Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Doğu Türkistan Cumhuriyeti (Uygurca: شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti, Çince (basitleştirilmiş): 东突厥斯坦共和国; Çince (geleneksel): 東突厥斯坦共和國; pinyin: Dōng Tūjuésītǎn Gònghéguó), bugünkü Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzey kesminde Gulca (Çince: 伊寧)'da 12 Kasım 1944'te Sovyetler Birliği siyasi müdahalesi ve Kızıl Ordu'nun askerî desteğiyle kurulan, 20 Ekim 1949'da Çin Komünist Partisi'ne itaat eden ve Aralık 1949'de Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun bölgeye konuşlandırılmasıyla Çin'e ilhak edilen cumhuriyet.
شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti Doğu Türkistan Cumhuriyeti | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1944-1949 | |||||||||||||
 Arma | |||||||||||||
 Doğu Türkistan Cumhuriyeti ("Üç Bölge Devrimi") | |||||||||||||
| Başkent | Gulca | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Uygurca | ||||||||||||
| Hükûmet | Seküler Sosyalist cumhuriyet | ||||||||||||
| Devlet Başkanı | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | [] | ||||||||||||
| |||||||||||||
Dönemin Çin Cumhuriyeti'ne karşı bir "isyan"' olarak algılayan Çin Milliyetçi Partisi (Kuomintang)'nin literatüründe "isyan"ın ilk meydana geldiği Gulca'nın Çince adından Yining Hâdisesi (伊宁事变/伊寧事變 yīníng shìbiàn) olarak, olaya olumlu yaklaşan Çin Komünist Partisi'nin literatüründe ise İli, Tarbagatay ve Altay olmak üzere üç bölgede varlığını sürdürdüğü için Üç Vilayet İnkılabı (Uygurca: ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى Üch Wilayet Inqilabi, Çince (basitleştirilmiş): 三区革命; Çince (geleneksel): 三區革命; pinyin: Sānqū Gémìng) olarak adlandırılmıştır.
Tarih
Cumhuriyetin kuruluşu
16 Eylül 1944'te binlerce SSCB'li Kazaklar isyanı çıkarmış ve 8 Ekim 1944'te Nilka (尼勒克)'yı işgal etmiştir. 12 Kasım 1944 (Çin kaynaklarına göre 7 Kasım: Ekim Devrimi kutlama günü) tarihinde isyancılar İli bölgesini (bugünkü İli Kazak Özerk İli 伊犁哈薩克自治州) işgal etmiştir. 1945'te SSCB destekli Kazak birlikleri Altay (阿勒泰) ve Tarbagatay (塔城) bölgelerini işgal etmiş ve İli bölgesindeki Doğu Türkistan Cumhuriyetine iştirak etmiştir.
gibi SSCB yanlısı Uygur aydınları isyanın önderleri arasındaydı ve bu cumhuriyete sadece Uygurlar değil Doğu Türkistan'da ikamet eden bütün Türk-müslümanı çatısı altına toplamayı amaçlıyordu.
Devlet başkanı Alihan Töre Saghuniy (Özbekçe: Alixonto‘ra Shokirxonto‘ra o‘g‘li Sog‘uniy; Uygurca: Elihan Tore Shakirjan Khoja ogli, Çince: 艾力汗 吐烈 àilì hàn tǔliè) ve başkan yardımcısı Gulca'lı ve Burhan Şehidi (Uygurca: بۇرھان شەھىدى، Çince:包爾漢 bāoěr hàn) getirilmiştir. Ancak SSCB vatandaşlığına sahip olan çekirdek kadroları tarafından yönetiliyordu ve bir müddet sonra Ahmetcan Kasımi (Uygurca: Ehmetjan Qasimi; 阿合买提江 哈斯木 pinyin：āhémǎidījiāng hāsīmù) egemenliğine sahip olmuştur.
Urumçi'ye ilerleme
Yeni oluşturan Doğu Türkistan Cumhuriyeti ordusu (İli Millî Ordusu: yaklaşık 25.000 nefer) ve Osman Batur komutasındaki Kazak Kerei boyuna bağlı (yaklaşık 20.000 atlı), Eylül 1945'te Urumçi'ye doğru ilerlemeye başlamış ve Manas Nehri'nin kıyılarında Kuomintang ordusu ile karşı karşıya gelmiştir.
Bu durumda Kuomintang Şincan Eyaleti Hükûmeti, SSCB'ye başvurarak aracı olmasını istemiştir. SSCB savaş yanlısı Alihan Töre'yi SSCB'e kaçırmış ve böylece bir çatışma patlak vermemiştir.
