Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Kıpçak dilleri (Kuzeybatı Türk dilleri olarak da bilinir), Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.
| Kıpçak | |
|---|---|
| Etnik köken | Kıpçaklar |
| Coğrafi dağılım | Orta Asya, Rusya, Kuzey Kafkasya, Ukrayna |
| Sınıflandırma | Türk dilleri
|
| Alt bölümler |
|
 | |
Sınıflandırma
Eski Kıpçakça
13-17 yüzyıllarda üç kolda ilerleyen Eski Kıpçakça geriye dönük Kıpçak dilleri sınıflandırmasında Kıpçak-Kuman kolunda ele alınır:
- 1. Kumanca ya da Altın Orda Kıpçakçası veya Bozkır Kıpçakçası
- 2. Memlûk Kıpçakçası ya da Arap harfli Kıpçak Türkçesi
- 3. Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi
Yeni Kıpçakça
dönemi çağdaş Kıpçak dilleri üç ana kolda sınıflandırılır:
- Kıpçak–Bulgar (Kuzey Kıpçak, Ural-Hazar): Başkurtça, Tatarca
- Kıpçak–Kuman (Batı Kıpçak, Karadeniz-Hazar): Karaçay-Balkarca, Kumukça, Karaimce, Kırımçakça; Oğuz dilleri ile karışık: Urumca, Kırım Tatarcası
- Kıpçak–Nogay (Doğu Kıpçak, Aral-Hazar): Kazakça, Karakalpakça, Nogayca, Sibirce
- Kırgız–Kıpçak: Kırgızca, Altayca
Tasnif tarihi
Türk dillerinin sınıflandırması (tasnifi) henüz tam olarak yerine oturmuş değildir. Çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılan, yeryüzünde yaklaşık 200 milyondan fazla bir nüfusa sahip Türk boyları tarafından konuşulmakta olan Türkçenin ses bilgisel ve biçimbilimsel özelliklere göre tam bir sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı dil araştırmalarının derinleştirilmesi, her lehçe ve şivenin özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmektedir.
Türk dili araştırmaları tarihinde Kıpçak dillerinin sınıflandırılması:
- Wilhelm Radloff (1882), Kırgız, Kazak, Karakalpak, Tatar, Başkurt dillerini Batı diyalektleri; Karaçay, Balkar, Kumuk, Karaim dilleri ise Oğuz dilleri ile birlikte Güney diyalektleri adı altında sınıflandırır.
- Aleksandr Samoyloviç (1922), Tav grubu (Kıpçak-Kuzeybatı) adı altında ele alır.
- , Kıpçak dilleri olarak sınıflandırır.
- Nikolay Baskakov, Batı Hun kolunun Kıpçak grubu içinde Tatar, Başkurt, Kuman, Karaim, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak dillerini, Doğu Hun kolunun Kırgız-Kıpçak grubu içinde ise Kırgız ve Altay dillerini ele alır.
- Reşid Rahmeti Arat, tav-grubu içinde sınıflandırır.
- Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges, Batı Türkçesi (Kıpçak-Kuman dilleri) olarak sınıflandırır.
Karakteristik özellikleri
Kıpçak Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biri de ünlüler arasında bulunan /-t-/ seslerinin tonlulaşmamasıdır. (yani tonlulaşıp /-d-/ sesine dönüşmemesidir). Kıpçak Türkçesinin başlıca dil özellikleri şöylece sıralanabilir: 1. Bilinen sekiz ünlünün yanında bérmek / birmek “vermek”, éşitmek / işitmek, béy / biy “bey” gibi sözcüklerde görülen ikili şekiller kapalı “e”nin varlığına işaret eder. 2. İç ve son sesteki “ġ / g”ler v olur: aġır > avur, baġlamak > bavlamak, tögmek > tövmek “dövmek”. 3. İç ve son sesteki “d / ḏ”ler y olur: aḏak > ayak, keḏmek > kéymek (kiymek) “giymek”. 4. Birden çok heceli sözcüklerin sonundaki “ġ / g”ler çoğunlukla düşer: bitig > biti “kitap, yazı”, katıġ > katı. 5. Olumsuzluk için “ermez / ermes” yerine daha çok “degül” kullanılır. 6. İlgi hali eki daima -nın͡g / -nin͡g (zamirlerde -ın͡g / -in͡g) şeklindedir.
