Vikipedi özgür ansiklopedi Katolik Krallar huzurunda Elhamra Fermanı nın Yahudi lider Don Yitzhak Abravanel e okunması T

Vikipedi ozgur ansiklopedi Katolik Krallar huzurunda Elhamra Fermani nin Yahudi lider Don Yitzhak Abravanel e okunmasi Temsili 1492 yilinda Katolik Hukumdarlar Ispanyolca Los Reyes Catolicos olarak bilinen Kastilyali Isabella ile Aragonlu II Ferdinand Fernando tarafindan yayimlanan Elhamra Fermani sonrasinda Yahudilik in gereklerini uygulamaya devam edenler Ispanya dan surulmustur Bu fermanin temel amaci Ispanya daki genis konverso Hristiyanliga gecmis eski Yahudi nufusu uzerindeki Yahudi etkisini ortadan kaldirmak ve bu kisilerin yeniden Yahudilik e donmelerini engellemekti 1391 Pogromu nun bir sonucu olarak Ispanya daki Yahudilerin Sfaradim ספרדים Sefaradi yarisindan fazlasi Katoliklik e gecmistir Suregelen saldirilar nedeniyle 1415 yilina kadar yaklasik 50 000 kisi daha din degistirmistir Geriye kalanlarin buyuk bir kismi ise surgunden kacinmak icin Katoliklik i kabul etmeyi tercih etmistir Elhamra Fermani ve oncesindeki baskilar sonucunda 200 000 den fazla Yahudi Katoliklik e gecerken 40 000 ila 100 000 arasinda Yahudi ise Ispanya dan surulmustur Surgun edilenlerin kesin sayisi bilinmemekle birlikte bir kismi ilerleyen yillarda Ispanya ya geri donmustur Bu surgun Yahudilerin Osmanli topraklarina ozellikle Turkiye ve Balkan ulkeleri ve Fransa Hollanda Italya ve Akdeniz havzasina kitlesel gocune yol acmistir Ispanya dan kovulan Yahudileri kadirgalarla Osmanli topraklarina getirten Osmanli Sultani II Bayezid in Ispanya Krali Ferdinand i su sozlerle elestirmis olduguna rivayet edilir Ulkesini fakirlestirip benimkini zenginlestiren Ferdinand a siz kalkip da bilge bir hukumdar mi diyorsunuz 1924 te Miguel Primo de Rivera rejimi Sefarad Yahudi diasporasinin bir kismina Ispanyol vatandasligi tanimistir Bu karar II Vatikan Konsili nin ardindan 16 Aralik 1968 tarihinde Francisco Franco rejimi tarafindan resmi ve sembolik olarak yururlukten kaldirilmistir Bu gelisme Yahudilerin Ispanya da dinlerini acikca yasamaya baslamasindan ve sinagoglarin Ispanya nin Din Ozgurlugu Yasalari kapsaminda yeniden yasal ibadet yerleri olarak kabul edilmesinden yaklasik bir yuzyil sonra gerceklesmistir 2015 yilinda Ispanya Parlamentosu Cortes Generales ulkenin gecmisindeki utanc verici olaylari telafi etmek amaciyla Sefarad Yahudilerinin torunlarinin vatandaslik edinmesini mumkun kilan bir yasa kabul etmistir Bu yasa kapsaminda Elhamra Fermani nedeniyle Ispanya dan surulen Yahudilerin soyundan geldiklerini kanitlayabilen kisiler mevcut uyruklarini terk etmeksizin ve Ispanya da ikamet etme zorunlulugu olmaksizin Ispanyol vatandasi olabilmislerdir Basvurular icin son tarih 1 Ekim 2019 olarak belirlenmistir Surgun span Yahudilerin Avrupa daki surgun rotalari 2 Ocak 1492 tarihinde Katolik Ispanya Krallari Girnata Granada Emirligi ni fethederek bolgedeki Musluman egemenligine son verdiler Son Musluman hukumdar olan Boabdil adiyla da taninan Emir 12 Muhammed Alpujarras bolgesine cekildi Bu olay Reconquista Yeniden Fetih olarak adlandirilan surecin sonunu simgeler Ancak Reconquista nin surekli tekduze ve merkezi bir surec oldugu yonundeki geleneksel anlati modern tarihciler tarafindan sorgulanmistir Katolik Krallar tarafindan 1490 yilinda Bilbao Sehir Konseyi ne gonderilen bir mektupta kilise hukuku kanon hukuku ve kralliklarin mevcut yasalari uyarinca Yahudilerin krallik sinirlarinda tahammul edilen tabi ve vassal statusunde yasayan unsurlar olduklari ifade edilmistir Joseph Perez uc kulturlu Ispanya Hristiyan Musluman ve Yahudi kulturlerinin baris icinde bir arada yasadigi Ispanya soyleminin propaganda amacli kullanilan bir mit oldugunu ve tarihsel gerceklikten o denli uzaklastigini yalnizca yeni turden yanilsamalara yol acabilecegini belirtmektedir Henry Kamen e gore Hristiyan kralliklarinda hem Yahudilere hem de Muslumanlara asagilayici bir tutum sergilenmekteydi ve bu uc dini topluluk birbirlerinden ayri hayatlar surmekteydi Ote yandan Musluman yonetimler altindaki topraklarda Hristiyanlar ve Yahudiler kendi dinlerini surdurebilmek icin ozel bir vergi olan Cizye odemekle yukumluydu 12 ve 13 yuzyillarda Bati da Hristiyan kaynakli Yahudi karsitligi giderek siddetlenmis bu durum Papa III Innocentius tarafindan 1215 yilinda toplanan Dorduncu Laterano Konsili nde alinan sert Yahudi karsiti tedbirlerde acikca gorulmustur Iber Yarimadasi ndaki Hristiyan kralliklar da bu giderek saldirganlasan Yahudi karsitligi dalgasinin farkinda olmaktan uzak degildi Kastilya Kralligi nin kanun metinlerinden Siete Partidas da Yahudilerin Hristiyanlarla birlikte yasamalarinin nedeni olarak onlarin varliginin Hristiyanlara Rab Isa Mesih i carmiha gerenlerin soyundan geldiklerini hatirlatmasi olarak gosterilmistir Ancak buna ragmen krallar Yahudilerin krallik icindeki onemli islevleri nedeniyle onlari korumaya devam etmislerdir 14 yuzyilda Yahudilere yonelik gorece hosgoru donemi sona ermis ve yerini giderek artan catismalarin yasandigi bir doneme birakmistir Degisen sey zihniyetler degil kosullardir Uc dinli Ispanya nin refah donemi Yahudiler ile Hristiyanlarin isgucu piyasasinda birbirleriyle rekabet etmedikleri aksine her iki grubun da genel refaha katki sagladigi ve bu refahin nimetlerinden ortak sekilde yararlandigi bir toprak genislemesi demografik buyume ve ekonomik gelisme evresiyle cakismistir Bu donemde Kilise nin ve dilenci tarikatlarin militan anti Yahudi soylemleri toplumda fazla yanki bulmamistir Ancak 14 yuzyildaki savaslar ve Kara Veba nin oncesinde ve sonrasinda yasanan dogal afetler gibi toplumsal ekonomik ve siyasal donusumler yeni bir toplumsal baglam yaratmistir Halk baslarina gelen felaketlerin ilahi bir lanetin sonucu olduguna ve mutlaka isledikleri gunahlar nedeniyle cezalandirildiklarina inanmaktaydi Din adamlari inananlari tovbe etmeye davranislarini degistirmeye ve Tanri ya donmeye cagiriyordu Tam da bu baglamda Tanri yi olduren halk in Hristiyanlar arasinda varligini surdurmesi buyuk bir skandal olarak gorulmeye baslanmistir Arka Plan span 14 yuzyila kadar Endulus teki Musluman halifeliklerin egemenlikleri altinda yasayan Yahudiler gorece hosgorulu bir ortamda varliklarini surdurebilmislerdir Bu doneme Convivencia bir arada yasama adi verilmektedir Maria Rosa Menocal a gore Musluman yonetimi altindaki Yahudiler Muslumanlara kiyasla daha az hakka sahip olan zimmi statusundeydiler Buna karsin yine de Hristiyan Avrupa sindaki Yahudilere kiyasla daha avantajli bir konumdaydilar Mark R Cohen Under Crescent and Cross Hilal ve Hac Altinda adli eserinde Islam devletlerinde Yahudilere uygulanan onemli kisitlamalar olmasina ragmen Hristiyan dunyasindaki Yahudilerin maruz kaldigi feodal bagimlilik ustunlukcu baski ve seytanlastirma politikalarina benzer uygulamalara maruz kalmadiklarini belirtir Dario Fernandez Morera ise Ispanya daki Muslumanlar ve Yahudiler arasinda var oldugu ileri surulen uyumun 19 yuzyilda ortaya cikan bir abarti oldugunu iddia eder Ancak bu gorus asiri sagci ve Islamofobik bir bakis acisini yansittigi gerekcesiyle yogun bicimde elestirilmistir Fernandez Morera Orta Cag Ispanyasi ornegini kullanarak dinin kamusal alandaki yeri akademinin toplumsal yasamdaki islevi ve siyaset uzerine yurutulen tartismalarda acikca asiri sagci ve muhafazakar Hristiyan bir politik ve kulturel soylemi desteklemektedir 1391 Yahudi Katliamlari ve Sonuclari span Iber Yarimadasi ndaki Yahudilere yonelik ilk genis capli siddet dalgasi 1321 yilinda Cobanlar Seferi nin Pireneler uzerinden Navarra Kralligi na ulasmasinin ardindan meydana gelmistir Bu olaylar sonucunda Pamplona ve Estella Lizarra daki Yahudi cemaatleri katledilmistir Yaklasik yirmi yil sonra 1348 de veba salgininin Kara Olum yarattigi toplumsal sarsinti basta Barselona olmak uzere Katalonya Prensligi ndeki cesitli kentlerdeki Yahudi mahallelerine Juderias yonelik saldirilara yol acmistir Kastilya Kralligi nda Yahudi karsiti siddet buyuk olcude Kastilya Krali I Pedro nun hukumdarligi doneminde yasanan ic savasla baglantiliydi Bu catisma sirasinda tahtta hak iddia eden Enrique de Trastamara yi daha sonra Kastilya Krali II Enrique olarak da bilinir destekleyen taraf Yahudi karsitligini bir propaganda araci olarak kullandi Enrique uvey kardesi Kral I Pedro yu Yahudilere ayricalik tanimakla sucladi Yahudilere yonelik ilk katliam 1355 yilinda Enrique de Trastamara nin taraftarlarinin Toledo kentine girmesiyle gerceklesti Benzer bicimde on bir yil sonra Briviesca nin ele gecirilmesi sirasinda da ayni turden bir katliam yasandi 1366 yilinda Burgos ta kendilerinden talep edilen yuksek vergiyi odeyemeyen Yahudiler kolelestirilerek satilmistir 1367 de Valladolid kentinde ise Yasasin Kral Enrique sloganlari esliginde Yahudilere saldirilmistir Bu olaylarda can kaybi yasanmamis olmakla birlikte kentteki sinagoglar yakilarak tahrip edilmistir Yahudiler acisindan en buyuk felaket 1391 yilinda Kastilya Kralligi ile Aragon Taci topraklarinda Yahudi cemaatlerinin toplu katliama ugramasiyla gerceklesmistir Saldirilar kundaklamalar yagmalar ve katliamlar Haziran ayinda Sevilla da baslamistir Ecija basdiyakonu Kidemli bas piskopos hizmetkari Ferrand Martinez Sevilla baspiskoposunun olumuyle ortaya cikan otorite boslugundan yararlanmistir 1378 de baslattigi Yahudi karsiti vaazlarini giderek sertlestiren Martinez sinagoglarin yikilmasini ve dua kitaplarinin el konulmasini emretmistir Ocak 1391 de belediye yetkilileri tarafindan Yahudi mahallesine yonelik bir saldiri onlenmisse de Haziran ayinda yuzlerce Yahudi oldurulmus evleri yagmalanmis ve