Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Dini dışlama, sadece belli bir dinde hâkim inanç ilkelerinin doğruluğuna inanarak, bu ilkelerle bağdaşmayan bütün inançların yanlış olduğunu ve/veya insanı ya ebedi cezaya maruz bırakacağını ya da nihai kurtuluşa eriştirmeyeceğini savunan yaklaşımdır.
Diğer dinlere, inançlara dini dışlayıcılık dışındaki dini/teolojik veya felsefi yaklaşımlar genel olarak , , evrenselcilik, Omnizm, Perennializm isimleriyle ifade edilir.
Dini dışlayıcılık tarihte dini ayrımcılık noktasına gelebilmekte ve insanları kapatılmak, gettolara sıkıştırılmak veya sonu ölüm veya sürgün olan bazı cezalara maruz bırakırken günümüzde daha çok mahalle baskısı, yok sayılmak, önemsenmemek, itibarsızlaştırılmak, mevkiisizleştirilmek gibi daha toplumsal ve psikolojik baskı tiplerine bürünebilmektedir.
Yahudilik
Tanrının eski İsraillilerle bir antlaşma yaptığına, onları "Seçilmiş Halk"ı olarak kabul ettiğine yönelik inanış Yahudi inanışının temelleri arasında yer almaktadır.
Buradaki seçilmişliğin doğuştan verilen bir nitelik mi yoksa Yahudilere yönelik bir yükümlülüğü mü ifade ettiği konusu tartışılmıştır. Ancak her iki durumun da Yahudi kutsal metinlerinde bulunduğu ve özellikle İbrahim peygamberle olan ahitleşmede ilk durumun söz konusu olduğu ifade edilmiştir.
ise "seçilmişlik" fikrini yaşamlarımızda yaptığımız seçimlerin bir metaforu ve Yahudiliğin de bir tür seçim olması gerektiğini düşünürler.
Hinduizm
Sanatana Dharma dışında kalan kabilelere, halklara mensup kişiler Vedik metinlerde (Vedik Sanskritçeden: म्लेच्छ, romanlaştırılmış: mlecchá) olarak adlandırılmıştır. Bu terim Aryan Vedik kabilelerden farklı olarak anlaşılmaz bir konuşmaya sahip olanlara, yabancı veya barbar işgalcilere atıfta bulunan bir Sanskritçe terimdir.
Bir mleccha kast sisteminin ve ritüel ortamın dışında olan kimseydi ve Hindular tarafından bir Mleccha ile temas bile kirletici bir şey olarak görülmekteydi. Bunu bir örneği yirminci yüzyılda bölgesindeki Müslüman çocuklarla oynayan Anandamayi Ma'ya annesi tarafından oyun dönüşünde tulsi liflerinin içinde olduğu suyla banyo yaptırılmış olmasıdır.
"Mleccha" kelimesi, eski Hindularda "geleneksel değer sistemine" tâbi olmayanları sınıflandırmanın bir yolu olarak ortaya çıktı. Ancak özetle fikir şuydu: Mlecchalar kültürel olarak kabul edilebilir olana uymayan insanlardı.
Bünyesinde birbirinden iki ayrı din kadar farklı olan okulları, Tanrı/Tanrıları, kutsal metinleri barındıran ve bu yönüyle din içi çeşitliliğe en açık görünen din Hinduizmdir. Ayrıca anaakım/hak-doğru yol ve ya da heretik benzeri kavramsallaştırmalar ya da bunlara dayanarak mezhepsel farklılıarı cezalandırma yönünde herhangi bir yapı taşımadığından Hinduizm bir tür dinler konfederasyonu niteliği sergilemektedir. Ancak özellikle yirminci yüzyılda artan milliyetçi eğilimler ve gelişen Hindu milliyetçiliği şiddete yol açabilen dini dışlayıcılık biçimlerini üretebilmektedir. Bunun en son örneği iktidardaki Bharatiya Janata Party (BJP) tarafından desteklenen iki Hindu organizayonu olan Vishva Hindu Parishad (VHP) ve Rasthriya Svayamsevak Sangh (RSS) tarafından Hindutva'nın (Hinduluk) tehdit altında olduğu ve Tanrı Vişnu'nun avatarı Rama'nın doğduğu nokta olduğu çağrısını alıp 6 Aralık 1992'de sokağa dökülen Hindu kitlenin Ayodha kentindeki 1528'de inşa edilen Babri Camii'ni yıkması ve beraberinde çok sayıda kişinin hayatını kaybettiği kitlesel eylemdir.