Konuşanların sayısı
| Dil | Konuşanların sayısı | Konuşulduğu ülkeler ve konuşan sayısı |
|---|---|---|
| Karaimce | ölmek üzere † |  Litvanya 100
|
| Kumukça | 450.000 |  Rusya (Dağıstan) |
| Karaçay-Balkarca | 400.000 | Rusya (Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkarya) |
| Kırım-Tatarcası | 600.000 |
|
| Tatarca | 6,5 milyon | Rusya 5.500.000
|
| Başkurtça | 2.2 milyon | Rusya 1,7 milyon
|
| Nogayca | 100.000 | Rusya (Kuzeykafkas) |
| Karakalpakça | 650.000 |  Özbekistan |
| Kazakça | 14-16 milyon |  Kazakistan 8 milyon
|
| Kırgızca | 5 milyon |  Kırgızistan 3,3 milyon
|
| Sıbırca | 150.000 | Rusya (Tümen, Omsk ve Novosibirsk oblastları) |
Kaynakça
- ^ a b Tavkul, Ufuk (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırmasında bazı kriterler 28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Kırım Dergisi, 12 (45), 2003, 23-32.ss
- ^ Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılastırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998
- ^ Jale Demirci, “Memluk-Kıpçak Edebiyatına Katkılar”, TDe., X/1 (1992), s. 131-142.
- ^ J. Eckmann, “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, TDAY Belleten(1965), s. 35-41.
- ^ Abdülkadir İnan, “XIII.-XV. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve «Halis Türkçe»”, TDAY Belleten (1953), s. 53-71.
- ^ N. Asım Yazıksız, “Kıpçak Türkçesine Dair”, DEFM, I/4 (1332), s. 380-388.
- ^ Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara 1998, s. XVI-XLI.
- ^ Ahmet Temir, “Kıpçak Edebiyatı”, TDEK2, III, 103-106.
Dış bağlantılar
- Sinan, Ahmet Turan (2000). , F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı, S. 5, Elazığ, sayfa: 421-435.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kipcak dilleri Kuzeybati Turk dilleri olarak da bilinir Ukrayna dan Cin e kadar uzanan Orta Asya ve Dogu Avrupa nin cogunda yaklasik 28 milyon kisi tarafindan konusulan Turk dil ailesinin bir alt koludur Bu grupta en cok konusulan dillerden bazilari Kazakca Kirgizca ve Tatarcadir KipcakEtnik kokenKipcaklarCografi dagilimOrta Asya Rusya Kuzey Kafkasya UkraynaSiniflandirmaTurk dilleriSaz TurkcesiKipcakAlt bolumlerKipcak Bulgar Kipcak Kuman Kipcak Nogay Kirgiz KipcakSiniflandirmaEski Kipcakca 13 17 yuzyillarda uc kolda ilerleyen Eski Kipcakca geriye donuk Kipcak dilleri siniflandirmasinda Kipcak Kuman kolunda ele alinir 1 Kumanca ya da Altin Orda Kipcakcasi veya Bozkir Kipcakcasi 2 Memluk Kipcakcasi ya da Arap harfli Kipcak Turkcesi 3 Ermeni Kipcakcasi ya da Ermeni harfli Kipcak TurkcesiYeni Kipcakca donemi cagdas Kipcak dilleri uc ana kolda siniflandirilir Kipcak Bulgar Kuzey Kipcak Ural Hazar Baskurtca Tatarca Kipcak Kuman Bati Kipcak Karadeniz Hazar Karacay Balkarca Kumukca Karaimce Kirimcakca Oguz dilleri ile karisik Urumca Kirim Tatarcasi Kipcak Nogay Dogu Kipcak Aral Hazar Kazakca Karakalpakca Nogayca Sibirce Kirgiz Kipcak Kirgizca AltaycaTasnif tarihi Turk dillerinin siniflandirmasi tasnifi henuz tam olarak yerine oturmus degildir Cok cesitli lehce ve sivelere ayrilan yeryuzunde yaklasik 200 milyondan fazla bir nufusa sahip Turk boylari tarafindan konusulmakta olan Turkcenin ses bilgisel ve bicimbilimsel ozelliklere gore tam bir siniflandirmasinin yapilabilmesi icin karsilastirmali dil arastirmalarinin derinlestirilmesi her lehce ve sivenin ozelliklerinin tam olarak ortaya konulmasi gerekmektedir Turk dili arastirmalari tarihinde Kipcak dillerinin siniflandirilmasi Wilhelm Radloff 1882 Kirgiz Kazak Karakalpak Tatar Baskurt dillerini Bati diyalektleri Karacay Balkar Kumuk Karaim dilleri ise Oguz dilleri ile birlikte Guney diyalektleri adi altinda siniflandirir Aleksandr Samoylovic 1922 Tav grubu Kipcak Kuzeybati adi altinda ele alir Kipcak dilleri olarak siniflandirir Nikolay Baskakov Bati Hun kolunun Kipcak grubu icinde Tatar Baskurt Kuman Karaim Kumuk Nogay Kazak Karakalpak dillerini Dogu Hun kolunun Kirgiz Kipcak grubu icinde ise Kirgiz ve Altay dillerini ele alir Resid Rahmeti Arat tav grubu icinde siniflandirir Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges Bati Turkcesi Kipcak Kuman dilleri olarak siniflandirir Karakteristik ozellikleriKipcak Turkcesinin karakteristik ozelliklerinden biri de unluler arasinda bulunan t seslerinin tonlulasmamasidir yani tonlulasip d sesine donusmemesidir Kipcak Turkcesinin baslica dil ozellikleri soylece siralanabilir 1 Bilinen sekiz unlunun yaninda bermek birmek vermek esitmek isitmek bey biy bey gibi sozcuklerde gorulen ikili sekiller kapali e nin varligina isaret eder 2 Ic ve son sesteki ġ g ler v olur aġir gt avur baġlamak gt bavlamak togmek gt tovmek dovmek 3 Ic ve son sesteki d ḏ ler y olur aḏak gt ayak keḏmek gt keymek kiymek giymek 4 Birden cok heceli sozcuklerin sonundaki ġ g ler cogunlukla duser bitig gt biti kitap yazi katiġ gt kati 5 Olumsuzluk icin ermez ermes yerine daha cok degul kullanilir 6 Ilgi hali eki daima nin g nin g zamirlerde in g in g seklindedir Konusanlarin sayisiDil Konusanlarin sayisi Konusuldugu ulkeler ve konusan sayisiKaraimce olmek uzere Litvanya 100 Ukrayna lt 10 Polonya lt 10Kumukca 450 000 Rusya Dagistan Karacay Balkarca 400 000 Rusya Karacay Cerkesya Kabardey Balkarya Kirim Tatarcasi 600 000 Ukrayna 200 000 Ozbekistan 190 000 Kirgizistan 40 000Tatarca 6 5 milyon Rusya 5 500 000 Ozbekistan 470 000 Kazakistan 330 000 Kirgizistan 70 000 Tacikistan 80 000 Turkmenistan 50 000 Ukrayna 90 000 Azerbaycan 30 000 Etnik olarak Tatarlar 6 6 milyonBaskurtca 2 2 milyon Rusya 1 7 milyon Ozbekistan 35 000 Kazakistan 20 000Nogayca 100 000 Rusya Kuzeykafkas Karakalpakca 650 000 OzbekistanKazakca 14 16 milyon Kazakistan 8 milyon Cin 1 milyon Ozbekistan 800 000 Rusya 650 000 Mogolistan 100 000Kirgizca 5 milyon Kirgizistan 3 3 milyon Ozbekistan 200 000 Cin 200 000Sibirca 150 000 Rusya Tumen Omsk ve Novosibirsk oblastlari Kaynakca a b Tavkul Ufuk 2003 Turk lehcelerinin siniflandirmasinda bazi kriterler 28 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kirim Dergisi 12 45 2003 23 32 ss Eker Suer 1998 Kipcak Grubu Turk Dillerinin Karsilastirmali Ses Bilgisi Hacettepe Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yayimlanmamis Doktora Tezi Ankara 1998 Jale Demirci Memluk Kipcak Edebiyatina Katkilar TDe X 1 1992 s 131 142 J Eckmann Memluk Kipcakcasinin Oguzcalasmasina Dair TDAY Belleten 1965 s 35 41 Abdulkadir Inan XIII XV Yuzyillarda Misir da Oguz Turkmen ve Kipcak Lehceleri ve Halis Turkce TDAY Belleten 1953 s 53 71 N Asim Yaziksiz Kipcak Turkcesine Dair DEFM I 4 1332 s 380 388 Mustafa Oner Bugunku Kipcak Turkcesi Ankara 1998 s XVI XLI Ahmet Temir Kipcak Edebiyati TDEK2 III 103 106 Dis baglantilarSinan Ahmet Turan 2000 F U Ilahiyat Fakultesi Dergisi Prof Dr Saban Kuzgun Armagani S 5 Elazig sayfa 421 435