Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir Ural dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hantı dili, Mansi dili ile beraber oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.
| Hantıca | |
|---|---|
| ханты ясанг | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 12,000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | Ural dilleri
|
| Yazı sistemi | Kiril |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | yok |
| ISO 639-2 | fiu |
| ISO 639-3 | – |
Lehçeler
Hantı dili genellikle Batı, Güney ve Kuzey olmak üzere 3 ana lehçe grubuna ayrılır. Batı grubu lehçeleri Salekhard, Ob, İrtiş lehçeleri olarak ayrılır. Doğu grubu lehçeleri ise Surgut ve Vah-Vasyugan lehçelerini barındırır. Bu lehçelerin arasında on üç adet daha alt lehçe bulunmaktadır. Her bir lehçenin arasında okunuş, biçim, sözcük dağarcığı farklılıkları bulunmakta olup, düşük oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterirler. Bu yüzden bu lehçelerin ayrı birer dil olabileceği de ortaya konmuştur. Glottolog Doğu ve Batı Hantıcayı "Hantı dilleri" grubunda sınıflandırmakta, Kuzey ve Güney Hantıcayı Batı koluna koymaktadır. Güney Hantıcanın tükenmiş olabileceği düşünülmektedir.
Dilbilgisi
Adlar
Adlara özgü ekler arasında ikilik eki , çoğul eki , yönelme eki , bulunma ve yardımcı ek bulunmaktadır.
Örnekle:
Tekil, ikilik ve çoğul iyelik ekleri; tekil, ikilik ve çoğul isimlere üç farklı şekilde eklenir. Buradan 33 = 27 farklı form bulunur.
Örnekle:
- məsem "benim ineğim"
- məsemən "benim iki ineğim"
- məsew "benim ineklerim"
- məstatən "ineklerimden ikisi"
- məsŋətuw "iki ineğimiz"
Adıllar
Yalın haldeki adıllar aşağıdaki gibidir:
| Tekil | İkilik | Çoğul | |
| 1. kişi | ma | min | muŋ |
| 2. kişi | naŋ | nən | naŋ |
| 3. kişi | tuw | tən | təw |
Ma'nın yazımı belirtme durumunda manət ve yönelme durumunda manəm şeklindedir.
Adıl ve sıfatların açıklaması aşağıdaki gibidir:
- tamə "bu", tomə "o", sit "şuradaki": tam xot "bu ev".
Temel soru adılları aşağıdaki gibidir:
- xoy "kim?", muy "ne?"
Sayılar
Hantıy dili ve Macarca arasındaki sayı benzerlikleri aşağıdaki gibidir:
| # | Hantıy | Macarca |
| 1 | yit, yiy | egy |
| 2 | katn, kat | kettő, két |
| 3 | xutəm | három |
| 4 | nyatə | négy |
| 5 | wet | öt |
| 6 | xut | hat |
| 7 | tapət | hét |
| 8 | nəvət | nyolc |
| 9 | yaryaŋ | kilenc |
| 10 | yaŋ | tíz |
| 20 | xus | húsz |
| 30 | xutəmyaŋ | harminc |
| 100 | sot | száz |
Alfabe
Hantı yazı dili, Ekim Devrimi'nin ardından üretildi. Başta Latin alfabesiyle yazılan dil, 1937'deki düzenlemelerin ardından Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Bu yeni sürüme ) fonemini belirtmek üzere <ң> harfi eklendi. Her bir lehçe yazı dilinde baz alınmış olsa da, yazı dilinde, gazetelerde, televizyonlarda ve radyolarda Kazım lehçesi esas alınır.