sinagoglari kiliseye donusturulmustur Bazi Yahudiler kacmayi basarirken dehsete kapilan digerleri vaftiz edilerek Hristiyanliga gecmeyi talep etmistir Sevilla dan baslayan Yahudi karsiti siddet dalgasi kisa surede tum Endulus e oradan da Kastilya nin diger bolgelerine yayilmistir Agustos ayinda ise bu olaylar Aragon Taci topraklarina ulasmistir Katliamlar yagmalar ve kundaklamalar neredeyse her yerde meydana gelmistir Hayatta kalmayi basaran Yahudilerden bir kismi Navarra Portekiz ve Fransa kralliklarina ya da Kuzey Afrika ya siginarak kacmis bir kismi ise olumden kurtulmak icin vaftiz olarak Hristiyanlik a gecmeye mecbur kalmistir Kesin sayilari belirlemek guc olmakla birlikte Barselona da yaklasik 400 Yahudi Valensiya da 250 Lleida da ise 68 kisi oldurulmustur 1391 Katliami nin ardindan Yahudi karsiti onlemler onemli olcude sertlestirilmistir Kastilya Kralligi nda 1412 yilinda Yahudi erkeklerin sakallarini uzatmalari zorunlu kilinmis ayrica Yahudilerin taninabilmeleri icin giysilerine kirmizi renkte ayirt edici bir isaret dikmeleri mecburi hale getirilmistir Aragon Taci topraklarinda ise Talmud a sahip olmak yasadisi ilan edilmis her Yahudi cemaati icin yalnizca bir sinagog bulundurulmasina izin verilmistir Ayrica dilenci tarikatlari ozellikle Dominikenler ve Fransiskenler Yahudilerin Hristiyanlik a gecmesini saglamak amaciyla misyonerlik faaliyetlerini yogunlastirmislardir Valensiyali Dominiken rahip Vincent Ferrer krallarin destegiyle yurutulen bu donusturme kampanyasinda belirleyici bir rol oynamistir Aragon Taci nda Yahudilerin yilda uc kez Hristiyan vaazlarini dinlemeye zorunlu olduklarina dair bir kararname yayimlanmistir 1391 katliamlari ve bu olaylarin ardindan uygulanan baskici tedbirler sonucunda 1415 yilina gelindiginde Kastilya ve Aragon daki Yahudilerin yarisindan fazlasi aralarinda bircok haham ve cemaat onderinin de bulundugu bir kesim Yahudi hukukundan Musa Yasasi ndan vazgecerek vaftiz olmus ve Hristiyanlik a gecmistir 15 Yuzyilda Yahudiler span 1391 katliamlarinin ve bunlari izleyen yogun Hristiyan vaazlarinin ardindan 1415 yilina gelindiginde Kastilya ve Aragon kralliklari topraklarinda dinlerini uygulamayi surduren Yahudilerin sayisi 100 000 i zor buluyordu Tarihci Joseph Perez bu donemi soyle degerlendirmistir Ispanyol Yahudiligi bu felaketten asla kurtulamayacakti Yahudi toplumu bu krizin ardindan yalnizca fiziksel olarak degil ayni zamanda ahlaki ve entelektuel acidan da derin bir cokus yasamistir Aragon Taci topraklarinda 15 yuzyilin ilk yarisina gelindiginde Barselona Valensiya ve Palma gibi onemli merkezlerde Yahudilik neredeyse tamamen ortadan kalkmistir 1424 yilinda Barselona daki Yahudi cemaati artik gereksiz goruldugu gerekcesiyle resmen lagvedilmistir yalnizca Zaragoza cemaati varligini surdurebilmistir Kastilya Kralligi nda ise gecmiste canli birer Yahudi yerlesimi olan Sevilla Toledo ve Burgos gibi sehirlerdeki Yahudi cemaatleri buyuk olcude cozulmustur 1492 deki Yahudi surgunu yilina gelindiginde Aragon Taci topraklarinda eski nufusun yalnizca dortte biri kalmisti Ornegin bir zamanlar onde gelen bir dini ve entelektuel merkez olan Girona da yalnizca 24 Yahudi aile kalmisti Kastilya da yasayan Yahudi nufusu ise 80 000 in altina dusmustu 1391 ayaklanmalari oncesinde yalnizca Sevilla da yaklasik 500 Yahudi aile bulunuyordu Tarihci Joseph Perez in hesaplamalarina gore surgun sirasinda Ispanya da toplam Yahudi nufusu 150 000 in altindaydi bunlar Aragon Taci nda 35 ve Kastilya Kralligi nda 216 Yahudi cemaati icinde dagilmisti Her iki bolgede de Yahudilerin buyuk sehirlerden ayrilarak Hristiyan asiriliklarinin daha az goruldugu kucuk kasabalara ve kirsal bolgelere yerlestikleri gozlemlenmistir 1391 1415 yillari arasindaki kritik donemin ardindan Yahudiler uzerindeki baski onemli olcude azalmistir Artik el konulan sinagoglarini ve dini kitaplarini geri alma surecinde daha fazla ozgurluk kazanan Yahudiler kirmizi kurdele tasima zorunlulugu veya rahiplerin vaazlarina katilma yukumlulugu gibi bazi zorunluluklardan kacinabilmislerdir Ayrica Yahudi cemaatlerinin ic orgutlenmesi ve dini faaliyetleri yeniden yapilandirilmistir Bu 1432 yilinda Valladolid de toplanan Yahudi cemaati vekilleri tarafindan varilan anlasmalar ve kral tarafindan onaylanmasi sayesinde mumkun olmustur Bu anlasmalar Kastilya Taci nin resmi olarak tebaasinin bir azinliginin Hristiyan olmayan bir dine sahip olmasini kabul etmesi ve bu azinligin yasal olarak var olma hakkini tanimasi anlamina geliyordu Boylece Yahudi toplumu kraliyet onayiyla yeniden insa edilmistir Valladolid toplantisina baskanlik eden Abraham Benveniste hem tum kralliktaki Yahudiler uzerinde yetkiye sahip saray hahami olarak atanmis hem de ayni zamanda kralin Yahudiler uzerindeki temsilcisi konumuna getirilmistir 15 yuzyilin son ceyreginde Katolik hukumdarlar donemi boyunca bircok Yahudi kirsal koylerde yasamis ve tarimsal faaliyetlerle ugrasmistir Zanaat ve ticaret artik Yahudilerin tekelinde degildi uluslararasi ticaret buyuk olcude Hristiyanlik a gecmis olan Konversolarin yani donusturulmuslerin eline gecmisti Yahudiler para odunc verme tefecilik faaliyetlerine devam etmis olmakla birlikte Hristiyan tefecilerin sayisi onemli olcude artmistir Yahudiler ayrica kraliyet kilise ve lordluk vergilerini toplama gorevlerini surdurmuslerdir ancak bu alandaki onemi de azalmistir Ornegin Kastilya da sadece gelirin dortte birinden sorumlu olmuslardir Bununla birlikte Kastilya sarayinda Yahudiler onemli idari ve mali gorevler ustlenmislerdir Buna karsin ayni rolu Aragon Taci nda oynayamamislardir One cikan kisilerden Abraham Senior Seneor 1488 den itibaren bir kolluk kuvveti olarak gorev ypan Kutsal Kardeslik olusumu olarak da bilinen Santa Hermandad in bas hazinedari ve Kastilya nin bas hahami olarak gorev yapmistir Kutsal Kardeslik Granada Savasi nin finansmaninda kilit bir organdir Yuce Abravanel ise Kastilya Taci nin gelir toplama ve sigir surulerinin denetiminde onemli bir gorev ustlenmistir Buna karsin tarihci Joseph Perez Yahudilerin saraydaki rolunun abartilmamasi gerektigini vurgular Gercek su ki devlet hem burokratik mekanizma hem de mal yonetimi acisindan Yahudilere muhtac degildi 15 yuzyilin sonlarinda Ispanyol Yahudi toplumu zengin ve etkili olmaktan uzakti Tarihci Joseph Perez in belirttigi gibi Aslinda surgun zamaninda Ispanyol Yahudileri homojen bir sosyal grup olusturmuyordu Iclerinde Hristiyan toplumunda oldugu gibi siniflar vardi cok az sayida zengin ve yuksek mevkilere sahip kisiler bulunurken buyuk cogunlugu ciftciler zanaatkarlar ve kucuk esnaflardan olusuyordu Yahudileri bir arada tutan unsur taninan Hristiyan inancindan farkli olan kendi dini inanclarini surdurmeleriydi Bu durum onlari monarsi icinde ayri bir topluluk haline getiriyor ve ayni zamanda tahtin mulkiyeti olarak gorulerek korunmalarini sagliyordu 7 Temmuz 1477 tarihli ve Trujillo daki Yahudilere yonelik olaylara yanit olarak yazilmis bir mektupta Kastilya Kralicesi I Isabel Yahudi cemaatini kendi korumasi altina alarak uyelerine yonelik her turlu baski veya asagilamayi yasaklamis ve soyle demistir Kralliklarimdaki tum Yahudiler benim mulkum olup korumam altindadir ve onlari savunmak korumak ve adalet icinde tutmak benim gorevimdir Boylece Yahudiler devlet icinde bir devlet degil cogunluk Hristiyan toplumunun yaninda var olan kucuk bir topluluk olarak goruluyordu Bu topluluk icinde uyeleri uzerinde yetki kullanan kraliyet hahami gibi bir otorite kraliyet tarafindan ataniyordu Yahudi cemaatleri ic orgutlenmelerinde genis bir ozerklik hakkina sahipti Cemaatin yasamini yoneten yaslilar konseyi kura ile seciliyordu Yahudi cemaatleri kendi vergilerini toplayarak ibadet yerlerinin sinagoglarin ve haham egitimlerinin bakimini sagliyor Yahudi hukukuna gore yonetiliyor ve kendi medeni mahkemelerine sahip oluyordu Ancak 1476 tarihli Madrigal Cortes de Madrigal den itibaren ceza davalari kraliyet mahkemelerine devredilmisti Buna ragmen Yahudiler tam sivil haklara sahip degildi Hristiyanlara kiyasla cok daha agir bir vergi yukumlulugu altindaydilar Bunun yaninda Hristiyanlar uzerinde yetki kullanabilecek kamu gorevlerinden dislanmislardi Tarihci Joseph Perez e gore Yahudilerin yasadigi durum iki sorun teskil ediyordu Kralin tebaasi ve vassali olarak Yahudilerin gelecege dair hicbir garantisi yoktu Kral istedigi zaman Yahudi cemaatlerinin ozerkligini kaldirabilir veya yeni ve en onemli vergileri talep edebilirdi Butun bu baglamda Orta Cag in son donemlerinde modern niteliklere sahip bir devlet yapisi olusturulmaya calisilirken ayri ve ozerk topluluklarin varligi modern bir devletin gerekleriyle bagdastirilabilir miydi sorusunun gundeme gelmemesi dusunulemezdi Iste asil sorun bu idi Konversolar ve Engizisyon span Ispanya nin Toledo sehrinde bulunan gercek adi Samuel Levi Sinagogu olan ve 1492 den sonra adi El Transito olarak degistirilen sinagog 15 yuzyilda Yahudilerin dinlerinden dondurulmesi Konverso olma en onemli sorun olmaktan cikmisti Tarihci Henry Kamen e gore dinlerini degistirmek zorunda kalan Yahudilerin sayisi muhtemelen yaklasik uc yuz bin kisiydi Hristiyanlastirilmis Yahudi terimi vaftiz edilmis Yahudiler ve onlarin soyundan gelenler icin kullaniliyordu Bircok konverso zorla Hristiyanlastirildigindan kendilerini Eski Hristiyan sulalelerinde Yahudi veya Musluman kani bulunmayan kimse olarak gorenler tarafindan siklikla guvensizlikle karsilaniyorlardi Yahudilerin biraktigi ekonomik ve mesleki pozisyonlarin cogu Konversolar tarafindan dolduruldu Bu kisiler 1391 oncesinde Yahudi cemaatlerinin yogun oldugu bolgelerde toplanarak Yahudilerin