Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Mart 2014) () |
Ahameniş İmparatorluğu ya da Hehamenişiler (İngilizce telaffuz: ; 𐎧𐏁𐏂, Hšassa (Eski Farsça), İmparatorluk), MÖ 6. yüzyılda Büyük Kiros tarafından kurulan, tarihteki ilk Pers devletidir.
Ahameniş İmparatorluğu 𐎧𐏁𐏂 Xšāça | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 550-MÖ 330 | |||||||||||||||||||||||||
 Büyük Kiros'un Bayrağı | |||||||||||||||||||||||||
 I. Darius (MÖ 522 - MÖ 486) yönetimi altında Ahameniş İmparatorluğunun en geniş sınırları | |||||||||||||||||||||||||
| Başkent | Babil Pasargad Ekbatan Susa Persepolis (törensel) | ||||||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Elamca (resmi, geçer ve yönetsel dil) Aramca (resmi ve geçer dil) | ||||||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Sümerce (yazınsal dil) Akadca Yunanca (yönetsel) Persçe | ||||||||||||||||||||||||
| Resmî din | Zerdüştçülük | ||||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||||||||||||||
| Kralların kralı | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Tarihî dönem | Klasik Antik Çağ | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||||||
| MÖ 500 | 5.500.000 km2 | ||||||||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Para birimi | Dareikos | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Tarihçe
MÖ 550'de Persler Büyük Kiros önderliğinde birleşerek kuzeydeki Medler'i yıkmış ve bir devlet haline gelmişlerdir. Bundan sonra Kyros fetih hareketlerine girişmiştir. Bu fetihlerde ise Babil, Fenike gibi zengin yerleri fethedip ülkeyi zengin bir krallık haline getirmiştir. Urartu, Manna devletini, Lidya'yı ve Krezus'un servetini ele geçirip tüm Anadolu'yu hakimiyeti altında birleştirmiştir. Anadolu'yu ele geçirdikten sonra Babil'e saldırmış ve orayı da fethedip kendini Babil kralı ilan etmiştir. Bundan sonra ise Mısır'a saldırma hazırlıklarına başlamış, kuzeydoğuyu sağlamlaştırmak için İskit-Saka imparatorluğu ile savaş yapmış ve bu savaşların birinde Kraliçe Tomris'in ordusuna mağlup olarak ölmüştür.
Yerine ise oğlu Kambis geçmiştir. Kambis devrinde Mısır fethedilmiş, Kartaca'ya kadar Pers ordusu ilerlemiş ancak Karacalıları geçememiştir. Kambis döneminde İranlı kabileler ayaklanmışlardır, bunlar Gomata isimli bir Med rahibinin başını çektiği Mecusilerdir.
Kambis Mısır dönüşü ölmüş, yerine ise ünlü Pers İmparatoru I. Darius geçmiştir. İlk olarak kabile isyanlarını bastırmış ve çeşitli alanlarda devrim niteliğindeki hareketlere girişmiştir. I. Darius da fetih hareketlerine girişmiş, İmparatorluk sınırları doğuda Hindistan'a dayanmıştır. Kafkasya'ya doğru İskitlere karşı da sefer yapmış ama başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Daha sonra batıya yönelip, Trakya, Makedonya ve Ege'ye saldırıp buraları ele geçirmiştir.
Bunun üzerine Spartalılar, Darius ve oğlu I. Serhas'e karşı Salamis Deniz Savaşı'nı yapmışlardır. Salamis Deniz Savaşı'nda elde edilen ganimetlerin bütünü Büyük İskender'in fethinde ele geçirilmiştir.
II. Artaserhas döneminde devlet hızla çözülmeye başlamış, İmparatorluk'ta ayaklanmalar olmuş, Mısır bağımsızlığını ilan etmiştir. İsyanlar güçlükle bastırılmış ama daha sonra III. Darius döneminde Ahameniş İmparatorluğu'na Büyük İskender son vermiştir.
Ahameniş İmparatorluğu tarihte Ortadoğu'da kurulmuş olan en büyük imparatorluklardan biridir. Ege'ye ve Hindistan'a uzanan, gerçek anlamda bir imparatorluk gerçekleştirilmiştir.
Etimoloji
Açıkça, Haxāmaniš Haxām+aniš dir, ilki adaçayı anlamına gelen İbranice חכם'den, ikincisi ise Anshan'dan gelmektedir.
Mimari
Pers mimarisinin en güzel örneği, kalıntıları günümüze kadar ulaşan ve Susa'da yer alan 100 sütunlu Kraliyet Sarayı'dır. I. Darius yazıtında, bu sarayın Mısırlı, İyonyalı, Babilli, Lidyalı vb. tutsaklar tarafından yapıldığını anlatır. Persler hâkimiyeti altındaki halklardan ilham alsalar da, mimari ve sanatları kendilerine özgüdür.
Yazı, dil ve edebiyat
Ahamenişler, kuruluşlarından I. Darius'a değin uzanan süreç boyunca hem resmî dil hem de geçer dil olarak Elamca'yı kullanmışlardır. Elamca'nın resmî kullanımı, Persepolis yönetsel belgelerinde görülmektedir. Büyük taş yazıtlar, her daim Elam dili ile yazılmış ve Elamca'ya ek olarak Akadca da kullanılmıştır.
I. Darius döneminde, Mezopotamya'da yaygınca kullanılmakta olan Aramice, imparatorluğun yeni resmî dili konuma getirilmiştir. Bu dil, geniş devletin türlü bölgelerinden farklı halkların ve farklı dillerin anlaşması için bir aracı konumuna gelmiştir. Çağdaş bilim dünyasının Resmi Aramice ya da İmparatorluk Aramicesi olarak adlandırdığı bu dilin, devletin resmî dili olarak kullanılması; Ahamenişlerin, büyük imparatorluğu ellerinden geldiğince bir arada tutabilmelerinde çok büyük bir etkiye sahiptir. Richard Frye, İmparatorluk Aramice'sini, Ahamenişlerin geçer dili olarak tanımladıktan sonra Aramice'nin kullanımının, devlet içinde, düşünüldüğünden bile çok daha ileri düzeyde olduğunu ve çok daha büyük bir nüfuza sahip olduğunu belirtir. Devletin yıkılmasından yüzlerce yıl sonra bile Arami alfabesi ve sayısız Aramice sözcük, Persçe'de yaşamaya devam edecektir.
Ahameniş yönetiminin, resmî yazışmalarını Grekçe olarak da yaptığı görülmektedir. Grekçe, devlet içinde yaygın bir bürokrasi dili olarak kullanılmıştır. Greklerin, devletin çekirdek bölgelerine yayılıp burada iş edinerek yaşadıkları bilinmektedir. Birçok etnisiteyi barındıran Susa sarayında, Yunanlar da bulunmuş ve buna bağlı olarak bu bölgeden günümüze Grekçe yazıtlar ile kısa bir Grekçe tablet kalmıştır.
Devlet içinde resmî bir yeri olmayan Persçe ise tüm dönemlerde atıl durumda olmuştur. Öyle ki II. Artaserhas döneminden kalan belgelerden anlaşıldığına göre devletin resmî görevlileri bile Pers dilini yeterince öğrenmemiştir ve bu dili yazıtlara geçirirken dilbilgisi ve yazım kurallarını yanlış aktarmışlardır. Sonuç olarak resmî görevliler bile bu dili çok önceden unutmuşlardır ve nadir olarak görülen Pers dilinin kullanımı sırasında ise sözcük dağarcığını artırarak dili kullanışlı duruma getirmek için eski yazıtlarda kullanılan dillerden sözcükler toplamışlardır.
Bilim
Pers İmparatorluğunda bilim Mezopotamya kadar gelişmemiştir. Takvimleri Babil etkisiyle geliştirilmişti. Dareikos denilen bir para birimi darp etmişlerdir. Herodot’un anlattığına göre, Persler vergi geliri olarak diğer halklardan aldıkları paraları eritip tekrar para olarak basıyorlardı.
Din
Perslerin dininde gökyüzü, su, ateş ve toprağın önemli bir yeri vardı. Ahura Mazda (ya da Hürmüz) adlı tanrıya tapılan Zerdüştlük (veya Mazdaizm) dininin dışında yerel Hint-Avrupa dinleri de vardı. Bu din özellikle Pers soyluları arasında yaygındı. Düalizm ilkesinin belirgin olduğu dinlerden biridir. Eşit iki güç arasındaki savaşa, Hürmüz yani iyilik ve Ehrimen yani kötülük arasındaki savaşa, dayalı bir prensibi vardır.
