Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Çeçence (Çeçence: Нохчийн мотт/Noxc̦iyn mott, Çeçen dili), çoğunluğu Çeçenya’da ve başka ülkelerde yaşayan Çeçenlerin konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dilidir. Yaklaşık olarak 1.300.000 kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir.
| Çeçence | |
|---|---|
| Нохчийн мотт | |
| Telaffuz | Noxc̦iyn mott |
| Bölge | Çeçenistan |
| Etnisite | Çeçenler |
| Dönem | 2010 |
| Dil ailesi | |
| Diyalektler | Noxc̦iyn |
| Yazı sistemi | Kiril alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |   Çeçenistan |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | ce |
| ISO 639-2 | che |
| ISO 639-3 | che |
 Çeçencenin Nah-Dağıstan dilleri arasında gsterimi. (açık yeşil) | |
 Çeçen dilinin Kafkas dilleri arasında dağılımı. (açık sarı) | |
Sınıflandırma
İnguşça ve Batsça ile birlikte Nah dilleri öbeğini oluşturur.
Coğrafî dağılım
Ekim 2002 yılı Rus verilerine göre 1.330.000 kişi Çeçence konuşmaktadır. Ethnologue [1]3 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . tahminlerine göre bu sayı 995.000’dir. Rusya dışında Çeçence konuşan nüfus ağırlıklı olarak Orta Doğu ülkelerine yayılmıştır. Bu ülkelerin başında Ürdün gelir. Türkiye’de de Çeçence konuşan bir nüfus vardır, ancak kesin sayısı bilinmemektedir.
Resmî statüsü
Çeçence, Rusça ile birlikte Çeçenya’nın iki resmî dilinden biridir.
Lehçeleri
Çeçencenin birkaç lehçesi vardır:
- Ploskost
- İtumkala (Șatoy)
- Melhin
- Kist
- Ċ̦eberloy
- Akkin (Auh)
Alfabeler
Çeçenya’nın dağlık kesiminde Gürcü alfabesiyle ilk yazılı birkaç belge bulunmuş ancak bunun Çeçence olduğu kesin olarak doğrulanamamıştır. Daha sonra Çeçence, Arap alfabesiyle yazılmıştır. Bu alanda ilk reformlar Şeyh Şamil döneminde, daha sonra 1910, 1920 ve 1922 yıllarında yapıldı.
Kiril, Latin ve Gürcü harflerine dayanan Uslar alfabesi, daha çok akademik çevrelerce kullanıldı. Bu alfabe 1911 yılında yeniden düzenlendi, ancak Çeçenler arasında yaygınlık kazanmadı.
1925’te Latin alfabesinden uyarlanan bir alfabe geliştirildi. 1934’te İnguşçanın yazımı içinde ortak hâle getirildi. Ancak 1938 yılında kaldırıldı.
| A a | Ä ä | B b | C c | Č č | Ch ch | Čh čh | D d |
| E e | F f | G g | Gh gh | H h | I i | J j | K k |
| Kh kh | L l | M m | N n | N̡ n̡ | O o | Ö ö | P p |
| Ph ph | Q q | Qh qh | R r | S s | Š š | T t | Th th |
| U u | Ü ü | V v | X x | X́ x́ | Y y | Z z | Ž ž |
1938-1992 arasında Çeçencenin yazımında kullanılan Kiril alfabesi.
| Kiril | Kiril karşılığı | Latin harfleriyle karşılığı |
|---|---|---|
| А а | а | A a |
| Аь аь | аь | Ä ä |
| Б б | бэ | B b |
| В в | вэ | V v |
| Г г | гэ | G g |
| ГI гI | гIа | Ġ ġ |
| Д д | дэ | D d |
| Е е | е | E e |
| Ё ё | ё | |
| Ж ж | жэ | Ƶ ƶ |
| З з | зэ | Z z |
| И и | и | I i |
| Й й | доца и | Y y |
| К к | к | K k |
| Кх кх | кх | Q q |
| Къ къ | къа | Q̇ q̇ |
| КI кI | кIа | Kh kh |
| Л л | лэ | L l |
| М м | мэ | M m |
| Н н | нэ | N n |
| О о | о | O o |
| Оь оь | оь | Ö ö |
| П п | пэ | P p |
| ПI пI | пIа | Ph ph |
| Р р | рэ | R r |
| С с | сэ | S s |
| Т т | тэ | T t |
| ТI тI | тIа | Th th |
| У у | у | U u |
| Уь уь | уь | Ü ü |
| Ф ф | фэ | F f |
| Х х | хэ | X x |
| Хь хь | хьа | Ẋ ẋ |
| ХI хI | хIа | H h |
| Ц ц | цэ | C c |
| ЦI цI | цIа | Ċ ċ |
| Ч ч | чэ | C̦ c̦ |
| ЧI чI | чIа | Ċ̦ ċ̦ |
| Ш ш | шэ | Ș ș |
| Щ щ | щэ | |
| (Ъ) ъ | чIогIа хьаьрк | Ə ə |
| (Ы) ы | ы | |
| (Ь) ь | кIеда хьаьрк | |
| Э э | э | E e |
| Ю ю | ю | yu |
| Юь юь | юь | yü |
| Я я | я | ya |
| Яь яь | яь | yä |
| I I | Iа | J j |
1992 yılında Latin kökenli Çeçen alfabesi geliştirildi. Rusya’dan ayrılma yanlısı hükûmetin yenilgiye uğramasından sonra yeniden Kiril alfabesine dönüldü.