daha once yuruttugu ticaret ve zanaat faaliyetlerini surdurduler Hristiyan olmalari nedeniyle Yahudilere yasak olan meslek ve ugraslara erisim hakki kazandilar Bazilari dini gorevlerde de yer alarak kanon prior ve hatta piskopos unvanlarina kadar yukseldiler Konverso larin sosyo ekonomik konumu Eski Hristiyanlar tarafindan suphe ve guvensizlikle karsilaniyordu Bu durum kendilerini Hristiyan olarak tanimlayan ve Yahudi kokenleriyle ovunen bireylerde yani Isa nin soyundan geldiklerini dusunenlerde kimlik bilincinden kaynaklanan bir hosnutsuzluk ile daha da pekisiyordu 1449 1474 yillari arasinda ekonomik sikintilar ve siyasi krizlerin yasandigi Kastilya da ozellikle IV Enrique doneminde ic savas sirasinda Konversolara karsi halk ayaklanmalari patlak verdi Bu ayaklanmalarin ilki ve en buyugu 1449 da Toledo da gerceklesti Bu sirada Yargi Tuzugu kabul edilerek Yahudi kokenli hicbir itirafcinin belediye gorevlerine atanmasi yasaklandi Bu duzenleme sonraki yuzyilda uygulanan Hristiyanlarin kan safiyetini irkci bir bicimde saglamaya yonelik cikarilmis olan Limpieza de Sangre yasalarinin oncusu niteligindeydi Ayaklanmalarin kaynagi ozellikle Endulus teki ekonomik sikintilardi aclik durumu ve salgin hastaliklar ile daha da agirlasmisti Baslangicta bu ayaklanmalar ozellikle konversolara yonelmemisti ancak halkin ofkesinden yararlanan siyasi gruplar ve demagoglar bu hosnutsuzlugu konversolara karsi kanalize ettiler Dinlerini degistirmek zorunda birakilmis Yahudilere yonelik saldirilari mesrulastirmak icin Konversolar sahte Hristiyanlar olmakla itham edilip gizlice Yahudilik in dini vecibelerini yerine getirmekle suclandilar Tarihci Joseph Perez e gore 1391 deki kitlesel ofke veya 15 yuzyilin baslarindaki misyonerlik baskilari nedeniyle Hristiyanlik a gecen bazi kisiler tehlikenin gectigi gorulunce eski inanclarina gizlice donduler Ispanyollar bu durumu Konversolarin yeniden Yahudilesmeleri olarak adlandirdilar Gizli Yahudilik suclamalari ozellikle onde gelen bazi Konversolarin vaftiz edildikten sonra Yahudi rituellerini yerine getirmeleriyle daha da inandirici hale geliyordu Ancak Perez e gore Yahudilesenler bir azinlik olusturuyordu her ne kadar nispeten onem tasisalar da Tarihci Henry Kamen 1470 lerin sonunda konversolar arasinda belirgin veya kanitlanmis bir Yahudilesme hareketinin olmadigini belirtmektedir Kamen ayrica bir konverso nun Yahudilesmekle suclandiginda cogu zaman sunulan kanitlarin aslinda Yahudi kokenine ait kulturel unsurlar oldugunu vurgular Ornegin Cumartesi gununu Pazar gunu yerine dinlenme gunu olarak kabul etmek veya yeni inanci yeterince bilmemek Iznik Itikadi ni bilmemek et perhizi doneminde et yemek gibi gibi durumlar suclama icin kullanilmistir Iste boylece Konverso Sorunu ortaya cikmistir Kilisenin resmi ogreti ve hukuk kurallarina gore vaftiz edilenler eski inanclarindan vazgecemez ve Yahudilik dininin vecibelerini tatbik etmeye devam ederse o halde gizli Yahudi Kripto Yahudi ve sapkin olarak ilan edilir ve cezalandirilmasi gerekmekteydi Bu durum cesitli kesimlerin seslerini yukseltmesine yol acti Bunlar arasinda bazi konversolar da yer almakta olup kendi vaftizlerinin samimiyetini sorgulamak istememekteydiler Zira Marrano yani domuz olarak adlandirilmaya baslanan bu sahte Hristiyanlar toplumsal bir tehlike olarak goruluyordu Ayni zamanda Yahudilerin Hristiyanlar arasinda varliginin Konversolari Musa Kanunu nu uygulamaya devam etmeye tesvik ettigi fikrini guclendirdi Bu anlayis ilerleyen yillarda Engizisyon un kurulusunu ve uygulamalarini sekillendiren temel argumanlardan biri haline gelmistir Kastilya Kralicesi I Isabella 1474 yilinda tahta ciktiginda Aragon Kralligi nin varisi ve gelecegin II Ferdinand i ile zaten evliydi Bu donemde kripto Yahudilik yani gorunuste Hristiyan olup gizlice Yahudi dinini surdurmek yasal olarak cezalandirilmiyordu Bunun nedeni Yahudilere karsi bir hosgoru degil hukuki gerekcelerdi Isabella ve Ferdinand ozellikle 1475 yilinda Sevilla daki Dominiken tarikati oncusu Rahip Alonso de Ojeda nin sundugu bazi endise verici raporlarin ardindan Konverso Sorunu olarak adlandirilan meseleyle yuzlesmeye karar verdiler Ojeda sehirde cok sayida Konversonun gizlice hatta bazilarinin acikca Yahudi dinini uyguladigini bildirmisti Bu raporlari aldiktan sonra Katolik hukumdarlar Papa IV Sixtus a basvurarak kendi kralliklarinda bir grup engizisyon gorevlisi atama yetkisi talep ettiler Papa 1 Kasim 1478 tarihli Exigit sincerae devotionis baslikli papalik fermaniyla bu talebi kabul etti Bu belgede belirtildigi uzere Engizisyon Mahkemesi nin kurulmasiyla birlikte yetkililer sorusturma icin yeterli arac ve yontemlere sahip olacaklardi Tarihci Joseph Perez e gore II Ferdinand ve I Isabella Engizisyon un Konversolarin topluma nihai olarak asimile olmasini