Ahameniş İmparatorluğu hükümdarları
| Ahameniş İmparatorluğu (MÖ 550-MÖ 300) | |||||||||
| Taht ismi | Asıl isim | Resim | Unvan | Doğum-Ölüm | Hükümdarlık başlangıcı | Hükümdarlık sonu | Aile bağlantıları | Not | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Büyük Kiros |  | Büyük Kral, Persler Kralı, Anşan Kralı, Medya Kralı, Babil Kralı, Sümer ve Akad Kralı, Dünya'nın Dört Bir Köşesinin Kralı | MÖ 600 – MÖ 530 | MÖ 559 | MÖ 530 | I. Kambises Kralı ve Astiages'in kızı 'nin oğlu | MO 559'dan itibaren Anşan Kralı. Massagetler ile yaptığı bir savaşta öldü. | ||
| II. Kambises |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 521 | MÖ 530 | MÖ 522 | Büyük Kiros'un oğlu | Bir ayaklanmayı bastırmak için gitmekte iken yolda öldü. | ||
| Tanyoxarces |  | Büyük Kral, Mısır Firavunu | ? – MÖ 522 | MÖ 522 | MÖ 522 | Büyük Kiros'un oğlu | Pers soyluları tarafından öldürüldü. | ||
| I. Darius | Arsames (?) |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | MÖ 550 – MÖ 486 | MÖ 522 | MÖ 486 | 'ın oğlu | ||
| I. Serhas |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | MÖ 519 – MÖ 465 | MÖ 485 | MÖ 465 | I. Darius'un oğlu | Öldürüldü. | ||
| I. Artaserhas |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). Longimanus | ? – MÖ 424 | MÖ 465 | MÖ 424 | I. Serhas'ın oğlu | |||
| II. Serhas | Artaxerxes | | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 424 | MÖ 424 | MÖ 424 | I. Artaserhas'ın oğlu | Sogdianus tarafından öldürüldü. | |
| Sogdianus | | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 423 | MÖ 424 | MÖ 423 | I. Artaserhas'ın oğlu | II. Darius tarafından öldürüldü. | ||
| II. Darius | Ochus |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 404 | MÖ 423 | MÖ 404 | I. Artaserhas'ın oğlu | ||
| II. Artaserhas | Arsaces | | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | MÖ 436 – MÖ 358 | MÖ 404 | MÖ 358 | II. Darius'un oğlu | ||
| III. Artaserhas | Ochus |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 338 | MÖ 358 | MÖ 338 | II. Artaserhas'ın oğlu | Öldürüldü. | |
| IV. Artaserhas | Arses | | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 336 | MÖ 338 | MÖ 336 | III. Artaserhas'ın oğlu | Öldürüldü. | |
| III. Darius | Artashata |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | MÖ 380 – MÖ 330 | MÖ 336 | MÖ 330 | IV. Artaserhas'ın oğlu | V. Arteserhas tarafından öldürüldü. | |
| Bessus |  | Büyük Kral. Hşayathiya Hşayathiyanam (Krallar Kralı). | ? – MÖ 329 | MÖ 330 | MÖ 329 | Olasılıkla II. Artaserhas'in soyundan gelme bir Pers soylu | Büyük İskender tarafından öldürüldü. | ||
Kaynakça
- ^ 2002 Oxford Atlas of World History p.42 (West portion of the Achaemenid Empire) 16 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . and p.43 (East portion of the Achaemenid Empire) 19 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ O'Brien, Patrick Karl (2002). Atlas of World History (İngilizce). Oxford University Press. ss. 42-43. ISBN . 19 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
- ^ Visible online: Philip's Atlas of World History (1999) 17 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ The Times Atlas of World History, p.79 (1989): Barraclough, Geoffrey (1997). The Times Atlas of World History (İngilizce). Times Books. ISBN . 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
- ^ Yarshater, Ehsan (1993). The Cambridge History of Iran, Volume 3. Cambridge University Press. s. 482. ISBN .
- ^ a b Dandamayev, Muhammad (2002). "Persepolis Elamite Tablets". Encyclopedia Iranica. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Kasım 2013.
- ^ Windfuhr, Gernot. "Iran vii. Non-Iranian Languages (3) Elamite". Encyclopædia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.
