Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, (1247 ila 1250, Hemedan - 17 Temmuz 1318, Tebriz),Yahudi kökenli Pers hekim,yazar, tarihçi ve İlhanlılar'ın bir veziridir.
Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî | |
|---|---|
| Doğum | Ebü’l-Hayr (Ebü’l-Fazl) Hâce Reşîdüddîn Fazlullāh b. İmâdiddevle Ebi’l-Hayr b. Muvaffakiddevle Âlî et-Tabîb el-Hemedânî 1249 Hamedan |
| Ölüm | 17 Temmuz 1318 Tebriz |
| Meslek | hekim, yazar, tarihçi ve vezir |
Hayatı
Reşidüddin Hamedani, Hamedan'da bir Yahudi aileden 1247 yılında doğmuştur. Reşidüddin Fazlullah'ın büyükbabası bir nedim (saray mensubu) olarak İlhanlı İmparatorluğu'nun kurucusu Hülagû Han'a hizmet etmiştir. Babası ise saray eczacısıdır. Bir eczacı oğlu olan Reşidüddin Fazlullah, hekimlik öğrenimini yapar ve bir eğitilmiş hekim olarak Hülagû Han'nın oğlu Abaka Han'a hizmet vermeye başlar. Otuz yaşında iken İslam dinine geçmiştir. Reşidüddin Fazlullah'ın siyasi itibarı çabuk yükselir, Kazvin yakınındaki Sultaniye'de İlhanlı Büyük Vezir (Sadr-ı Azam, Sadrazam) sarayında görev verilir. Reşidüddin bir vezir ve hekim olarak İlhanlı hanları Mahmud Gazan ve Muhammed Hüdabende'ye (Olcaytu) hizmet etmiştir.
Reşidüddin, Mahmud Gazan'ın kardeşi Olcaytu'nun 1304 yılında İlhanlı tahtına geçmesinden sonra vezir olarak kalır. 1312'de işler kötüye gitmeye başlar. Onun meslektaşı Sa'd al-Dawla yetkisinden düşürülür yerine Ali Şah geçer ve çok geçmeden Reşideddin Fazlullah aşağıya doğru düşmeye başlar. Olcaytu Sunnilik yerine Şiiliği benimseyince 1316 yılında öldürülür ve yerine oğlu Abu Said Bahadur geçer.
Bu dönemde sarayda oluşan Moğol-Şii hüküm savaşı sırasında 1316 yılında Reşidüddin Fazlullah Olcaytu'yu öldürdüğü gerekçesiyle tutuklanır ve iki yıl sonra 17 Temmuz 1318'de oğlu ile birlikte asılır.
1407 yılında Timur'un oğlu Miranşah tarafından cesedi mezardan çıkarılmış ve Tebriz'de bir Yahudi mezarlığına tekrar gömülmüştür.
Eserleri
- Cami’üt-Tevarih (Arapça: جامع التواريخ; ǧāmiʿu t-tawārīḫ)
- Šuʿab-i panǧgāna ismindeki el yazması kitabı İstanbul'da bulunmakta ve şimdiye kadar hiç yayınlanmamıştır. Bu el yazması Arap, Yahudi, Moğol, Frenk ve Çinlilerin soyağaclarını (şecere) içerir.
Cami’üt-Tevarih
Bu ansiklopedik, Mahmud Gazan'dan, Moğollar ve onların hanedanlığını, sonraları Âdem'den Reşideddin Fazlullah'ın yaşadığı döneme kadar olan tüm tarihi kayıtları içerir. Bu kitabın ikinci cildinde yer alan "Tarih-i Oğuzân ve Türkân" adlı bölümüne dayanılarak Zeki Velidi Togan tarafından "" adıyla yayımlanmıştır. Reşideddin Fazlullah, bu eserinde Uygurca Oğuz Kağan’dan istifade etmemiştir. Reşideddin kendisine yazılı olarak verilen Tarih-i Oğuzan’ı değiştirmemiş, yalnızca Kur’an’dan ayetler, bazı tarihi kayıtlar, İran edebiyatından ve Şehnâme’den şiirlerle süslemiştir. Kendisince bilinen bazı isimlere ekler yapmaktan hoşlanmıştır. Destanın eski zamanlara ait kısımlarında Orta Asya’nın Çin ile münasebetleri derin bir bilgiye dayandırılmıştır. Bu bir kitaptan alınmamış, halkın hatırında yaşayan rivayetlerden çıkarılmış olabilir. zamanından önceki hanlara ait kısmının ravilerin hafızasından ziyade, rivayetlere dayandığını gösteren izler vardır. Oğuz Kağan’nın seferleri arasında en dikkat çekeni Önasya (İran, Mezopotamya) seferidir.
Hattatlık çalışma alanı: Rab' i-Rashidi
Reşideddin Fazlullah, Kazvin'de çok sayıda hattat ve çizim yapan kimselerden oluşan ekiple, resimli kitapları üretmek için büyük bir yazıhane düzenler. Burada eski kitaplar tam bir doğrulukla kopyelenmiştir.
Tarihsel önemi
İki cilti günümüze kadar ulaşan ansiklopedi'nin, Cilt II ve III, İlhanlıları araştırmada çok değerlidir. İkinci ciltte Cengiz Han'dan sonra gelen hanları, buna karşın üçüncü ciltte İran'da hüküm süren İlhanlıları anlatır. Möngke Han'ın saltanat dönemini anlatımında Alaaddin Ata Melik Cüveynî'nin Ta' rīkh-i jahān-gushā ismindeki eseri Reşideddin Fazlullah'a büyük kaynak olmuştur.
Notlar
- ^ . 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019.
- ^ a b "Rashid ad-Din" 26 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. Accessed 11 April 2007.
Kaynakça
- Zeki Velidi Togan, The composition of the History of the Mongols by Rashīd al-Dīn, Central Asian Journal 7 (1962) (İngilizce)
- Encyclopaedia Judaica, Jerusalem 1971, Band 13, sayfa 1365 (İngilizce)
- The Encyclopaedia of Islam. New Edition. VIII.443. Brill, Leiden (İngilizce)
Dış bağlantılar
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Residuddin Fazlullah i Hemedani 1247 ila 1250 Hemedan 17 Temmuz 1318 Tebriz Yahudi kokenli Pers hekim yazar tarihci ve Ilhanlilar in bir veziridir Residuddin Fazlullah i HemedaniDogumEbu l Hayr Ebu l Fazl Hace Residuddin Fazlullah b Imadiddevle Ebi l Hayr b Muvaffakiddevle Ali et Tabib el Hemedani 1249 HamedanOlum17 Temmuz 1318 TebrizMeslekhekim yazar tarihci ve vezirHayatiResiduddin Hamedani Hamedan da bir Yahudi aileden 1247 yilinda dogmustur Residuddin Fazlullah in buyukbabasi bir nedim saray mensubu olarak Ilhanli Imparatorlugu nun kurucusu Hulagu Han a hizmet etmistir Babasi ise saray eczacisidir Bir eczaci oglu olan Residuddin Fazlullah hekimlik ogrenimini yapar ve bir egitilmis hekim olarak Hulagu Han nin oglu Abaka Han a hizmet vermeye baslar Otuz yasinda iken Islam dinine gecmistir Residuddin Fazlullah in siyasi itibari cabuk yukselir Kazvin yakinindaki Sultaniye de Ilhanli Buyuk Vezir Sadr i Azam Sadrazam sarayinda gorev verilir Residuddin bir vezir ve hekim olarak Ilhanli hanlari Mahmud Gazan ve Muhammed Hudabende ye Olcaytu hizmet etmistir Residuddin Mahmud Gazan in kardesi Olcaytu nun 1304 yilinda Ilhanli tahtina gecmesinden sonra vezir olarak kalir 1312 de isler kotuye gitmeye baslar Onun meslektasi Sa d al Dawla yetkisinden dusurulur yerine Ali Sah gecer ve cok gecmeden Resideddin Fazlullah asagiya dogru dusmeye baslar Olcaytu Sunnilik yerine Siiligi benimseyince 1316 yilinda oldurulur ve yerine oglu Abu Said Bahadur gecer Bu donemde sarayda olusan Mogol Sii hukum savasi sirasinda 1316 yilinda Residuddin Fazlullah Olcaytu yu oldurdugu gerekcesiyle tutuklanir ve iki yil sonra 17 Temmuz 1318 de oglu ile birlikte asilir 1407 yilinda Timur un oglu Miransah tarafindan cesedi mezardan cikarilmis ve Tebriz de bir Yahudi mezarligina tekrar gomulmustur EserleriCami ut Tevarih Arapca جامع التواريخ ǧamiʿu t tawariḫ Suʿab i panǧgana ismindeki el yazmasi kitabi Istanbul da bulunmakta ve simdiye kadar hic yayinlanmamistir Bu el yazmasi Arap Yahudi Mogol Frenk ve Cinlilerin soyagaclarini secere icerir Cami ut Tevarih Residuddin Hamedani nin Cami ut Tevarih inden bir minyatur yak 1335 605 yilinda Muhammed bin Abdullah in Haceru l Esved i Kabe ye yerlestirme hikayesini tasvir eder Bu ansiklopedik Mahmud Gazan dan Mogollar ve onlarin hanedanligini sonralari Adem den Resideddin Fazlullah in yasadigi doneme kadar olan tum tarihi kayitlari icerir Bu kitabin ikinci cildinde yer alan Tarih i Oguzan ve Turkan adli bolumune dayanilarak Zeki Velidi Togan tarafindan adiyla yayimlanmistir Resideddin Fazlullah bu eserinde Uygurca Oguz Kagan dan istifade etmemistir Resideddin kendisine yazili olarak verilen Tarih i Oguzan i degistirmemis yalnizca Kur an dan ayetler bazi tarihi kayitlar Iran edebiyatindan ve Sehname den siirlerle suslemistir Kendisince bilinen bazi isimlere ekler yapmaktan hoslanmistir Destanin eski zamanlara ait kisimlarinda Orta Asya nin Cin ile munasebetleri derin bir bilgiye dayandirilmistir Bu bir kitaptan alinmamis halkin hatirinda yasayan rivayetlerden cikarilmis olabilir zamanindan onceki hanlara ait kisminin ravilerin hafizasindan ziyade rivayetlere dayandigini gosteren izler vardir Oguz Kagan nin seferleri arasinda en dikkat cekeni Onasya Iran Mezopotamya seferidir Hattatlik calisma alani Rab i Rashidi Resideddin Fazlullah Kazvin de cok sayida hattat ve cizim yapan kimselerden olusan ekiple resimli kitaplari uretmek icin buyuk bir yazihane duzenler Burada eski kitaplar tam bir dogrulukla kopyelenmistir Tarihsel onemi Iki cilti gunumuze kadar ulasan ansiklopedi nin Cilt II ve III Ilhanlilari arastirmada cok degerlidir Ikinci ciltte Cengiz Han dan sonra gelen hanlari buna karsin ucuncu ciltte Iran da hukum suren Ilhanlilari anlatir Mongke Han in saltanat donemini anlatiminda Alaaddin Ata Melik Cuveyni nin Ta rikh i jahan gusha ismindeki eseri Resideddin Fazlullah a buyuk kaynak olmustur Notlar 22 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Temmuz 2019 a b Rashid ad Din 26 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopaedia Britannica 2007 Encyclopaedia Britannica Online Accessed 11 April 2007 KaynakcaZeki Velidi Togan The composition of the History of the Mongols by Rashid al Din Central Asian Journal 7 1962 Ingilizce Encyclopaedia Judaica Jerusalem 1971 Band 13 sayfa 1365 Ingilizce The Encyclopaedia of Islam New Edition VIII 443 Brill Leiden Ingilizce Dis baglantilar Ingilizce