saglayacagina inaniyorlardi Onlara gore bir gun tum yeni Hristiyanlar Yahudiligi butunuyle reddedecek ve artik toplumun diger uyelerinden hicbir farklari kalmayacakti Yahudilere Karsi Ayrimcilik Yapilmasi 1480 span Hukumdarliklarinin basindan itibaren Isabella ve Ferdinand Yahudileri koruma konusunda hassasiyet gostermislerdi Zira Yahudiler kraliyet mulku olarak kabul edilmekteydi Ornegin 6 Eylul 1477 tarihinde Sevilla Yahudi cemaati adina yazilan bir mektupta Kralice I Isabella onlarin guvenligine dair soyle teminat vermistir Genel olarak ve her bir birey ozelinde Yahudi cemaati mensubu Yahudilerini koruma altina aliyorum hem kisilerinin hem de mallarinin guvenligini sagliyorum her turlu saldiriya karsi koruma sagliyorum Onlara saldirilmasini oldurulmesini veya zarar verilmesini yasakliyorum ayrica saldiriya ugradiklarinda oldurulduklerinde veya zarar gorduklerinde pasif bir tutum sergilemelerini de yasakliyorum Bu nedenle Katolik Hukumdarlar 1492 yilina kadar Yahudilere karsi olumlu bir tutum sergileyen kisiler olarak taninmislardir Ornegin Alman gezgin Nicolas de Popielovo 1484 1485 yillarinda Ispanya yi ziyaret ettikten sonra sunlari ifade etmistir Katalonya ve Aragon dan gelen tebaasi bunu acikca dile getiriyor ve Ispanya da bircok kisiden duydum ki Kralice Yahudilerin koruyucusudur ve bir Yahudi kadinin kizidir Ancak Katolik hukumdarlar bircok kez dilenci tarikat mensubu rahiplerin vaazlariyla kiskirtilan Yahudilerin maruz kaldigi tum sikinti ve ayrimciligi ortadan kaldiramamislardir Catismayi sona erdirmek amaciyla Yahudileri ayri yerlesim bolgelerine ayirmaya karar vermislerdir Zaten 1476 daki Madrigal Meclisi nde Cortes Hukumdarlar 1412 tarihli Yahudilere iliskin emrin ihlal edilmesine itiraz etmislerdir Bu emirler arasinda luks giysi giymenin yasaklanmasi sag omuzda kirmizi bir isaret tasimak zorunlulugu Hristiyanlar uzerinde yetki gerektiren gorevler ustlenmenin yasaklanmasi Hristiyan hizmetci bulundurmanin yasaklanmasi tefecilik yapilmasinin yasaklanmasi gibi duzenlemeler yer almaktaydi Ancak 1480 daki Toledo Meclisi nde Cortes bu normlari uygulamak icin cok daha ileri bir adim atilmistir Yahudilerin sadece gunduz saatlerinde mesleklerini icra etmek amaciyla disari cikabilecekleri ayri mahallelerde yasamaya zorlanmalari kararlastirilmistir O zamana kadar Yahudi mahalleleri Juderias Yahudilerin yasadigi sinagoglarinin kasaplarinin bulundugu alanlar sehirlerde ayri bir dunya olusturmamaktaydi Juderiaslarda Hristiyanlar da yasiyor ve bazi Yahudiler mahalle disinda ikamet ediyordu 1480 ten itibaren Yahudi mahalleleri duvarlarla cevrilen gettolara donusturulmustur Yahudiler Hristiyanlik acisindan karisiklik ve zarar olusmasini onlemek amaciyla bu alanlara hapsedilmislerdir Bu surecin tamamlanmasi icin iki yillik bir sure ongorulmusse de uygulama on yili askin bir sure devam etmistir Cortes tarafindan onaylanan ve bolgedeki Muslumanlara da uygulanacak metin su sekildedir Soz konusu Yahudi ve Musluman cemaat mensuplarina bildiriyoruz Her birinin belirtilen iki yillik sure icinde ilgili prosedur ve duzenlemeye uygun olarak ayrilmis evlere yerlestirilmesi bu evlerde yasamalari ve olmeleri bundan boyle Hristiyanlarin yasadigi alanlarda veya Yahudi ve Musluman mahallelerine tahsis edilmis belirlenmis bolgeler disinda baska yerlerde ikamet etmemeleri gerekmektedir Toledo meclisince Cortes onaylanan kraliyet karari onceden Caceres veya Soria gibi bazi Kastilya yerlesimlerinde Yahudilerin haklarinin zaten sinirlandirilmis olmasi durumuna dayaniyordu Ozellikle Soria da bu uygulama Yahudilerin Hristiyanlarin arasinda yasamasindan ikamet etmesinden ve bulunmasindan dogan zararlardan kacinmak amaciyla Katolik hukumdarlarin onayiyla gerceklestirilmisti Kralicenin dini konulardaki danismani olan ve Konverso Sorununu zor kullanarak cozmeye karsi cikan Fray Hernando de Talavera da ayrimi hakli gostermistir Ayrimin gerekcesi olarak Hristiyanlar ve Yahudiler arasindaki karisiklik ve asiri samimiyetten ve kutsal dini yasa ve doktrinler ile sivil yasalarin Hristiyanlarla olan iliskilerinde emrettigi her seyin yerine getirilmemesinden dogan bircok gunahtan kacinmak olarak gosterilmistir Yahudileri gettolarda tutma karariyla amac yalnizca onlari Hristiyanlardan ayirmak ve korumak degildi Ayni zamanda onlarin faaliyetlerine bir dizi engel koymak da soz konusuydu Bu engeller Yahudilerin normal bir yasam surebilmeleri icin Yahudi statulerinden vazgecmek zorunda kalacaklarina ikna olmalarini saglayacak sekilde tasarlanmisti Bu surecte donusum henuz zorunlu kilinmamis ozerk statuleri dokunulmamisti Ancak uygulamalar oyle bir noktaya vardi ki Yahudiler sonunda tek cikis yolunun vaftiz oldugunu kendilerine kabullendirmek zorunda kaliyorlardi Yahudilerin Endulus ten Surgunu 1483 span Krallar tarafindan atanan ilk Engizisyon mufettisleri Kasim 1480 de Sevilla ya gelmis ve derhal korku yaymaya baslamislardir Ilk yillarda yalnizca bu sehirde 700 idam karari ve 5 000 den fazla uzlastirma karari verilmistir bunlar hapis cezasi surgun veya basit tovbeler anlamina gelmekteydi Bu yaptirimlar ayni zamanda mulklerin musaderesi ve kamu gorevleri ile kilise menfaatlerinden men edilme cezalarini da icermekteydi Sorusturmalar sirasinda Engizisyon gorevlileri uzun suredir bircok Konversonun Yahudi akrabalariyla bir araya gelerek Yahudi bayramlarini kutladigini ve hatta sinagoglara katildigini kesfetmislerdir Bu durum Konversolarin Yahudilerle temaslarini surdurdugu surece gizli Yahudiligi sona erdirmenin mumkun olmayacagi sonucunu dogurmustur Bunun uzerine Engizisyon yetkilileri krallardan Endulus teki Yahudilerin surulmesini talep etmislerdir Bu talep kabul edilmis ve 1483 yilinda krallar Sevilla Cordoba ve Cadiz piskoposluklarindaki Yahudilere Extremadura ya gitmeleri icin alti aylik bir sure vermistir Emirlerin ne derece siki bir sekilde uygulandigi konusunda supheler bulunmaktadir Zira 1492 deki nihai surgun sirasinda bazi tarihciler Endulus ten 8 000 ailenin Cadiz den digerlerinin ise Cartagena ve Aragon Kralligi limanlarindan yola ciktigini kaydetmektedir Ote yandan Zaragoza ve Teruel deki Yahudilerin surgunu de gundeme gelmis ancak sonunda uygulanmamistir Julio Valdeon a gore Endulus teki Yahudilerin surulmesi karari ayrica Kastilya Kralligi ile Girnata Emirligi arasindaki sinirdan uzaklastirilma istegine de dayanmaktaydi Zira 1480 ler ve 1490 larin ilk yillarinda bu sinir Iber Yarimadasi ndaki Islam in son kalesinin ortadan kalkmasiyla sonuclanan savasin sahnesi olmustur 1492 Elhamra Surgun Fermani nin Olusumu span Yahudilerin Ispanya dan surulmelerine neden olan Elhamra Fermani 1492 yili 31 Mart ta Granada Savasi nin hemen ardindan Katolik Hukumdarlar Granada daki Yahudilerin surgun edilmesine iliskin kararnameyi yani Elhamra Surgun Fermani ni imzalamislardir Bu kararname kralliklarindaki tum sehir kasaba ve lordluklara gonderilmis 1 Mayis a kadar okunmamasi veya kamuoyuna duyurulmamasi konusunda kati talimatlar verilmistir Bazi onde gelen Yahudilerin kararnamenin yururluge girmesini engellemeye veya yumusatmaya calismis olmalari olasidir Ancak basarili olamamislardir Bu Yahudiler arasinda one cikan isim Kral Ferdinand a onemli bir miktar para teklif eden Don Yitzhak Abravanel dir Yaygin bir efsaneye gore Engizisyon Genel Yoneticisi Tomas de Torquemada bunu ogrendiginde kralin huzuruna cikar ve ayaklarinin onune bir hac atarak sunlari soylemistir Yehuda Efendimizi otuz gumus paraya satti Majesteleri simdi bunu otuz bin karsiliginda satmak uzere Israilli tarihci Benzion Netanyahu ya gore Julio Valdeon un aktardigi bicimiyle Abravanel Kralice Isabella ile gorustiginde kralice ona sunlari soylemistir Bunu benden mi kaynaklandigini saniyorsun Tanri bu dusunceyi Kral in kalbine koymustur Surgun Fermaninin imzalanmasindan birkac ay once Avila kentinde bir auto da fe inanc durusmasi duzenlenmistir Bu torende Engizisyon tarafindan yargilanan uc Konverso ve iki Yahudi bir Hristiyan cocuga karsi islendigi iddia edilen torensel bir suc nedeniyle canli olarak yakilmislardir Bu dava Orta Cag boyunca Hristiyan topluluklar arasinda yaygin olan kan iftirasi inancini uzerine bina edilmistir Soz konusu asilsiz iftiraya gore Yahudiler Hamursuz Bayrami Pesah sirasinda Hristiyan cocuklari kacirarak oldurmekte onlarin kanini dinsel torenlerinde hamursuz ekmegi yapiminda matsa kullanmaktaydilar Bu tur iddialar somut kanitlardan yoksun olmalarina ragmen halk arasinda derin bir korku ve dusmanlik yaratmis Yahudilere yonelik siddet olaylarini ve toplu cezalandirmalari mesrulastirmistir Bu baglamda La Guardia Cocugu El Nino de La Guardia olarak bilinecek bu kurban uzerinden sekillenen dava Ispanya da Yahudilere karsi artan dinsel ve toplumsal nefretin doruk noktasina ulasmasina ve Yahudilerin surgununu mesrulastirmaya elverisli bir ortamin olusmasina onemli olcude katkida bulunmustur Bas engizisyoncu Tomas de Torquemada Katolik Hukumdarlar tarihci Luis Suarez in belirttigine gore fermanin kaleme alinmasi gorevini tam olarak Engizisyon genel yoneticisi Tomas de Torquemada ve onun isbirlikcilerine vermislerdir Torquemada ya belgede yansitilmasi gereken uc on kosul belirlenmistir Surgunun gerekcelendirilmesi Yahudilerin iki yeterince ciddi sucla yani tefecilik ve sapkin dini inanc uygulamalari nedeniyle itham edilmesi yoluyla saglanacakti Din degistirme veya terk etme Yahudilere vaftiz olarak Hristiyanligi kabul etme veya surgunu secme konusunda karar vermeleri icin yeterli bir sure taninacakti Malvarliklarina el koyma Musa yasasina sadik kalmaya devam edenler tasinir ve tasinmaz mallarini elden cikarma hakkina sahip olacaklardi Buna karsin yururlukteki yasalarca belirlenen kisitlamalara gore yanlarinda altin gumus veya at goturmeleri yasaklanmisti Torquemada fermanin taslagini 20 Mart 1492 tarihinde hukumdarlara sunmus Katolik Hukumdarlar ise belgeyi 31 Mart 1492 de Granada da imzalamis ve yayimlamislardir Tarihci Joseph Perez e gore hukumdarlarin fermanin hazirlanmasi gorevini Torquemada ya vermis olmalari Engizisyon un bu meseledeki oncu ve belirleyici rolunu acik bicimde gostermektedir 31 Mart tarihinde Granada da yayimlanan ferman Torquemada tarafindan hazirlanmis olan taslak fermana dayaniyordu Bu taslak Yuce Majestelerinin irade ve rizasiyla kaleme alinmis olup 20 Mart tarihli ve Santa Fe menselidir Bu fermana iliskin iki farkli versiyon bulunmaktadir Birincisi her iki hukumdar tarafindan imzalanmis olan ve Kastilya Kralligi taci icin gecerli versiyondur Ikincisi ise yalnizca Kral Ferdinand tarafindan imzalanmis ve Aragon Kralligi taci icin gecerli olan versiyondur Oz itibariyla iki versiyon ayni yapiya sahiptir ve ayni fikirleri ortaya koymaktadir Ilk bolum hukumdarlarin Yahudileri surgun etme kararini almalarinin nedenlerini aciklamaktadir Ikinci bolum ise surgunun nasil gerceklestirilecegini ayrintili bicimde duzenlemektedir Ayrica Bakiniz span II Bayezid Turkiye de Yahudilik Ladino Yahudi Ispanyolcasi Kaynakca span The Edict of Expulsion of the Jews 1492 Spain www sephardicstudies org 21 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah Perez Joseph 2009 Breve historia de la Inquisicion en Espana Ispanyolca Grupo Planeta GBS s 188 ISBN 978 84 9892 011 6 Gerber Jane S 1992 The Jews of Spain a history of the Sephardic experience Internet Archive New York Free Press ss 1 144 ISBN 978 0 02 911573 2 a b c d e f g h Kamen Henry 1977 La Inquisicion Espanola una revision historica Ispanyolca Grupo Planeta GBS ss 44 46 ISBN 978 84 8432 670 0 Jewish Migration from 1500 to the 20th Century Brewminate A Bold Blend of News and Ideas Ingilizce 22 Mart 2019 27 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 Celia Prados Garcia La Expulsion De Los Judios Y El Retorno De Los Sefardies Como Nacionales Espanoles Un Analisis Historico Juridico PDF 8 Temmuz 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 20 Ekim 2025 Mir Meritxell 17 Subat 2014 Sephardic Jews eager to apply for Spanish citizenship RNS Ingilizce 29 Haziran 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 1492 and all that The Economist ISSN 0013 0613 8 Temmuz 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 Opinion Repatriating Spain s Jews Published 2014 Ingilizce 1 Nisan 2014 22 Subat 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 Spanish citizenship for Sephardic Jews Immigration Lawyers Spain Ingilizce 11 Temmuz 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 a b The Myth of The Myth of the Andalusian Paradise Iberian Connections Medieval and Early Modern Studies amp Contemporary Critical Thought iberian connections yale edu 26 Temmuz 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 O Callaghan Joseph F 10 Eylul 2013 Reconquest and Crusade in Medieval Spain Ingilizce University of Pennsylvania Press ISBN 978 0 8122 0306 6 a b c d e f Valdeon Baruque Julio 2007 El reinado de los Reyes Catolicos Epoca crucial del antijudaismo espanol In Gonzalo Alvarez Chillida Ricardo Izquierdo Benito eds El antisemitismo en Espana in Spanish Cuenca University of Castilla La Mancha ISBN 978 84 8427 471 1 s 101 Cailleaux Christophe 15 Haziran 2013 Chretiens juifs et musulmans dans l Espagne medievale La convivencia et autres mythes historiographiques Cahiers de la Mediterranee Fransizca 86 257 271 doi 10 4000 cdlm 6878 ISSN 0395 9317 13 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi20 Ekim 2025 a b UNDER CRESCENT AND CROSS Kirkus Reviews Ingilizce 6 Aralik 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2025 Dario Fernandez Morera 2016 The Myth of the Andalusian Paradise Muslims Christians and Jews under Islamic Rule in Medieval Spain Intercollegiate Studies Institute Pearce S J 1 Ocak 2020 The Myth of the Myth of the Andalusian Paradise The Extreme Right and the American Revision of the History and Historiography of Medieval Spain The Extreme Right and the Revision of History 20 Mayis 2025 tarihinde kaynagindan arsivlendi20 Ekim 2025 Rumeu de Armas Antonio 1985 Consejo Superior de Investigaciones Cientificas ed New light on the Santa Fe capitulations of 1492 between the Catholic Monarchs and Christopher Columbus institutional and diplomatic study Editorial CSIC Press ss 138 141 Kategoriler Surgun1492 de Avrupa1492Ispanya da HristiyanlikIspanyaYahudilere yonelik zulumYahudilerEngizisyon kurbanlariEngizisyonIber Yarimadasi tarihiIber YarimadasiEndulusGizli kategori ISBN sihirli baglantisini kullanan sayfalar