| A a | Ä ä | B b | C c | Ċ ċ | C̦ c̦ | Ċ̦ ċ̦ | D d |
| E e | F f | G g | Ġ ġ | H h | X x | Ẋ ẋ | I i |
| J j | K k | K̇ k̇ | L l | M m | N n | Ŋ ŋ | O o |
| Ö ö | P p | Ṗ ṗ | Q q | Q̇ q̇ | R r | S s | Ș ș |
| T t | Ṫ ṫ | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
| Ə ə |
Türkçeden Çeçence'ye geçen alıntılar
Türkçeden Çeçenceye geçen Türkçe kökenli sözler ile Türkçenin aracılığıyla Arapça ve Farsçadan geçen sözlerden bir kısmı şöyledir:
|
|
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cecence Cecence Nohchijn mott Noxc iyn mott Cecen dili cogunlugu Cecenya da ve baska ulkelerde yasayan Cecenlerin konustugu bir Kuzeydogu Kafkas dilidir Yaklasik olarak 1 300 000 kisi tarafindan konusuldugu tahmin edilmektedir CecenceNohchijn mottTelaffuzNoxc iyn mottBolgeCecenistanEtnisiteCecenlerDonem2010Dil ailesiKuzeydogu Kafkas dilleri Nah dilleriCecenceDiyalektlerNoxc iynYazi sistemiKiril alfabesiResmi durumuResmi dilDagistan CecenistanDil kodlariISO 639 1ceISO 639 2cheISO 639 3cheCecencenin Nah Dagistan dilleri arasinda gsterimi acik yesil Cecen dilinin Kafkas dilleri arasinda dagilimi acik sari SiniflandirmaIngusca ve Batsca ile birlikte Nah dilleri obegini olusturur Cografi dagilimEkim 2002 yili Rus verilerine gore 1 330 000 kisi Cecence konusmaktadir Ethnologue 1 3 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde tahminlerine gore bu sayi 995 000 dir Rusya disinda Cecence konusan nufus agirlikli olarak Orta Dogu ulkelerine yayilmistir Bu ulkelerin basinda Urdun gelir Turkiye de de Cecence konusan bir nufus vardir ancak kesin sayisi bilinmemektedir Resmi statusuCecence Rusca ile birlikte Cecenya nin iki resmi dilinden biridir LehceleriCecencenin birkac lehcesi vardir Ploskost Itumkala Șatoy Melhin Kist Ċ eberloy Akkin Auh AlfabelerCecenya nin daglik kesiminde Gurcu alfabesiyle ilk yazili birkac belge bulunmus ancak bunun Cecence oldugu kesin olarak dogrulanamamistir Daha sonra Cecence Arap alfabesiyle yazilmistir Bu alanda ilk reformlar Seyh Samil doneminde daha sonra 1910 1920 ve 1922 yillarinda yapildi Kiril Latin ve Gurcu harflerine dayanan Uslar alfabesi daha cok akademik cevrelerce kullanildi Bu alfabe 1911 yilinda yeniden duzenlendi ancak Cecenler arasinda yayginlik kazanmadi 1925 te Latin alfabesinden uyarlanan bir alfabe gelistirildi 1934 te Inguscanin yazimi icinde ortak hale getirildi Ancak 1938 yilinda kaldirildi A a A a B b C c C c Ch ch Ch ch D dE e F f G g Gh gh H h I i J j K kKh kh L l M m N n N n O o O o P pPh ph Q q Qh qh R r S s S s T t Th thU u U u V v X x X x Y y Z z Z z 1938 1992 arasinda Cecencenin yaziminda kullanilan Kiril alfabesi Kiril Kiril karsiligi Latin harfleriyle karsiligiA a a A aA a a A aB b be B bV v ve V vG g ge G gGI gI gIa Ġ ġD d de D dE e e E eYo yo yoZh zh zhe Ƶ ƶZ z ze Z zI i i I iJ j doca i Y yK k k K kKh kh kh Q qK k ka Q q KI kI kIa Kh khL l le L lM m me M mN n ne N nO o o O oO o o O oP p pe P pPI pI pIa Ph phR r re R rS s se S sT t te T tTI tI tIa Th thU u u U uU u u U uF f fe F fH h he X xH h ha Ẋ ẋHI hI hIa H hC c ce C cCI cI cIa Ċ ċCh ch che C c ChI chI chIa Ċ ċ Sh sh she Ș șSh sh she chIogIa hark E e Y y y kIeda harkE e e E eYu yu yu yuYu yu yu yuYa ya ya yaYa ya ya yaI I Ia J j 1992 yilinda Latin kokenli Cecen alfabesi gelistirildi Rusya dan ayrilma yanlisi hukumetin yenilgiye ugramasindan sonra yeniden Kiril alfabesine donuldu A a A a B b C c Ċ ċ C c Ċ ċ D dE e F f G g Ġ ġ H h X x Ẋ ẋ I iJ j K k K k L l M m N n Ŋ ŋ O oO o P p Ṗ ṗ Q q Q q R r S s Ș șT t Ṫ ṫ U u U u V v Y y Z z Ƶ ƶE eTurkceden Cecence ye gecen alintilarTurkceden Cecenceye gecen Turkce kokenli sozler ile Turkcenin araciligiyla Arapca ve Farscadan gecen sozlerden bir kismi soyledir ajgӀar lt Turk aygir ahcha lt Turk akce bel lt Turk bel kuregi boz lt Turk bez busalba lt Turk musluman zajt lt Turk zeytin kema lt Turk gemi kolam lt Turk kalem lamaz lt Turk namaz nar lt Turk nar pajda lt Turk fayda poshmakh lt Turk basmak gӀum lt Turk kum horbaz lt Turk karpuz hajba lt Turk ayva eskar lt Turk askerKaynakca Arsivlenmis kopya 11 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2013