Kiril (2000 sürümü)
| А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
| Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
| Қ қ | Л л | Ӆ ӆ | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ң ң | Ӈ ӈ |
| О о | Ӧ ӧ | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ц ц | Ч ч |
| Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є |
| Є̈ є̈ | Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
Kiril (1958 sürümü)
| А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
| Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ӧ ӧ | Ө ө |
| Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
| Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Latin (1931-1937)
| A a | B в | D d | E e | Ә ә | F f | H h | Һ һ |
| I i | J j | K k | L l | Ļ ļ | Ł ł | M m | N n |
| Ņ ņ | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Ş ş | S̷ s̷ |
| T t | U u | V v | Z z | Ƶ ƶ | Ƅ ƅ |
Kaynakça
- Hantıy dili27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Omniglot16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Doğu Hantıy lehçeleri2 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ethnologue22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Hantıy dili ve Hantılar25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hantica ya da Hanti dili veya Ostyak dili Rusya nin Hanti Mansi ve Yamalo Nenets ozerk bolgelerinde yasayan ve Hantilar tarafindan konusulan bir Ural dildir 1994 yilinda Salminen ve Janhunen tarafindan yapilan arastirmalara gore Rusya da 12 000 adet Hantiy dili konusan nufus bulunmaktadir Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hanti dili Mansi dili ile beraber olusturmaktadir Dil ayrica Macarca ile akrabadir Hanticahanty yasangAna dili olanlarRusyaKonusan sayisi12 000 tarih gerekli Dil ailesiUral dilleri Fin Ugor dilleri UgorHanticaYazi sistemiKirilDil kodlariISO 639 1yokISO 639 2fiuISO 639 3 LehcelerHanti dili genellikle Bati Guney ve Kuzey olmak uzere 3 ana lehce grubuna ayrilir Bati grubu lehceleri Salekhard Ob Irtis lehceleri olarak ayrilir Dogu grubu lehceleri ise Surgut ve Vah Vasyugan lehcelerini barindirir Bu lehcelerin arasinda on uc adet daha alt lehce bulunmaktadir Her bir lehcenin arasinda okunus bicim sozcuk dagarcigi farkliliklari bulunmakta olup dusuk oranda karsilikli anlasilabilirlik gosterirler Bu yuzden bu lehcelerin ayri birer dil olabilecegi de ortaya konmustur Glottolog Dogu ve Bati Hanticayi Hanti dilleri grubunda siniflandirmakta Kuzey ve Guney Hanticayi Bati koluna koymaktadir Guney Hanticanin tukenmis olabilecegi dusunulmektedir DilbilgisiAdlar Adlara ozgu ekler arasinda ikilik eki ŋen cogul eki e t yonelme eki a bulunma ve yardimci ek ne bulunmaktadir Ornekle xot ev Macarca haz Fince koti ev xotŋena iki eve xotetne evlerde Fince kotona evde Tekil ikilik ve cogul iyelik ekleri tekil ikilik ve cogul isimlere uc farkli sekilde eklenir Buradan 33 27 farkli form bulunur Ornekle mesem benim inegim mesemen benim iki inegim mesew benim ineklerim mestaten ineklerimden ikisi mesŋetuw iki inegimiz Adillar Yalin haldeki adillar asagidaki gibidir Tekil Ikilik Cogul1 kisi ma min muŋ2 kisi naŋ nen naŋ3 kisi tuw ten tew Ma nin yazimi belirtme durumunda manet ve yonelme durumunda manem seklindedir Adil ve sifatlarin aciklamasi asagidaki gibidir tame bu tome o sit suradaki tam xot bu ev Temel soru adillari asagidaki gibidir xoy kim muy ne Sayilar Hantiy dili ve Macarca arasindaki sayi benzerlikleri asagidaki gibidir Hantiy Macarca1 yit yiy egy2 katn kat ketto ket3 xutem harom4 nyate negy5 wet ot6 xut hat7 tapet het8 nevet nyolc9 yaryaŋ kilenc10 yaŋ tiz20 xus husz30 xutemyaŋ harminc100 sot szazAlfabeHanti yazi dili Ekim Devrimi nin ardindan uretildi Basta Latin alfabesiyle yazilan dil 1937 deki duzenlemelerin ardindan Kiril alfabesiyle yazilmaya basladi Bu yeni surume ŋ fonemini belirtmek uzere lt n gt harfi eklendi Her bir lehce yazi dilinde baz alinmis olsa da yazi dilinde gazetelerde televizyonlarda ve radyolarda Kazim lehcesi esas alinir Kiril 2000 surumu A a Ӓ ӓ Ӑ ӑ B b V v G g D d E eYo yo Ә ә Ӛ ӛ Zh zh Z z I i J j K kҚ k L l Ӆ ӆ Ԓ ԓ M m N n Ң n Ӈ ӈO o Ӧ ӧ Ө o Ӫ ӫ P p R r S s T tU u Ӱ ӱ Ў y F f H h Ҳ ҳ C c Ch chҶ ҷ Sh sh Sh sh Y y E e Ye yeYe ye Yu yu Yu yu Ya ya Ya ya Kiril 1958 surumu A a Ӓ ӓ B b V v G g D d E e Yo yoӘ ә Ӛ ӛ Zh zh Z z I i J j K k Ӄ ӄL l L l M m N n Ӈ ӈ O o Ӧ ӧ Ө oӪ ӫ P p R r S s T t U u Ӱ ӱ F fH h C c Ch ch Ch ch Sh sh Sh sh Y y E e Yu yu Ya ya Latin 1931 1937 A a B v D d E e Ә ә F f H h Һ һI i J j K k L l L l L l M m N nN n Ŋ ŋ O o P p R r S s S s S s T t U u V v Z z Ƶ ƶ Ƅ ƅKaynakca Gulya Janos 1966 Eastern Ostyak chrestomathy Indiana University Publications Uralic and Altaic series 51 s 5 6 Abondolo Daniel 1998 Khanty Abondolo Daniel Ed The Uralic Languages 12 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Ocak 2020 Hantiy dili27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Omniglot16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dogu Hantiy lehceleri2 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ethnologue22 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hantiy dili ve Hantilar25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde