Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Hans Vaihinger ( ;Almanca telaffuz: ; 25 Eylül 1852 - 18 Aralık 1933) bir Alman filozofuydu, Kant çalışmalarıyla olarak ve 1911'de yayınlanan Die Philosophie des Als Ob ( "Sanki" Felsefesi ) isimli eseriyle tanınırdı. Bu eser 1911'de yazılsa da temel prensipleri otuz yıl öncesinde yazılmıştı.
| Hans Vaihinger | |
|---|---|
 | |
| Tam adı | Hans Vaihinger |
| Doğumu | 25 Eylül 1852 Nehren, Baden-Württemberg, Württemberg Krallığı |
| Ölümü | 18 Aralık 1933 Halle, Saksonya |
| Alma mater | Tübingen Üniversitesi Leipzig Üniversitesi University of Berlin |
| Çağı | Modern felsefe |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Yeni Kantçılık |
| Kurumu | |
| İlgi alanları | Epistemoloji |
| Önemli fikirleri | (Sanki felsefesi) |
| İmzası |  |
Hayatı
Erken yaşamı ve eğitim hayatı
Vaihinger, Almanya'nın Württemberg eyaletinin Nehren şehrinde, Tübingen kenti civarında doğdu ve yetiştiği çevre hakkında "çok mütedeyyin bir atmosferde" büyüdüğünü söyledi.Tübingen Üniversitesi, Leipzig Üniversitesi ve Berlin Üniversitesi'nde eğitim gördü.
Kariyeri
Vaihinger, Strasbourg Üniversitesi'nde öğretim görevlisi ve daha sonra felsefe profesörü oldu. 1884'te geçti ve 1892'den itibaren burada ders verdi.
Ölümü
1900 yılında ise Vaihinger'in sağlık durumu gitgide kötüleşmişti. Hastalıkları, özellikle de görme yeteneğinin zayıflaması Vaihinger'i öğretim görevliliğinden istifa etmesine zorladı. 1926 yılında görme yetisini tamamen kaybeden Vaihinger 18 Aralık 1933'te öldü.
Çalışmaları
Vaihinger, Die Philosophie des Als Ob ( Türkçe: Sanki Felsefesi, 1911) adlı eserinde, insanoğlunun bu dünyanın altında yatan gerçeği asla hakikî olarak bilemeyeceklerini ve bundan dolayı insanların düşünce sistemleri oluşturduklarını ve sonra da bunların gerçeklikle uyuştuğunu varsaydıklarını, yani dünya kendi modellerine uyuşuyormuş gibi davrandıklarını ileri sürmüştür. Eserinde özellike protonlar, elektronlar, elektromanyetik dalgalar gibi fizik bilimlerinden örnekler kullandı. Tüm olguların hiçbiri doğrudan gözlemlenmemiş olsa da bilim, bunların var olduğunu varsayar ve iddia eder. Bu iddialar ve varsayımlar üzerine yapılan bilimsel çalışmaları ise yeni ve daha kompleks yapılar oluşturmak için kullanır.
Vaihinger, başta Kant olmak üzere birkaç düşünürü kendine öncü kabul etti Ancak Jeremy Bentham'ın onun Kurgu Teorisi'nden, hayatının sonlarına doğru tercümanı CK Ogden tarafından kendisine bildirilene kadar habersizdi.
İngilizce baskısının önsözünde Vaihinger, kurguculuk ilkesini şöyle ifade eder: “Kuramsal olarak doğru olmadığı ya da yanlış olduğu kabul edilen ve bu nedenle yanlışlığı teslim edilmiş bir fikir, bu yüzden pratikte değersiz ve yararsız değildir; çünkü böyle bir fikir, kuramsal geçersizliğine rağmen büyük bir pratik öneme sahip olabilir.” Ayrıca Vaihinger, felsefesinin bir şüphecilik türü olduğunu da reddeder; çünkü şüphecilik, şüphe etmeyi ima ederken, onun 'sanki' felsefesinde, apaçık yanlış kurguların kabulü, rasyonel bir cevabı olmayan sorunlara pragmatik ve akıl dışı bir çözüm olarak haklı gösterilir.
Ancak bu anlamda kurgular, Vaihinger’e göre yalnızca “yarı-kurgular”dır. Ona göre “gerçek kurgular”, “yalnızca gerçeklikle çelişmekle kalmayıp kendi içlerinde de çelişen fikirlerdir; örneğin atom kavramı ya da 'Ding an sich' (şeyin kendisi).” Ancak bu iki tür, “birbirinden kesin çizgilerle ayrılmaz; aralarında geçişler vardır. Düşünce, gerçeklikten hafif başlangıç sapmalarıyla (yarı-kurgularla) başlar ve giderek daha da cesaret kazanarak yalnızca gerçeklere karşıt olmakla kalmayıp aynı zamanda kendi içinde de çelişkili olan yapılarla işlemeye devam eder.”
Bu felsefe yalnızca bilimle sınırlı değildir. Örneğin, dünyanın yarın da var olacağından hiçbir zaman tamamen emin olamayız; fakat genellikle var olacağını varsayarız. Bireysel Psikoloji'nin kurucusu Alfred Adler, Vaihinger'in yararlı kurgular teorisinden derinden etkilenmiş ve psikolojik kurgular fikrini, kişilik yapısındaki kurgusal nihai hedef anlayışına dahil etmiştir.
Vaihinger’in 'sanki' felsefesi, George Kelly’nin kişisel yapı psikolojisinin temel öncüllerinden biri olarak görülebilir. Kelly, özellikle yapıların nesnel gerçekliğin temsilleri olmaktan ziyade yararlı hipotezler olarak görülmesinin daha iyi olduğu fikri açısından, teorisine etki eden bir figür olarak Vaihinger’a değer vermiştir. Kelly şöyle yazmıştır: “Vaihinger’in 'sanki' felsefesinin psikoloji için bir değeri vardır (...) Vaihinger, 'sanki' felsefesi adını verdiği bir düşünce sistemi geliştirmeye başlamıştı. Bu sistemde Tanrı ve gerçeklik en iyi şekilde paradigma olarak temsil edilebilir düşüncesini öne sürdü. Bu, Tanrı’nın ya da gerçekliğin insan farkındalığı içindeki diğer şeylerden daha az kesin olduğu anlamına gelmiyordu; yalnızca insanın karşı karşıya kaldığı tüm meselelerin en iyi şekilde varsayımsal yollarla ele alınabileceği anlamına geliyordu.”
Frank Kermode’un 1967 tarihli The Sense of an Ending adlı eseri, Vaihinger’in anlatısallığın yararlı bir metodolojisti olarak ilk kez anıldığı çalışmalardan biridir. Kermode, “edebi kurguların Vaihinger’in ‘bilinçli olarak yanlış’ kategorisine ait olduğunu” söyler. Bu tür kurgular, hipotezler gibi kanıtlanabilir veya çürütülebilir değildirler; yalnızca işlevsel etkilerini kaybetmeye başladıklarında göz ardı edilirler.
Daha sonra James Hillman, hem Vaihinger’in hem de Adler’in psikolojik kurgularla ilgili çalışmalarını Şifa Kurgu (Healing Fiction) adlı eserinde geliştirmiştir. Bu çalışmasında Hillman, “anlamlarımızı görme” yerine onları gerçek olarak yorumlama eğilimini nevroz ve delilikle özdeşleştirmeye yönelik daha erişilebilir bir örnek sunar.
Mirası
Vaihinger’in eserleri, kendi yaşadığı dönemde hem Almanya’da hem de yurtdışında, özellikle Amerika’da genel olarak iyi karşılanmıştır. 1924 yılında Sanki Felsefesi adlı eseri İngilizce olarak yayımlandığında, 1911 tarihli orijinal eser zaten altıncı baskısını yapmıştı. Ancak Amerikalı gazeteci Mencken, kitabı mevcut tüm sistemlere ait önemsiz bir “dipnot” olarak nitelendirerek sert bir şekilde eleştirmiştir. Vaihinger ayrıca, çalışmalarına "kısa ve küçümseyici göndermelerde" bulunan Mantıksal Pozitivistler tarafından da eleştirilmiştir.
Ölümünün ardından ve İkinci Dünya Savaşı'nı izleyen entelektüel değişim sürecinde, Vaihinger’in çalışmaları filozoflar tarafından fazla ilgi görmemiştir. Onun temel fikirlerinden yararlanmak George Kelly gibi psikologlara ve Kermode gibi yazarlara kalmıştır. Ancak edebiyat araştırmacılarının ilgisi, yakın zamanda yayımlanan bazı “Vaihinger etkili eleştirel edebiyat” eserleriyle mütevazı bir şekilde devam etmiştir. Amerikalı filozof Arthur Fine’ın yaptığı yeniden değerlendirme, Vaihinger’in aslında “yirminci yüzyılın modelleme alanındaki önde gelen filozofu” olduğu sonucuna varmıştır. O zamandan bu yana Vaihinger’in etkisi belirgin bir şekilde artmış, ve günümüzde bilim felsefesinde hızla gelişen kurguculuk (fictionalism) hareketi, onun katkılarını başlıca tarihsel öncüsü ve ilham kaynağı olarak kabul etmeye başlamıştır.
Eserleri
- 876: Hartmann, Dühring ve Lange ( Hartmann, Dühring ve Lange )
- 1897–1922: , kurucu ve baş editör
- 1899: Kant – ein Metaphysiker? (Kant – Bir Metafizikçi mi?)
- 1902: Nietzsche Als Filozof ( Filozof olarak Nietzsche )
- 1906: Felsefe in der Staatsprüfung. Winke für Examinatoren ve Examinanden. ( Felsefe Öğretimi ve Öğrenimi . Öğretmen ve öğrenciler için ipuçları. )
- 1911: Die Philosophie des Als Ob ( "Sanki" Felsefesi )
- 1922: Commentar zu Kants Kritik der reinen Vernunft ( Kant'ın Saf Aklın Eleştirisi Üzerine Yorum ), tarafından düzenlendi.
- 1924: 'Sanki' Felsefesi: İnsanlığın Teorik, Pratik ve Dini Kuramları Sistemi, CK Ogden'in çevirisiyle, İlk kez İngiltere'de Routledge ve Kegan Paul, Ltd. tarafından 1924'te yayımlandı.
Kaynakça
- ^ Duden Aussprachewörterbuch. 6. Mannheim: Bibliographisches Institut & F.A. Brockhaus AG. 2006.
- ^ a b c d e Vaihinger, Hans (1935) [1924]. The Philosophy of 'As if': a System of the Theoretical, Practical and Religious Fictions of Mankind. 2. Ogden, C. K. tarafından çevrildi. Londra: Routledge & Kegan Paul.
- ^ Almanca başlık şekildeki gibi devam eder: "auf Grund eines idealistischen Positivismus (on the basis of an idealistic positivism)".
- ^ Loewenberg, J. (1912). "B". Journal of Philosophy, Psychology and Scientific Methods. 9 (26): 717-19.
- ^ Kelly, George A. "The Language of Hypothesis: Man's Psychological Instrument". Journal of Individual Psychology. 20 (2): 137–52.
- ^ Fine, Arthur (1993). "Fictionalism". Midwest Studies in Philosophy. 18: 1-18. doi:10.1111/j.1475-4975.1993.tb00254.x. ISSN 0363-6550.
- ^ Jiong, Zhang (16 Ekim 2017), Marxism and Literary Studies, Routledge, ss. 22-30, erişim tarihi: 10 Nisan 2025
- ^ Suárez, Mauricio, (Ed.) (26 Ekim 2008). Fictions in Science. Routledge. ISBN .
Dış bağlantılar
- Vaihinger'in İngilizce Biyografisi
- Vaihinger'in hayatı, eserleri ve onun hakkında yazılan eserlerin ayrıntılı Almanca kronolojisi Arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hans Vaihinger ˈ v aɪ h ɪ ŋ ɡ er Almanca telaffuz hans ˈfaɪɪŋɐ 25 Eylul 1852 18 Aralik 1933 bir Alman filozofuydu Kant calismalariyla olarak ve 1911 de yayinlanan Die Philosophie des Als Ob Sanki Felsefesi isimli eseriyle taninirdi Bu eser 1911 de yazilsa da temel prensipleri otuz yil oncesinde yazilmisti Hans VaihingerTam adiHans VaihingerDogumu25 Eylul 1852 Nehren Baden Wurttemberg Wurttemberg KralligiOlumu18 Aralik 1933 Halle SaksonyaAlma materTubingen Universitesi Leipzig Universitesi University of BerlinCagiModern felsefeBolgesiBati felsefesiOkuluYeni KantcilikKurumuIlgi alanlariEpistemolojiOnemli fikirleri Sanki felsefesi ImzasiHayatiErken yasami ve egitim hayati Vaihinger Almanya nin Wurttemberg eyaletinin Nehren sehrinde Tubingen kenti civarinda dogdu ve yetistigi cevre hakkinda cok mutedeyyin bir atmosferde buyudugunu soyledi Tubingen Universitesi Leipzig Universitesi ve Berlin Universitesi nde egitim gordu Kariyeri Vaihinger Strasbourg Universitesi nde ogretim gorevlisi ve daha sonra felsefe profesoru oldu 1884 te gecti ve 1892 den itibaren burada ders verdi Olumu 1900 yilinda ise Vaihinger in saglik durumu gitgide kotulesmisti Hastaliklari ozellikle de gorme yeteneginin zayiflamasi Vaihinger i ogretim gorevliliginden istifa etmesine zorladi 1926 yilinda gorme yetisini tamamen kaybeden Vaihinger 18 Aralik 1933 te oldu CalismalariVaihinger Die Philosophie des Als Ob Turkce Sanki Felsefesi 1911 adli eserinde insanoglunun bu dunyanin altinda yatan gercegi asla hakiki olarak bilemeyeceklerini ve bundan dolayi insanlarin dusunce sistemleri olusturduklarini ve sonra da bunlarin gerceklikle uyustugunu varsaydiklarini yani dunya kendi modellerine uyusuyormus gibi davrandiklarini ileri surmustur Eserinde ozellike protonlar elektronlar elektromanyetik dalgalar gibi fizik bilimlerinden ornekler kullandi Tum olgularin hicbiri dogrudan gozlemlenmemis olsa da bilim bunlarin var oldugunu varsayar ve iddia eder Bu iddialar ve varsayimlar uzerine yapilan bilimsel calismalari ise yeni ve daha kompleks yapilar olusturmak icin kullanir Vaihinger basta Kant olmak uzere birkac dusunuru kendine oncu kabul etti Ancak Jeremy Bentham in onun Kurgu Teorisi nden hayatinin sonlarina dogru tercumani CK Ogden tarafindan kendisine bildirilene kadar habersizdi Ingilizce baskisinin onsozunde Vaihinger kurguculuk ilkesini soyle ifade eder Kuramsal olarak dogru olmadigi ya da yanlis oldugu kabul edilen ve bu nedenle yanlisligi teslim edilmis bir fikir bu yuzden pratikte degersiz ve yararsiz degildir cunku boyle bir fikir kuramsal gecersizligine ragmen buyuk bir pratik oneme sahip olabilir Ayrica Vaihinger felsefesinin bir suphecilik turu oldugunu da reddeder cunku suphecilik suphe etmeyi ima ederken onun sanki felsefesinde apacik yanlis kurgularin kabulu rasyonel bir cevabi olmayan sorunlara pragmatik ve akil disi bir cozum olarak hakli gosterilir Ancak bu anlamda kurgular Vaihinger e gore yalnizca yari kurgular dir Ona gore gercek kurgular yalnizca gerceklikle celismekle kalmayip kendi iclerinde de celisen fikirlerdir ornegin atom kavrami ya da Ding an sich seyin kendisi Ancak bu iki tur birbirinden kesin cizgilerle ayrilmaz aralarinda gecisler vardir Dusunce gerceklikten hafif baslangic sapmalariyla yari kurgularla baslar ve giderek daha da cesaret kazanarak yalnizca gerceklere karsit olmakla kalmayip ayni zamanda kendi icinde de celiskili olan yapilarla islemeye devam eder Bu felsefe yalnizca bilimle sinirli degildir Ornegin dunyanin yarin da var olacagindan hicbir zaman tamamen emin olamayiz fakat genellikle var olacagini varsayariz Bireysel Psikoloji nin kurucusu Alfred Adler Vaihinger in yararli kurgular teorisinden derinden etkilenmis ve psikolojik kurgular fikrini kisilik yapisindaki kurgusal nihai hedef anlayisina dahil etmistir Vaihinger in sanki felsefesi George Kelly nin kisisel yapi psikolojisinin temel oncullerinden biri olarak gorulebilir Kelly ozellikle yapilarin nesnel gercekligin temsilleri olmaktan ziyade yararli hipotezler olarak gorulmesinin daha iyi oldugu fikri acisindan teorisine etki eden bir figur olarak Vaihinger a deger vermistir Kelly soyle yazmistir Vaihinger in sanki felsefesinin psikoloji icin bir degeri vardir Vaihinger sanki felsefesi adini verdigi bir dusunce sistemi gelistirmeye baslamisti Bu sistemde Tanri ve gerceklik en iyi sekilde paradigma olarak temsil edilebilir dusuncesini one surdu Bu Tanri nin ya da gercekligin insan farkindaligi icindeki diger seylerden daha az kesin oldugu anlamina gelmiyordu yalnizca insanin karsi karsiya kaldigi tum meselelerin en iyi sekilde varsayimsal yollarla ele alinabilecegi anlamina geliyordu Frank Kermode un 1967 tarihli The Sense of an Ending adli eseri Vaihinger in anlatisalligin yararli bir metodolojisti olarak ilk kez anildigi calismalardan biridir Kermode edebi kurgularin Vaihinger in bilincli olarak yanlis kategorisine ait oldugunu soyler Bu tur kurgular hipotezler gibi kanitlanabilir veya curutulebilir degildirler yalnizca islevsel etkilerini kaybetmeye basladiklarinda goz ardi edilirler Daha sonra James Hillman hem Vaihinger in hem de Adler in psikolojik kurgularla ilgili calismalarini Sifa Kurgu Healing Fiction adli eserinde gelistirmistir Bu calismasinda Hillman anlamlarimizi gorme yerine onlari gercek olarak yorumlama egilimini nevroz ve delilikle ozdeslestirmeye yonelik daha erisilebilir bir ornek sunar MirasiVaihinger in eserleri kendi yasadigi donemde hem Almanya da hem de yurtdisinda ozellikle Amerika da genel olarak iyi karsilanmistir 1924 yilinda Sanki Felsefesi adli eseri Ingilizce olarak yayimlandiginda 1911 tarihli orijinal eser zaten altinci baskisini yapmisti Ancak Amerikali gazeteci Mencken kitabi mevcut tum sistemlere ait onemsiz bir dipnot olarak nitelendirerek sert bir sekilde elestirmistir Vaihinger ayrica calismalarina kisa ve kucumseyici gondermelerde bulunan Mantiksal Pozitivistler tarafindan da elestirilmistir Olumunun ardindan ve Ikinci Dunya Savasi ni izleyen entelektuel degisim surecinde Vaihinger in calismalari filozoflar tarafindan fazla ilgi gormemistir Onun temel fikirlerinden yararlanmak George Kelly gibi psikologlara ve Kermode gibi yazarlara kalmistir Ancak edebiyat arastirmacilarinin ilgisi yakin zamanda yayimlanan bazi Vaihinger etkili elestirel edebiyat eserleriyle mutevazi bir sekilde devam etmistir Amerikali filozof Arthur Fine in yaptigi yeniden degerlendirme Vaihinger in aslinda yirminci yuzyilin modelleme alanindaki onde gelen filozofu oldugu sonucuna varmistir O zamandan bu yana Vaihinger in etkisi belirgin bir sekilde artmis ve gunumuzde bilim felsefesinde hizla gelisen kurguculuk fictionalism hareketi onun katkilarini baslica tarihsel oncusu ve ilham kaynagi olarak kabul etmeye baslamistir Eserleri876 Hartmann Duhring ve Lange Hartmann Duhring ve Lange 1897 1922 kurucu ve bas editor 1899 Kant ein Metaphysiker Kant Bir Metafizikci mi 1902 Nietzsche Als Filozof Filozof olarak Nietzsche 1906 Felsefe in der Staatsprufung Winke fur Examinatoren ve Examinanden Felsefe Ogretimi ve Ogrenimi Ogretmen ve ogrenciler icin ipuclari 1911 Die Philosophie des Als Ob Sanki Felsefesi 1922 Commentar zu Kants Kritik der reinen Vernunft Kant in Saf Aklin Elestirisi Uzerine Yorum tarafindan duzenlendi 1924 Sanki Felsefesi Insanligin Teorik Pratik ve Dini Kuramlari Sistemi CK Ogden in cevirisiyle Ilk kez Ingiltere de Routledge ve Kegan Paul Ltd tarafindan 1924 te yayimlandi Kaynakca Duden Ausspracheworterbuch 6 Mannheim Bibliographisches Institut amp F A Brockhaus AG 2006 a b c d e Vaihinger Hans 1935 1924 The Philosophy of As if a System of the Theoretical Practical and Religious Fictions of Mankind 2 Ogden C K tarafindan cevrildi Londra Routledge amp Kegan Paul Almanca baslik sekildeki gibi devam eder auf Grund eines idealistischen Positivismus on the basis of an idealistic positivism Loewenberg J 1912 B Journal of Philosophy Psychology and Scientific Methods 9 26 717 19 Kelly George A The Language of Hypothesis Man s Psychological Instrument Journal of Individual Psychology 20 2 137 52 Fine Arthur 1993 Fictionalism Midwest Studies in Philosophy 18 1 18 doi 10 1111 j 1475 4975 1993 tb00254 x ISSN 0363 6550 Jiong Zhang 16 Ekim 2017 Marxism and Literary Studies Routledge ss 22 30 erisim tarihi 10 Nisan 2025 Suarez Mauricio Ed 26 Ekim 2008 Fictions in Science Routledge ISBN 978 0 203 89010 3 Dis baglantilarVaihinger in Ingilizce Biyografisi Vaihinger in hayati eserleri ve onun hakkinda yazilan eserlerin ayrintili Almanca kronolojisi Arsivlendi