Sincan Eyalet Birleşik Hükûmeti
1946'de SSCB'nin isteğiyle Doğu Türkistan Cumhuriyeti ile Kuomintan Şincan Eyalet Hükûmeti birleştirilerek Şincan Eyalet Birleşik Hükûmeti (新疆省連合政府 xīnjiāng shěng liánhé zhèngfǔ) kurulmuştur. Başkanlığına Zhang Zhizhong (張治中 zhāng zhìzhōng), Ahmetcan Kasimi ise başkan yardımcısı olmuştur. Fakat bir yıl sonra Birleşik Hükûmeti bölünmüş ve Ahmetcan Kasimi ve yandaşları Üç bölgeye geri dönerek tekrar Kuomintang'ın kontrolünden çıkmıştır.
Çin Halk Cumhuriyetine ilhak
1949'de Çin İç Savaşını kazanan Çin Komünist Partisi Şincan'ı ilhak etmek için Deng Liçun (鄧力群 dèng lìqún) yollayarak müzakereyi başlattı. Mao da mektubu göndererek Pekin'de düzenlenecek olan davet etmiştir. Ancak 27 Ağustos 1949 tarihinde Ahmetcan Kasimi, Abdülkerim Abbasov, Derilhan Sugurbayov, İshak Beg Mononov başta olmak üzere cumhuriyetin önderlerini taşıyan uçak Almatı'dan kalkarak Pekin'e doğru uçarken kaybolmuştur (daha sonra Baykal gölü civarında düştüğü anlaşılmıştır).
Aralık 1949'da Çin Halk Kurtuluş Ordusu bölgeye girerek konuşlandırılmış ve Doğu Türkistan, Çin'e ilhak edilmiştir.
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Second East Turkestan Republic ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Referans ve kaynaklar
Kaynakça
- ^ Forbes (1986), p. 176
Bibliyografya
- Linda Benson: The Ili Rebellion: The Moslem challenge to Chinese authority in Xinjiang, 1944-1949. Armonk, New York: M. E. Sharpe, 1990. ()
- The Three Districts Revolution and 'peacful liberation' (Michael Dillon, Xinjang China's Muslim Far Northwest kitabından) 31 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Üç Bölge Devrim Hükûmeti'nin binası[](Çince)
- Üç Bölge Devrimi(Çince)
- Forbes, Andrew D. W. (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: a Political History of Republican Sinkiang 1911-1949. illustrated. Cambridge University Press. ISBN .
Dış bağlantılar
- Doğu Türkistan ve İlk Sakinleri, Kürşad Yıldırım [1] 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dogu Turkistan Cumhuriyeti Uygurca شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Turkistan Jumhuriyiti Cince basitlestirilmis 东突厥斯坦共和国 Cince geleneksel 東突厥斯坦共和國 pinyin Dōng Tujuesitǎn Gongheguo bugunku Cin Sincan Uygur Ozerk Bolgesi nin kuzey kesminde Gulca Cince 伊寧 da 12 Kasim 1944 te Sovyetler Birligi siyasi mudahalesi ve Kizil Ordu nun askeri destegiyle kurulan 20 Ekim 1949 da Cin Komunist Partisi ne itaat eden ve Aralik 1949 de Cin Halk Kurtulus Ordusu nun bolgeye konuslandirilmasiyla Cin e ilhak edilen cumhuriyet شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Sherqiy Turkistan Jumhuriyiti Dogu Turkistan Cumhuriyeti1944 1949Bayrak ArmaDogu Turkistan Cumhuriyeti Uc Bolge Devrimi BaskentGulcaYaygin dil ler UygurcaHukumetSekuler Sosyalist cumhuriyetDevlet Baskani 1944 1945Alihan Tore 1945 1949Ahmetcan KasimiTarihce Kurulusu1944 Eylul 1945Dogu Turkistan ordusunun Urumci ye dogru ilerlemesi 1945SSCB nin Tore yi kacirisi 1946Sincan Birlesik Hukumeti ne istirak etmesi 27 Agustos 1949Kasimi lerin bindikleri ucagin dususu Dagilisi1949Para birimi kaynak belirtilmeli Onculler ArdillarCin Cumhuriyeti Cin Halk CumhuriyetiSincan Uygur Ozerk Bolgesi Donemin Cin Cumhuriyeti ne karsi bir isyan olarak algilayan Cin Milliyetci Partisi Kuomintang nin literaturunde isyan in ilk meydana geldigi Gulca nin Cince adindan Yining Hadisesi 伊宁事变 伊寧事變 yining shibian olarak olaya olumlu yaklasan Cin Komunist Partisi nin literaturunde ise Ili Tarbagatay ve Altay olmak uzere uc bolgede varligini surdurdugu icin Uc Vilayet Inkilabi Uygurca ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى Uch Wilayet Inqilabi Cince basitlestirilmis 三区革命 Cince geleneksel 三區革命 pinyin Sanqu Geming olarak adlandirilmistir TarihCumhuriyetin kurulusu Alihan Tore 16 Eylul 1944 te binlerce SSCB li Kazaklar isyani cikarmis ve 8 Ekim 1944 te Nilka 尼勒克 yi isgal etmistir 12 Kasim 1944 Cin kaynaklarina gore 7 Kasim Ekim Devrimi kutlama gunu tarihinde isyancilar Ili bolgesini bugunku Ili Kazak Ozerk Ili 伊犁哈薩克自治州 isgal etmistir 1945 te SSCB destekli Kazak birlikleri Altay 阿勒泰 ve Tarbagatay 塔城 bolgelerini isgal etmis ve Ili bolgesindeki Dogu Turkistan Cumhuriyetine istirak etmistir gibi SSCB yanlisi Uygur aydinlari isyanin onderleri arasindaydi ve bu cumhuriyete sadece Uygurlar degil Dogu Turkistan da ikamet eden butun Turk muslumani catisi altina toplamayi amacliyordu Devlet baskani Alihan Tore Saghuniy Ozbekce Alixonto ra Shokirxonto ra o g li Sog uniy Uygurca Elihan Tore Shakirjan Khoja ogli Cince 艾力汗 吐烈 aili han tǔlie ve baskan yardimcisi Gulca li ve Burhan Sehidi Uygurca بۇرھان شەھىدى Cince 包爾漢 baoer han getirilmistir Ancak SSCB vatandasligina sahip olan cekirdek kadrolari tarafindan yonetiliyordu ve bir muddet sonra Ahmetcan Kasimi Uygurca Ehmetjan Qasimi 阿合买提江 哈斯木 pinyin ahemǎidijiang hasimu egemenligine sahip olmustur Urumci ye ilerleme Yeni olusturan Dogu Turkistan Cumhuriyeti ordusu Ili Milli Ordusu yaklasik 25 000 nefer ve Osman Batur komutasindaki Kazak Kerei boyuna bagli yaklasik 20 000 atli Eylul 1945 te Urumci ye dogru ilerlemeye baslamis ve Manas Nehri nin kiyilarinda Kuomintang ordusu ile karsi karsiya gelmistir Bu durumda Kuomintang Sincan Eyaleti Hukumeti SSCB ye basvurarak araci olmasini istemistir SSCB savas yanlisi Alihan Tore yi SSCB e kacirmis ve boylece bir catisma patlak vermemistir Sincan Eyalet Birlesik Hukumeti 1946 de SSCB nin istegiyle Dogu Turkistan Cumhuriyeti ile Kuomintan Sincan Eyalet Hukumeti birlestirilerek Sincan Eyalet Birlesik Hukumeti 新疆省連合政府 xinjiang sheng lianhe zhengfǔ kurulmustur Baskanligina Zhang Zhizhong 張治中 zhang zhizhōng Ahmetcan Kasimi ise baskan yardimcisi olmustur Fakat bir yil sonra Birlesik Hukumeti bolunmus ve Ahmetcan Kasimi ve yandaslari Uc bolgeye geri donerek tekrar Kuomintang in kontrolunden cikmistir Cin Halk Cumhuriyetine ilhak 1949 de Cin Ic Savasini kazanan Cin Komunist Partisi Sincan i ilhak etmek icin Deng Licun 鄧力群 deng liqun yollayarak muzakereyi baslatti Mao da mektubu gondererek Pekin de duzenlenecek olan davet etmistir Ancak 27 Agustos 1949 tarihinde Ahmetcan Kasimi Abdulkerim Abbasov Derilhan Sugurbayov Ishak Beg Mononov basta olmak uzere cumhuriyetin onderlerini tasiyan ucak Almati dan kalkarak Pekin e dogru ucarken kaybolmustur daha sonra Baykal golu civarinda dustugu anlasilmistir Aralik 1949 da Cin Halk Kurtulus Ordusu bolgeye girerek konuslandirilmis ve Dogu Turkistan Cin e ilhak edilmistir Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Second East Turkestan Republic ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Dogu Turkistan Islam Cumhuriyeti Dogu Turkistan bayragiReferans ve kaynaklarKaynakca Forbes 1986 p 176 Bibliyografya Linda Benson The Ili Rebellion The Moslem challenge to Chinese authority in Xinjiang 1944 1949 Armonk New York M E Sharpe 1990 ISBN 0 87332 509 5 The Three Districts Revolution and peacful liberation Michael Dillon Xinjang China s Muslim Far Northwest kitabindan 31 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uc Bolge Devrim Hukumeti nin binasi olu kirik baglanti Cince Uc Bolge Devrimi Cince Forbes Andrew D W 1986 Warlords and Muslims in Chinese Central Asia a Political History of Republican Sinkiang 1911 1949 illustrated Cambridge University Press ISBN 0 521 25514 7 Dis baglantilarDogu Turkistan ve Ilk Sakinleri Kursad Yildirim 1 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde