinin onculu sayilabilecek bir esneklik modelini haber veriyordu Toplumsal ve ekonomik etkiler span Savas ozellikle Silezya Bohemya Saksonya ve Brandenburg gibi bolgelerde ciddi yikima yol acti Koyler defalarca el degistiren ordular tarafindan yagmalandi tarim uretimi dustu ve yerel nufus agir vergi yukleri altinda ezildi Askeri seferberlik Prusya ve Avusturya da butun bir erkek nufus kusaginin dogrudan savas deneyimi yasamasina neden oldu Buna karsin savas devletlerin mali ve idari kapasitesini de artirdi Vergi toplama sistemlerinin merkezilesmesi askeri lojistigin gelistirilmesi ve nufus kayitlarinin daha duzenli tutulmasi savas sonrasi donemde hem Prusya da hem Avusturya da modern burokratik devletin ortaya cikisini hizlandirdi Tarihsel degerlendirme span Tarihciler arasinda Ucuncu Silezya Savasi nin niteligi konusunda farkli yorumlar bulunmaktadir Kimi arastirmacilar bu savasi Prusya nin hayatta kalma mucadelesi olarak gorurken kimileri de II Friedrich in saldirgan bir buyuk guc politikasi izleyerek Avrupa da istikrarsizliga neden oldugunu savunur Modern tarih yaziminda genel egilim bu iki degerlendirmeyi birlestiren bir bakis acisina yonelmis Friedrich in hem son derece becerikli bir askeri lider hem de risk alan zaman zaman maceraci bir devlet adami oldugu vurgulanmistir Askeri acidan Rossbach ve Leuthen gibi muharebeler 18 yuzyil savas sanatinin klasik ornekleri arasinda sayilir Bu muharebelerde uygulanan egik duzen oblique order yogunlastirilmis ates gucu ve operasyonel manevra daha sonra Napolyon savaslarinda ve 19 yuzyil Prusya generallerinin uygulamalarinda da etkisini gosterdi Ote yandan savasin insani ve toplumsal maliyeti ozellikle 20 yuzyilin toplumsal tarih odakli calismalariyla birlikte daha fazla gundeme gelir olmustur Sivil nufusun ugradigi yikimlar zorunlu askerlik baskisi ve seferberlik ekonomisinin yarattigi kirilganliklar Ucuncu Silezya Savasi ni yalnizca buyuk komutanlar cagi nin degil ayni zamanda modern savasin toplumsal sonuclarinin da bir habercisi haline getirmistir Uc Silezya Savasi bir butun olarak degerlendirildiginde Prusya ile Avusturya arasindaki rekabetin yalnizca bir bolge uzerindeki egemenlik kavgasi olmadigi ayni zamanda 19 yuzyilda sekillenecek olan Alman Birligi meselesinin uzun sureli on oyunu niteliginde oldugu gorulur 1763 sonrasinda Silezya nin kesin olarak Prusya da kalmasi bu surecin hangi devletin liderliginde ilerleyeceginin guclu bir isareti olarak okunmustur Kaynakca span Christopher Clark Iron Kingdom The Rise and Downfall of Prussia 1600 1947 Harvard University Press 2006 ss 137 154 M S Anderson The War of the Austrian Succession 1740 1748 Routledge 1995 ss 209 215 G D Feldman Economic Factors in the Silesian Wars Central European History 12 1 1979 ss 22 40 Reed Browning New Views on the Silesian Wars The Journal of Military History 69 2 2005 ss 520 527 Dennis Showalter The Wars of Frederick the Great Longman 1996 ss 118 121 Anderson a g e s 210 Christopher Clark Iron Kingdom ss 141 143 Showalter Wars of Frederick the Great ss 130 133 M S Anderson War of the Austrian Succession s 212 Reed Browning a g m ss 527 530 Anderson a g e ss 215 218 Christopher Duffy The Army of Frederick the Great ss 145 154 Clark a g e ss 147 150 Showalter a g e ss 178 186 Dennis Showalter The Wars of Frederick the Great Longman 1996 ss 178 179 Browning a g m ss 531 532 Anderson a g e s 218 Reed Browning New Views on the Silesian Wars The Journal of Military History 69 2 2005 ss 531 533 M S Anderson The War of the Austrian Succession 1740 1748 Routledge 1995 s 218 Christopher Clark Iron Kingdom The Rise and Downfall of Prussia 1600 1947 Harvard University Press 2006 ss 149 151 Dennis Showalter The Wars of Frederick the Great Longman 1996 ss 192 197 Reed Browning a g m ss 533 534 Christopher Clark a g e ss 151 154 Reed Browning a g m ss 532 533 G D Feldman Economic Factors in the Silesian Wars ss 35 38 Clark a g e ss 153 154 T C W Blanning The Pursuit of Glory Europe 1648 1815 Penguin Books 2007 ss 243 247 Blanning a g e ss 248 250 a b Jeremy Black European Warfare 1660 1815 Yale University Press 1994 ss 181 188 a b Showalter a g e ss 190 197 Clark a g e ss 137 154 Christopher Duffy The Army of Frederick the Great Hippocrene Books 1996 ss 212 219 Blanning a g e ss 250 255