- ^ Wiesehöfer 2001, s. 119.
- ^ Harald Kittel, , Brigitte Schultze; Juliane House; Brigitte Schultze (2007). Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction. Walter de Gruyter. s. 1194–5. ISBN .
- ^ a b Tucker, Elizabeth (2001). "Greek and Iranian". Christidis, Anastasios-Phoivos (Ed.). A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN .
- ^ Ortaylı, İlber (Nihal Uysal) (2010) Zaman Kaybolmaz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, ISBN::9754586950
- ^ Shaked, Saul (1987). "Aramaic". Encyclopedia Iranica. 2. New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 250-61 [251].
- ^ Frye, Richard N.; Driver, G. R. (1955). "Review of G.R. Driver's 'Aramaic Documents of the Fifth Century B.C.'". Harvard Journal of Asiatic Studies. 18 (3/4). ss. 456-61. doi:10.2307/2718444. JSTOR 2718444. p. 457.
- ^ ; (2002). Grundriss der iranischen Philologie: Band I. Abteilung 1. Boston: Adamant. pp. 249ff.
- ^ Ware, James R.; Kent, Roland G. (1924). "The Old Persian Cuneiform Inscriptions of Artaxerxes II and Artaxerxes III". Transactions and Proceedings of the American Philological Association. Cilt 55. ss. 52-61. doi:10.2307/283007. JSTOR 283007. p. 53
- ^ Gershevitch, Ilya (1964). "Zoroaster's own contribution". Journal of Near Eastern Studies. 23 (1). ss. 12-38. doi:10.1086/371754. p. 20.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Lissner, Ivar (çev: Adli Moran), (2006), Uygarlık Tarihi, İstanbul:Nokta Yayınları, ISBN:
- mecusiler 20 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Eshat Ayata, Zerdüşt Avesta Bölümler - Kora Yayın, Ocak 1998
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Mart 2014 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Ahamenis Imparatorlugu ya da Hehamenisiler Ingilizce telaffuz eˈkiːmenɪd 𐎧𐏁𐏂 Hsassa Eski Farsca Imparatorluk MO 6 yuzyilda Buyuk Kiros tarafindan kurulan tarihteki ilk Pers devletidir Ahamenis Imparatorlugu𐎧𐏁𐏂 XsacaMO 550 MO 330Buyuk Kiros un BayragiI Darius MO 522 MO 486 yonetimi altinda Ahamenis Imparatorlugunun en genis sinirlariBaskentBabil Pasargad Ekbatan Susa Persepolis torensel Resmi dil ler Elamca resmi gecer ve yonetsel dil Aramca resmi ve gecer dil Yaygin dil ler Sumerce yazinsal dil Akadca Yunanca yonetsel PersceResmi dinZerdustculukHukumetMonarsiKrallarin krali MO 559 530II Kiros MO 530 522II Kambises MO 522 486I Darius MO 486 465I Serhas MO 465 424I Artaserhas MO 424 424II Serhas MO 424 423Sogdianus MO 423 405II Darius MO 405 358II Artaserhas MO 338 336Arses MO 336 330III DariusTarihi donemKlasik Antik Cag KurulusuMO 550 Thymbra MuharebesiMO 547 Pelisyum MuharebesiMO 525 Pers Yunan savaslariMO 499 449 Korint SavasiMO 395 387 DagilisiMO 330YuzolcumuMO 5005 500 000 km2Nufus MO 50017 milyon ila 35 milyonPara birimiDareikosOnculler ArdillarMedlerElamYeni Babil ImparatorluguLidyaLikyaSirenaykaSogdyaMassagetlerPersis Makedonya antik krallik Baskenti Taht e Camsid Persepolis TarihceMO 550 de Persler Buyuk Kiros onderliginde birleserek kuzeydeki Medler i yikmis ve bir devlet haline gelmislerdir Bundan sonra Kyros fetih hareketlerine girismistir Bu fetihlerde ise Babil Fenike gibi zengin yerleri fethedip ulkeyi zengin bir krallik haline getirmistir Urartu Manna devletini Lidya yi ve Krezus un servetini ele gecirip tum Anadolu yu hakimiyeti altinda birlestirmistir Anadolu yu ele gecirdikten sonra Babil e saldirmis ve orayi da fethedip kendini Babil krali ilan etmistir Bundan sonra ise Misir a saldirma hazirliklarina baslamis kuzeydoguyu saglamlastirmak icin Iskit Saka imparatorlugu ile savas yapmis ve bu savaslarin birinde Kralice Tomris in ordusuna maglup olarak olmustur Yerine ise oglu Kambis gecmistir Kambis devrinde Misir fethedilmis Kartaca ya kadar Pers ordusu ilerlemis ancak Karacalilari gecememistir Kambis doneminde Iranli kabileler ayaklanmislardir bunlar Gomata isimli bir Med rahibinin basini cektigi Mecusilerdir Kambis Misir donusu olmus yerine ise unlu Pers Imparatoru I Darius gecmistir Ilk olarak kabile isyanlarini bastirmis ve cesitli alanlarda devrim niteligindeki hareketlere girismistir I Darius da fetih hareketlerine girismis Imparatorluk sinirlari doguda Hindistan a dayanmistir Kafkasya ya dogru Iskitlere karsi da sefer yapmis ama basarisizlikla sonuclanmistir Daha sonra batiya yonelip Trakya Makedonya ve Ege ye saldirip buralari ele gecirmistir Bunun uzerine Spartalilar Darius ve oglu I Serhas e karsi Salamis Deniz Savasi ni yapmislardir Salamis Deniz Savasi nda elde edilen ganimetlerin butunu Buyuk Iskender in fethinde ele gecirilmistir II Artaserhas doneminde devlet hizla cozulmeye baslamis Imparatorluk ta ayaklanmalar olmus Misir bagimsizligini ilan etmistir Isyanlar guclukle bastirilmis ama daha sonra III Darius doneminde Ahamenis Imparatorlugu na Buyuk Iskender son vermistir Ahamenis Imparatorlugu tarihte Ortadogu da kurulmus olan en buyuk imparatorluklardan biridir Ege ye ve Hindistan a uzanan gercek anlamda bir imparatorluk gerceklestirilmistir Etimoloji Acikca Haxamanis Haxam anis dir ilki adacayi anlamina gelen Ibranice חכם den ikincisi ise Anshan dan gelmektedir MimariPers mimarisinin en guzel ornegi kalintilari gunumuze kadar ulasan ve Susa da yer alan 100 sutunlu Kraliyet Sarayi dir I Darius yazitinda bu sarayin Misirli Iyonyali Babilli Lidyali vb tutsaklar tarafindan yapildigini anlatir Persler hakimiyeti altindaki halklardan ilham alsalar da mimari ve sanatlari kendilerine ozgudur Naks i Rustem de Ahamenis Imparatorlari mezarlariYazi dil ve edebiyatAhamenisler kuruluslarindan I Darius a degin uzanan surec boyunca hem resmi dil hem de gecer dil olarak Elamca yi kullanmislardir Elamca nin resmi kullanimi Persepolis yonetsel belgelerinde gorulmektedir Buyuk tas yazitlar her daim Elam dili ile yazilmis ve Elamca ya ek olarak Akadca da kullanilmistir I Darius doneminde Mezopotamya da yayginca kullanilmakta olan Aramice imparatorlugun yeni resmi dili konuma getirilmistir Bu dil genis devletin turlu bolgelerinden farkli halklarin ve farkli dillerin anlasmasi icin bir araci konumuna gelmistir Cagdas bilim dunyasinin Resmi Aramice ya da Imparatorluk Aramicesi olarak adlandirdigi bu dilin devletin resmi dili olarak kullanilmasi Ahamenislerin buyuk imparatorlugu ellerinden geldigince bir arada tutabilmelerinde cok buyuk bir etkiye sahiptir Richard Frye Imparatorluk Aramice sini Ahamenislerin gecer dili olarak tanimladiktan sonra Aramice nin kullaniminin devlet icinde dusunuldugunden bile cok daha ileri duzeyde oldugunu ve cok daha buyuk bir nufuza sahip oldugunu belirtir Devletin yikilmasindan yuzlerce yil sonra bile Arami alfabesi ve sayisiz Aramice sozcuk Persce de yasamaya devam edecektir Ahamenis yonetiminin resmi yazismalarini Grekce olarak da yaptigi gorulmektedir Grekce devlet icinde yaygin bir burokrasi dili olarak kullanilmistir Greklerin devletin cekirdek bolgelerine yayilip burada is edinerek yasadiklari bilinmektedir Bircok etnisiteyi barindiran Susa sarayinda Yunanlar da bulunmus ve buna bagli olarak bu bolgeden gunumuze Grekce yazitlar ile kisa bir Grekce tablet kalmistir Devlet icinde resmi bir yeri olmayan Persce ise tum donemlerde atil durumda olmustur Oyle ki II Artaserhas doneminden kalan belgelerden anlasildigina gore devletin resmi gorevlileri bile Pers dilini yeterince ogrenmemistir ve bu dili yazitlara gecirirken dilbilgisi ve yazim kurallarini yanlis aktarmislardir Sonuc olarak resmi gorevliler bile bu dili cok onceden unutmuslardir ve nadir olarak gorulen Pers dilinin kullanimi sirasinda ise sozcuk dagarcigini artirarak dili kullanisli duruma getirmek icin eski yazitlarda kullanilan dillerden sozcukler toplamislardir BilimPers Imparatorlugu nun parasi Dareikos Pers Imparatorlugunda bilim Mezopotamya kadar gelismemistir Takvimleri Babil etkisiyle gelistirilmisti Dareikos denilen bir para birimi darp etmislerdir Herodot un anlattigina gore Persler vergi geliri olarak diger halklardan aldiklari paralari eritip tekrar para olarak basiyorlardi DinPerslerin dininde gokyuzu su ates ve topragin onemli bir yeri vardi Ahura Mazda ya da Hurmuz adli tanriya tapilan Zerdustluk veya Mazdaizm dininin disinda yerel Hint Avrupa dinleri de vardi Bu din ozellikle Pers soylulari arasinda yaygindi Dualizm ilkesinin belirgin oldugu dinlerden biridir Esit iki guc arasindaki savasa Hurmuz yani iyilik ve Ehrimen yani kotuluk arasindaki savasa dayali bir prensibi vardir Ahamenis Imparatorlugu hukumdarlariAhamenis Imparatorlugu MO 550 MO 300 Taht ismi Asil isim Resim Unvan Dogum Olum Hukumdarlik baslangici Hukumdarlik sonu Aile baglantilari NotBuyuk Kiros Buyuk Kral Persler Krali Ansan Krali Medya Krali Babil Krali Sumer ve Akad Krali Dunya nin Dort Bir Kosesinin Krali MO 600 MO 530 MO 559 MO 530 I Kambises Krali ve Astiages in kizi nin oglu MO 559 dan itibaren Ansan Krali Massagetler ile yaptigi bir savasta oldu II Kambises Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 521 MO 530 MO 522 Buyuk Kiros un oglu Bir ayaklanmayi bastirmak icin gitmekte iken yolda oldu Tanyoxarces Buyuk Kral Misir Firavunu MO 522 MO 522 MO 522 Buyuk Kiros un oglu Pers soylulari tarafindan olduruldu I Darius Arsames Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 550 MO 486 MO 522 MO 486 in ogluI Serhas Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 519 MO 465 MO 485 MO 465 I Darius un oglu Olduruldu I Artaserhas Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali Longimanus MO 424 MO 465 MO 424 I Serhas in ogluII Serhas Artaxerxes Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 424 MO 424 MO 424 I Artaserhas in oglu Sogdianus tarafindan olduruldu Sogdianus Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 423 MO 424 MO 423 I Artaserhas in oglu II Darius tarafindan olduruldu II Darius Ochus Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 404 MO 423 MO 404 I Artaserhas in ogluII Artaserhas Arsaces Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 436 MO 358 MO 404 MO 358 II Darius un ogluIII Artaserhas Ochus Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 338 MO 358 MO 338 II Artaserhas in oglu Olduruldu IV Artaserhas Arses Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 336 MO 338 MO 336 III Artaserhas in oglu Olduruldu III Darius Artashata Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 380 MO 330 MO 336 MO 330 IV Artaserhas in oglu V Arteserhas tarafindan olduruldu Bessus Buyuk Kral Hsayathiya Hsayathiyanam Krallar Krali MO 329 MO 330 MO 329 Olasilikla II Artaserhas in soyundan gelme bir Pers soylu Buyuk Iskender tarafindan olduruldu Kaynakca 2002 Oxford Atlas of World History p 42 West portion of the Achaemenid Empire 16 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde and p 43 East portion of the Achaemenid Empire 19 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde O Brien Patrick Karl 2002 Atlas of World History Ingilizce Oxford University Press ss 42 43 ISBN 9780195219210 19 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2022 Visible online Philip s Atlas of World History 1999 17 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Times Atlas of World History p 79 1989 Barraclough Geoffrey 1997 The Times Atlas of World History Ingilizce Times Books ISBN 978 0 7230 0906 1 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2022 Yarshater Ehsan 1993 The Cambridge History of Iran Volume 3 Cambridge University Press s 482 ISBN 978 0 521 20092 9 a b Dandamayev Muhammad 2002 Persepolis Elamite Tablets Encyclopedia Iranica 21 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Kasim 2013 Windfuhr Gernot Iran vii Non Iranian Languages 3 Elamite Encyclopaedia Iranica 29 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Subat 2017 Wiesehofer 2001 s 119 Harald Kittel Brigitte Schultze Juliane House Brigitte Schultze 2007 Traduction encyclopedie internationale de la recherche sur la traduction Walter de Gruyter s 1194 5 ISBN 978 3 11 017145 7 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b Tucker Elizabeth 2001 Greek and Iranian Christidis Anastasios Phoivos Ed A History of Ancient Greek From the Beginnings to Late Antiquity Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 83307 3 Ortayli Ilber Nihal Uysal 2010 Zaman Kaybolmaz Istanbul Turkiye Is Bankasi Yayinlari ISBN 9754586950 Shaked Saul 1987 Aramaic Encyclopedia Iranica 2 New York Routledge amp Kegan Paul ss 250 61 251 Frye Richard N Driver G R 1955 Review of G R Driver s Aramaic Documents of the Fifth Century B C Harvard Journal of Asiatic Studies 18 3 4 ss 456 61 doi 10 2307 2718444 JSTOR 2718444 p 457 2002 Grundriss der iranischen Philologie Band I Abteilung 1 Boston Adamant pp 249ff Ware James R Kent Roland G 1924 The Old Persian Cuneiform Inscriptions of Artaxerxes II and Artaxerxes III Transactions and Proceedings of the American Philological Association Cilt 55 ss 52 61 doi 10 2307 283007 JSTOR 283007 p 53 Gershevitch Ilya 1964 Zoroaster s own contribution Journal of Near Eastern Studies 23 1 ss 12 38 doi 10 1086 371754 p 20 Ayrica bakinizKiros SilindiriDis baglantilarLissner Ivar cev Adli Moran 2006 Uygarlik Tarihi Istanbul Nokta Yayinlari ISBN mecusiler 20 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Eshat Ayata Zerdust Avesta Bolumler Kora Yayin Ocak 1998Antik Suriye ve MezopotamyaSuriye Kuzey Mezopotamya Guney MezopotamyaMO y 3500 2350 Martu Subartu Sumer sehir devletleriMO y 2350 2200 Akad ImparatorluguMO y 2200 2100 GutilerMO y 2100 2000 Ucuncu Ur Hanedani Sumer Ronesansi MO y 2000 1800 Mari ve diger Amori sehir devletleri Asur Imparatorlugu Kuzey Asurlular Larsa ve diger Amori sehir devletleriMO y 1800 1600 Eski Hitit Kralligi Babil Imparatorlugu Guney Akadlilar MO y 1600 1400 Mitanni Hurriler Kassitler MO y 1400 1200 Yeni Hitit Kralligi Orta Asur ImparatorluguMO y 1200 1150 Bronz Cagi Cokusu Deniz Kavimleri AramilerMO y 1150 911 Fenike Gec Hititler Aramiler Orta Babil II Isin Kel da nilerMO 911 729 Yeni Asur ImparatorluguMO 729 609MO 626 539 Yeni Babil Imparatorlugu Keldaniler MO 539 331 Ahamenis Imparatorlugu Farslar MO 336 301 Makedon Imparatorlugu Antik Yunanistan ve Makedonlar MO 311 129 Seleukos ImparatorluguMO 129 63 Seleukos Imparatorlugu Part ImparatorluguMO 63 MS 243 Roma Imparatorlugu Bizans Imparatorlugu Suriye MS 243 636 Sasani Imparatorlugu