Budizm
Genel olarak dünyada hoşgörülü ve dışlayıcılıktan uzak bir inanç olarak bilinmesine karşın Budizmde de tarihte olduğu gibi günümüzde de dini dışlayıcılık örnekleri verdiği düşünülmektedir.
İlk dönem Budizminde Buda'nın öğretisi dışındaki ögretilerin sahte ve zararlı olduğuna ilişkin bir inanış bulunmaktaydı. Ayrıca her ne kadar yaygın olmadığı ifade edilse de Budizm içinde heretik olarak kabul edilen kişilere yönelik şiddet uygulamaları da mevcuttu.
Perry Schmidt-Leukel Mevlana Celaleddin-i Rûmi'nin Mesnevi adlı eserinde yer alan ancak aslı Budist Pali Kanonunda bulunan fili tanımlamaya çalışan körlerle ilgili meselin Budist bağlamda çoğulculuk yerine dini dışlayıcılıkla daha fazla ilişkili olduğuna dikkati çekmiştir. Budist bağlamında fil hakiki dharmaya, körler Buddha'ya muhalif olan görüş sahiplerine, gören kişi de önceki hayatında Buddha olan krala işaret etmektedir ve metnin açık ifadesi körlerin hakiki kurtuluş yoluna giremeyecekleridir ve bu durum metinde körlerin "Samsara'dan ötesine geçemeyecekleri" şeklinde belirtilmiştir. Kurtuluş yolunu sadece Buddhalar göstermekte ve Samsara nehri üzerinden geçecek araçları onların temin edeceklerdir. Meselin geçtiği bölüm oldukça net bir benzetmeyle biter: Diğer öğretmenlerin ışığı bir ateş böceğinin ışığına benzer, halbuki Buda'nın ışığı güneş gibi parlar: "O aydınlatıcı ortaya çıktığında, ateş böceğinin ışığı söner ve artık parlamaz."
Budizm günümüzde şiddetten tümüyle uzak bir din/felsefe olarak kabul edilse de bu algının gerçeklerle birebir örtüşmediği kendisi de bir Zen rahibi olan Brian Victoria'ın ilk baskısı 1997'de yapılan eserindeki Rus-Japon Savaşı sırasındaki Zen rahiplerinin fonksiyonuna ilişkin satırları ortaya koymuştur.
Victoria eserinde Rus-Japon savaşı sırasında bu savaşa Zen Budist ruhban cephesinden destek verildiğini tüm açıklığıyla göstermektedir. Ünlü Zen araştırmacısı Japon devletinin militarist arzularının meşru olduğunu buna karşı koyan ulusların ise "kuralsız kafirler" (jama gedo) olduklarını ve cezalandırılmayı hak ettiğini düşünmektedir. Suzuki'nin hocası Rinzai-Zen üstadı ise savaşçıların ödeyecekleri bedelin ruhsal gelişimlerine hizmet edeceğini belirtir. Hatta savaş karşıtı olan ünlü Rus romancı Tolstoy, Shaku Søen'den savaşı engelleme yönünde birlikte mücadele etme çağrısı yapmış ancak bu çağrıya usta Søen şu şekilde karşılık vermistir:
"Her ne kadar Buda can almayı yasaklasa da, aynı zamanda tüm duyarlı varlıkların sonsuz şefkatin uygulanmasıyla bir araya gelmediği sürece asla barışın olmayacağını da öğretti. Bu nedenle uyumsuz olan şeyleri uyumlu hale getirmenin yolu olarak öldürmek ve savaşmak gereklidir." Ancak Suzuki ve üstadı Sōen'den önce Meiji döneminin ünlü Budist rahip ve bilgini Inoue Enryō da Rusya ile ilişkilerin gerildiği dönemde savaş olacaksa buna Budistlerin de aktif şekilde katılması gerektiğini böylelikle Buda'ya borçlarını odeyeceklerini ve Rusya'nın da sadece Japon ulusuna değil Buddha'ya düşman olduklarını açıklamıştır.
Budizmin şiddetle ilişkisinin daha az görülmesini Budist metafiziğinden ziyade Budist devletlerin sayıca azlığına bağlayan Owen Flanagan ise Bhutan, Tibet veya Sri Lanka durumunda ise Budistlerin devlet destekli şiddeti onayladıklarına dikkati çeker.
Hristiyanlık
Hristiyanlıktaki temel dogmalardan biri Kilise dışında kurtuluşun olmayacağı yönündedir.Hristiyanlığın iki büyük mezhebi olan Katolik Kilisesi ve Doğu Ortodoks Kilisesi kendilerinin "tek hakiki kilise" olduklarını ve "hakiki Kilise dışında kurtuluş olmadığını" iddia etmektedirler; Ancak pek çok farklı mezhebe sahip olan Protestanlığın bu konuda tutarlı bir doktrini yoktur ve kendi bünyesinde çok çeşitli mezhepleri bulundurmaktadır.
Roma Katolik Kilisesi
Roma Katolik Kilisesi'nin İlmihalinin (Catéchisme) 846.paragrarafının ilk cümlesi "Kilise dışında kurtuluş yoktur" cümlesidir. İlmihal bu ifadesini şu şekilde açıklamaktadır:
"Bir tek Mesih (İsa) uzlaştırıcıdır ve kurtuluş için yegâne yoldur. Mesih, bugün bedenen yanımızdadır. Mesih'in bedeni kilisedir. O (İsa), inanç ve vaftizin önemini açıkça belirterek aynı zamanda, insanın vaftiz olarak içine girdiği Kilise'nin gerekliliğini belirtmiştir. Bundan ötürü, Katolik Kilisesi'nin Tanrı tarafından İsa aracılığıyla kurulduğunu bildiği halde, içine girmeyi veya içinde kalmayı reddeden kişi için kurtuluş yoktur (Lumen Gentium/Kilise Hakkında Dogmatik Yasa:14)
Ancak bu yasa II.Vatikan konsülü sonrası Kiliseden haberdar olmayanlar için yumuşatılmış ve onlar için kurtuluş ihtimalini şu satırlarla mümkün görmüştür:
"Kendi hataları dışında, İsa'nın İncilinden veya Kilisesi'nden haberdar olmayan, fakat yine de, içten bir kalple Tanrı'yı arayan ve nezaketle hareket eden, kendi bilinçleri aracılığıyla Tanrı'nın onlardan istediklerini hisseden ve bu yönde yaşamaya çalışanlar da sonsuz kurtuluşa kavuşacaklardır (LG 16)."
Roma Katolik Kilisesi, Mesih'in yalnızca "tek gerçek Kilise" kurduğunu ve bu tek gerçek Kilise'nin, Roma piskoposunun (papa olarak bilinir) başında olduğu Katolik Kilisesi olduğunu kabul etmektedir. Papa, yanılmaz ve yücedir. Katolik Kilisesi dışındaki kiliseler ise Ökarist Sırrını muhafaza edemediğinden kurtuluşu müjdelenen kiliseler olarak kabul edilemezler ve Kutsal da değillerdir.
Ortodoks Kilisesi
Doğu Ortodoks Kilisesi (resmi olarak Ortodoks Katolik Kilisesi), Ortodoks kiliselerinin konfederatif cemaatinin İznik-Konstantinopolitan İnancını "Tek, Kutsal, Katolik ve Apostolik Kilisesi" olarak tanımlamış ve bu unvanı, örneğin resmi ve diğer resmi belgelerde de kullanmış ve 1836 ve 1838'de İstanbul'da düzenlenen sinodlarında ve Papa Pius IX (hükümdarlık dönemi 1846–1878) ve Papa Leo XIII (hükümdarlık dönemi 1878–1903) ile yazışmalarda da bu ünvanı aynı şekilde kullanmaya devam etmişlerdir.
Lutheryan Kiliseleri
Lutheryan (Lutherci) Kiliselerin ise hakiki tek Katolik inancının mevcut Roma'ya bağlı kilise değil Martin Luther ve ona bağlı kiliselerin inancı olduğunu kabullenirler. Luteryan inancının bir özeti olan Concord Kitabı'nda bulunan Augsburg Şehadetine (Confession) göre "Luther ve takipçileri tarafından şehadet edilen inancın yeni bir şey olmayıp gerçek Katolik inancından başka bir şey olmadığını ve kiliselerinin gerçek Katolik veya Katolik inancını temsil ettiğini öğretir.
Amişler
Amişler, diğer Anabaptist Hıristiyanlar gibi, "yerleşik kilisenin yozlaştığına, etkisiz hale geldiğine ve Tanrı'nın hoşuna gitmediğine" ve gerçek kilisenin saf ve dünyadan ayrı olduğuna inanmaktadırlar.
İslamiyet
Her ne kadar İslamiyet'in kutsal metni olan Kuran'da her topluluğa farklı bir peygamber gönderildiği yazılmış ve Yahudi ve Hristiyanlığın dini figürleri olumlu şekilde anılmış ve Kurandaki bazı ayetleri (ör. Bakara 62; Maide 69) örnek göstererek nihai kurtuluşun sadece Müslümanlara ait olmadığını iddia eden ilahiyatçılar olmuşsa da Müslümanların geneli önceki dinlerin mesajlarının zamanla değiştirilmiş veya tahrif edilmiş olduğuna inanırlar. Bu yüzden Musa ve İsa peygamberler Kuran'da Müslüman olarak anılsa da bugün her iki figüre bağlılığı olan Museviler ve Hristiyanlar İslam ile ilişkilendirilmez.
Bu sebeple Müslümanlar arasında hakim görüş İslamiyeti kabul etmeyen diğer inanç sahiplerinin cehennemde ebedi olarak kalacakları şeklindedir. Dini dışlayıcıkta önemli bir faktör farklı dinden insanların öte dünyadaki durumlarına yönelik inanç veya dogma tarafından belirlenir. Bu konuda genel olarak İslam mezheplerinin İslamiyeti reddedenlere yönelik ahiretteki azabın durumuna bakışları önem kazanmaktadır. İslam düşüncesinde bu konudaki görüşleri temelde şu iki başlık altında toplayabiliriz:
1- İslamiyeti reddeden kişiler için Ehl-i sünnet'in çoğunluğu ile Mu'tezile, Şia ve Hariciler ahirette ebedi bir azabın olduğunu kabul etmişlerdir.
2- Diğer gruba göre söz konusu azap uzun asırlar devam ettikten sonra bir gün sona erecektir. Ashaptan Ömer, Ali, , , , Ebu Hüreyre, ve ; tabiinden Abd b. Humeyd, Şa'bi ve İshak b. Rahüye'nin dahil olduğu selef alimlerinden başka , ve bazı Şii fırkalarla , İbn Teymiyye, İbn Kayyim el-Cevziyye, ve İsmail Hakkı İzmirli gibi önemli bir grup alim bu görüşün savunucuları arasında yer almaktadır.Bunlardan Cehm b. Safvan ile Ebu'l-Hüzeyl el-Allaf diğer alimlerden farklı olarak ahiret hayatını sonlu kabul ettiklerinden cennet nimetleri yanında cehennem azabının da sona ereceği görüşünü savunurlar. Çünkü onlara göre sonradan var edilen (hadis) olan hiçbir nesne ve olay sonsuz olarak devam edemez.
İslam düşüncesinde Muhammed peygamberden haberdar olmayan kişiler için kurtuluşun söz konusu olup olmayacağı tartışılmıştır. Muhammed'den önceki veya onun döneminde yaşadığı coğrafyadan uzak olanların durumu "fetret" devri olarak kavramlaştırılmış ve bu durumdaki insanların İslam'ın mesajından haberdar olmadıkları için sorumlu olmayabilecekleri kabul edilmiştir. Ancak genel olarak fetret devri İsa Peygamber ile Muhammed Peygamber dönemi arasında yaşamış olanlar kastedilmiştir.
Sünni mezhebin iki inanç ekolünden biri olan Maturidilik dine inanmayı olmasa da akılla Tanrı'nın bulunmasını şart koşarken Eşarilik böyle bir şart da olmadan bu durumdaki insanların kurtuluşa ereceklerini kabul etmiştir. Yirminci yüzyılda ise Müslüman düşünürlerinden Said Nursi fetret devrini geçmiş zaman dilimi yerine mevcut zamanda da peygamberden haberdar olmayan veya doğru bilgiye sahip olmayan kişileri de içine alacak şekilde genişletmiş ve bu durumda olanları da kurtulanlar arasında yer alacağını iddia etmiştir.
Ancak İslam tarihinde Hanefi mezhebinin kurucusu hadis bilgini Buhari'nin (ö.870) sürgün edilmesi, yine görüşleri sebebiyle sufi Niyazi-i Mısri'nin (1694) sürgünü ve ölene kadar da sürgün kalışı, İşraki felsefenin kurucusu filozof, mistik Sühreverdi'nin (1191) idamı, hakkında mülhid ve zindık hükmü verilen ve yakılarak öldürülen sufi (ö.1131), yine görüşlerinin İslam dışı olduğu gerekçe gösterilerek boynu vurulan ve derisi yüzülen Seyyid Nesimi (1417), filozof ve sufi (1270) zehirlenerek öldürülmesi, Melami-Bayrami sufi pirlerinden İsmail Maşuki'nin (1529) Şeyhülislam Kemalpaşazade'nin fetvasıyla idamı gibi pek çok sürgün ve idam cezası bulunmaktadır.
Bibliyografya
- Aloka Parasher, Mlecchas in Early India: A Study in Attitudes toward Outsiders up to AD 600., New Delhi: Munshiram Manoharial Publishers Pvt. Ltd, 1991.
- K.N.Jayatilleke, The Buddhist Attitude to Other Religions, The Wheel Publications, Sri Lanka: Buddhist Publication Society, 1975.
- Perry Schmidt-Leukel, Religious Pluralism and Interreligious Dialogue: the Gifford lectures, New York: Orbis Books-an extended edition, 2017.
- Perry Schmidt-Leukel, War and Peace in World Religions: The Gerald Weisfeld Lectures 2003, London:SCM Press, 2004.
- Brian Daizen Victoria, Zen At War, Rowman & Littlefield Publishers, Inc. 2006.
- Steve Clarke, Russell Powell, Julian Savulescu, Religion, Intolerance, and Conflict: A Scientific and Conceptual Investigation, Oxford University Press, 2013
- Süleyman Ateş, Cennet Kimsenin Tekelinde Değildir, İslami Araştırmalar Cilt 3, Sayı 1, Ocak 1989, s.7-24.
- Michael L.Fitzgerald, "Katolik Kilisesi İlmihali'nde Diğer Dinler",, Dini Araştırmalar çev.Kemal Polat, 2007, Cilt.10, Sayı.29, s.289-302.
- (Ed.) Mehmet Azimli, Müslümanların Engizisyonu (1-2-3-4) Istanbul: Mana Yayınları, 2019-2020-2021-2022.
- Himmet Konur, Mihne:Sûfilerin Zulümle İmtihanı, Ketebe Yayınları, 2023.
- Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhitler 15-17.Yüzyıllar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013
Ayrıca bakınız
Dış Bağlantılar
- Exclusivism in Buddhism
- Religious Exclusivism
- Alvin Platinga'nın Dini Dışlayıcılık Savunusunun Eleştirisi
- İslam Ansiklopedisi Azap Maddesi
- Mehmet Azimli - Müslümanların Engizisyonu
Kaynakça
- ^ "Relation with non-Judaic religions". 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ S.L.Gürkan, The Jews as a Chosen People Tradition and transformations, Routledge, 2009, s.12
- ^ Aloka Parasher, "The Designation Mleccha for Foreigners in Early India". Proceedings of the Indian History Congress, 1979, 40: 109–120; James G. Lochtefeld,The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, New York: The Rosen Publishing Group, Inc.2002, s.441
- ^ Lisa Lassell Hallstrom, Mother of Bliss:Anandamayi Ma (1896-1982) Oxford University Press, 1999, s.26
- ^ Aloka Parasher, Mlecchas in Early India: A Study in Attitudes toward Outsiders up to AD 600., New Delhi: Munshiram Manoharial Publishers Pvt. Ltd, 1991, s.76-77
- ^ ;Michael Von Brück, War and Peace in Hinduism, içinde yer aldığı eser Perry Schmidt-Leukel, War and Peace in World Religions The Gerald Weisfeld Lectures 2003, SCM Press, 2004, s.11
- ^ K.N.Jayatilleke, The Buddhist Attitude to Other Religions, The Wheel Publications, Sri Lanka: Buddhist Publication Society, 1975, s.23,1
- ^ Perry Schmidt-Leukel, Religious Pluralism and Interreligious Dialogue : the Gifford lectures, New York: Orbis Books-an extended edition, 2017, s.73
- ^ Brian Daizen Victoria, Zen At War, Rowman & Littlefield Publishers, Inc. 2006, s.23-29
- ^ Brian Daizen Victoria, a.g.e., s.25, 27-29
- ^ Brian Daizen Victoria, a.g.e., s.29
- ^ Oweb Flanagan, The View from the East Pole: Buddhist and Confucian Tolerance, içinde yer aldığı eser Steve Clarke, Russell Powell, Julian Savulescu, Religion, Intolerance, and Conflict: A Scientific and Conceptual Investigation, Oxford University Press, 2013, s.210-211
- ^ Michael L.Fitzgerald, "Katolik Kilisesi İlmihali'nde Diğer Dinler",Dini Araştırmalar çev.Kemal Polat, 2007, s.289-290
- ^ Michael L.Fitzgerald, "Katolik Kilisesi İlmihali'nde Diğer Dinler",Dini Araştırmalar çev.Kemal Polat, 2007, s.290
- ^ "Responses to Some Questions Regarding Certain Aspects of The Doctrine on The Church". 13 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ Erwin Fahlbusch, William Bromiley (Eds.), The Encyclopedia of Christianity (Eerdmans 2003) vol.3, s.867
- ^ Alan Ludwig, "Luther's Catholic Reformation". The Lutheran Witness, (12 September 2016)
- ^ John A. Hostetler, Amish Society. JHU Press. 1993, s. 74
- ^ Süleyman Ateş, Cennet Kimsenin Tekelinde Değildir, İslami Araştırmalar Cilt 3, Sayı 1, Ocak 1989, s.9
- ^ "Önceki semavi dinler İslam diye adlandırılabilir mi". 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ "İslam ve Diğer Dinler Konusu". 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ Yusuf Şevki Yavuz, "Azap" maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1991, Cilt.4, s.305
- ^ "İslam'dan Haberdar Olmayanların Sorumluluğu". 3 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2024.
- ^ Bu isimlerle ilgili geniş bilgi için bknz. (Ed.)Mehmet Azimli, Müslüman Engizisyonu: Ölmüncül Kovuşturmaya, Mana Yayınları Cilt.1, 2019; M.Azimli, a.g.e., Cilt.2, Mana Yayınları, 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dini dislama sadece belli bir dinde hakim inanc ilkelerinin dogruluguna inanarak bu ilkelerle bagdasmayan butun inanclarin yanlis oldugunu ve veya insani ya ebedi cezaya maruz birakacagini ya da nihai kurtulusa eristirmeyecegini savunan yaklasimdir tarafindan yapilan Mahser Gunu Last Judgment tablosu ca 1580 Ressam tablosunda inananlari Cennete yukselirken gunahkarlar ve inanci reddedenleri ise Cehennemle lanetlenirken tasvir etmistir Diger dinlere inanclara dini dislayicilik disindaki dini teolojik veya felsefi yaklasimlar genel olarak evrenselcilik Omnizm Perennializm isimleriyle ifade edilir Dini dislayicilik tarihte dini ayrimcilik noktasina gelebilmekte ve insanlari kapatilmak gettolara sikistirilmak veya sonu olum veya surgun olan bazi cezalara maruz birakirken gunumuzde daha cok mahalle baskisi yok sayilmak onemsenmemek itibarsizlastirilmak mevkiisizlestirilmek gibi daha toplumsal ve psikolojik baski tiplerine burunebilmektedir YahudilikTanrinin eski Israillilerle bir antlasma yaptigina onlari Secilmis Halk i olarak kabul ettigine yonelik inanis Yahudi inanisinin temelleri arasinda yer almaktadir Buradaki secilmisligin dogustan verilen bir nitelik mi yoksa Yahudilere yonelik bir yukumlulugu mu ifade ettigi konusu tartisilmistir Ancak her iki durumun da Yahudi kutsal metinlerinde bulundugu ve ozellikle Ibrahim peygamberle olan ahitlesmede ilk durumun soz konusu oldugu ifade edilmistir ise secilmislik fikrini yasamlarimizda yaptigimiz secimlerin bir metaforu ve Yahudiligin de bir tur secim olmasi gerektigini dusunurler HinduizmSanatana Dharma disinda kalan kabilelere halklara mensup kisiler Vedik metinlerde Vedik Sanskritceden म ल च छ romanlastirilmis mleccha olarak adlandirilmistir Bu terim Aryan Vedik kabilelerden farkli olarak anlasilmaz bir konusmaya sahip olanlara yabanci veya barbar isgalcilere atifta bulunan bir Sanskritce terimdir Bir mleccha kast sisteminin ve rituel ortamin disinda olan kimseydi ve Hindular tarafindan bir Mleccha ile temas bile kirletici bir sey olarak gorulmekteydi Bunu bir ornegi yirminci yuzyilda bolgesindeki Musluman cocuklarla oynayan Anandamayi Ma ya annesi tarafindan oyun donusunde tulsi liflerinin icinde oldugu suyla banyo yaptirilmis olmasidir Mleccha kelimesi eski Hindularda geleneksel deger sistemine tabi olmayanlari siniflandirmanin bir yolu olarak ortaya cikti Ancak ozetle fikir suydu Mlecchalar kulturel olarak kabul edilebilir olana uymayan insanlardi Bunyesinde birbirinden iki ayri din kadar farkli olan okullari Tanri Tanrilari kutsal metinleri barindiran ve bu yonuyle din ici cesitlilige en acik gorunen din Hinduizmdir Ayrica anaakim hak dogru yol ve ya da heretik benzeri kavramsallastirmalar ya da bunlara dayanarak mezhepsel farkliliari cezalandirma yonunde herhangi bir yapi tasimadigindan Hinduizm bir tur dinler konfederasyonu niteligi sergilemektedir Ancak ozellikle yirminci yuzyilda artan milliyetci egilimler ve gelisen Hindu milliyetciligi siddete yol acabilen dini dislayicilik bicimlerini uretebilmektedir Bunun en son ornegi iktidardaki Bharatiya Janata Party BJP tarafindan desteklenen iki Hindu organizayonu olan Vishva Hindu Parishad VHP ve Rasthriya Svayamsevak Sangh RSS tarafindan Hindutva nin Hinduluk tehdit altinda oldugu ve Tanri Visnu nun avatari Rama nin dogdugu nokta oldugu cagrisini alip 6 Aralik 1992 de sokaga dokulen Hindu kitlenin Ayodha kentindeki 1528 de insa edilen Babri Camii ni yikmasi ve beraberinde cok sayida kisinin hayatini kaybettigi kitlesel eylemdir BudizmGenel olarak dunyada hosgorulu ve dislayiciliktan uzak bir inanc olarak bilinmesine karsin Budizmde de tarihte oldugu gibi gunumuzde de dini dislayicilik ornekleri verdigi dusunulmektedir Ilk donem Budizminde Buda nin ogretisi disindaki ogretilerin sahte ve zararli olduguna iliskin bir inanis bulunmaktaydi Ayrica her ne kadar yaygin olmadigi ifade edilse de Budizm icinde heretik olarak kabul edilen kisilere yonelik siddet uygulamalari da mevcuttu Perry Schmidt Leukel Mevlana Celaleddin i Rumi nin Mesnevi adli eserinde yer alan ancak asli Budist Pali Kanonunda bulunan fili tanimlamaya calisan korlerle ilgili meselin Budist baglamda cogulculuk yerine dini dislayicilikla daha fazla iliskili olduguna dikkati cekmistir Budist baglaminda fil hakiki dharmaya korler Buddha ya muhalif olan gorus sahiplerine goren kisi de onceki hayatinda Buddha olan krala isaret etmektedir ve metnin acik ifadesi korlerin hakiki kurtulus yoluna giremeyecekleridir ve bu durum metinde korlerin Samsara dan otesine gecemeyecekleri seklinde belirtilmistir Kurtulus yolunu sadece Buddhalar gostermekte ve Samsara nehri uzerinden gececek araclari onlarin temin edeceklerdir Meselin gectigi bolum oldukca net bir benzetmeyle biter Diger ogretmenlerin isigi bir ates boceginin isigina benzer halbuki Buda nin isigi gunes gibi parlar O aydinlatici ortaya ciktiginda ates boceginin isigi soner ve artik parlamaz Budizm gunumuzde siddetten tumuyle uzak bir din felsefe olarak kabul edilse de bu alginin gerceklerle birebir ortusmedigi kendisi de bir Zen rahibi olan Brian Victoria in ilk baskisi 1997 de yapilan eserindeki Rus Japon Savasi sirasindaki Zen rahiplerinin fonksiyonuna iliskin satirlari ortaya koymustur Victoria eserinde Rus Japon savasi sirasinda bu savasa Zen Budist ruhban cephesinden destek verildigini tum acikligiyla gostermektedir Unlu Zen arastirmacisi Japon devletinin militarist arzularinin mesru oldugunu buna karsi koyan uluslarin ise kuralsiz kafirler jama gedo olduklarini ve cezalandirilmayi hak ettigini dusunmektedir Suzuki nin hocasi Rinzai Zen ustadi ise savascilarin odeyecekleri bedelin ruhsal gelisimlerine hizmet edecegini belirtir Hatta savas karsiti olan unlu Rus romanci Tolstoy Shaku Soen den savasi engelleme yonunde birlikte mucadele etme cagrisi yapmis ancak bu cagriya usta Soen su sekilde karsilik vermistir Her ne kadar Buda can almayi yasaklasa da ayni zamanda tum duyarli varliklarin sonsuz sefkatin uygulanmasiyla bir araya gelmedigi surece asla barisin olmayacagini da ogretti Bu nedenle uyumsuz olan seyleri uyumlu hale getirmenin yolu olarak oldurmek ve savasmak gereklidir Ancak Suzuki ve ustadi Sōen den once Meiji doneminin unlu Budist rahip ve bilgini Inoue Enryō da Rusya ile iliskilerin gerildigi donemde savas olacaksa buna Budistlerin de aktif sekilde katilmasi gerektigini boylelikle Buda ya borclarini odeyeceklerini ve Rusya nin da sadece Japon ulusuna degil Buddha ya dusman olduklarini aciklamistir Budizmin siddetle iliskisinin daha az gorulmesini Budist metafiziginden ziyade Budist devletlerin sayica azligina baglayan Owen Flanagan ise Bhutan Tibet veya Sri Lanka durumunda ise Budistlerin devlet destekli siddeti onayladiklarina dikkati ceker Hristiyanlik16 yuzyilda sapkinlikla suclanan Hollandali Anabaptist yakilmasi Hristiyanliktaki temel dogmalardan biri Kilise disinda kurtulusun olmayacagi yonundedir Hristiyanligin iki buyuk mezhebi olan Katolik Kilisesi ve Dogu Ortodoks Kilisesi kendilerinin tek hakiki kilise olduklarini ve hakiki Kilise disinda kurtulus olmadigini iddia etmektedirler Ancak pek cok farkli mezhebe sahip olan Protestanligin bu konuda tutarli bir doktrini yoktur ve kendi bunyesinde cok cesitli mezhepleri bulundurmaktadir Roma Katolik Kilisesi Roma Katolik Kilisesi nin Ilmihalinin Catechisme 846 paragrarafinin ilk cumlesi Kilise disinda kurtulus yoktur cumlesidir Ilmihal bu ifadesini su sekilde aciklamaktadir Bir tek Mesih Isa uzlastiricidir ve kurtulus icin yegane yoldur Mesih bugun bedenen yanimizdadir Mesih in bedeni kilisedir O Isa inanc ve vaftizin onemini acikca belirterek ayni zamanda insanin vaftiz olarak icine girdigi Kilise nin gerekliligini belirtmistir Bundan oturu Katolik Kilisesi nin Tanri tarafindan Isa araciligiyla kuruldugunu bildigi halde icine girmeyi veya icinde kalmayi reddeden kisi icin kurtulus yoktur Lumen Gentium Kilise Hakkinda Dogmatik Yasa 14 Ancak bu yasa II Vatikan konsulu sonrasi Kiliseden haberdar olmayanlar icin yumusatilmis ve onlar icin kurtulus ihtimalini su satirlarla mumkun gormustur Kendi hatalari disinda Isa nin Incilinden veya Kilisesi nden haberdar olmayan fakat yine de icten bir kalple Tanri yi arayan ve nezaketle hareket eden kendi bilincleri araciligiyla Tanri nin onlardan istediklerini hisseden ve bu yonde yasamaya calisanlar da sonsuz kurtulusa kavusacaklardir LG 16 Roma Katolik Kilisesi Mesih in yalnizca tek gercek Kilise kurdugunu ve bu tek gercek Kilise nin Roma piskoposunun papa olarak bilinir basinda oldugu Katolik Kilisesi oldugunu kabul etmektedir Papa yanilmaz ve yucedir Katolik Kilisesi disindaki kiliseler ise Okarist Sirrini muhafaza edemediginden kurtulusu mujdelenen kiliseler olarak kabul edilemezler ve Kutsal da degillerdir Ortodoks Kilisesi Dogu Ortodoks Kilisesi resmi olarak Ortodoks Katolik Kilisesi Ortodoks kiliselerinin konfederatif cemaatinin Iznik Konstantinopolitan Inancini Tek Kutsal Katolik ve Apostolik Kilisesi olarak tanimlamis ve bu unvani ornegin resmi ve diger resmi belgelerde de kullanmis ve 1836 ve 1838 de Istanbul da duzenlenen sinodlarinda ve Papa Pius IX hukumdarlik donemi 1846 1878 ve Papa Leo XIII hukumdarlik donemi 1878 1903 ile yazismalarda da bu unvani ayni sekilde kullanmaya devam etmislerdir Lutheryan Kiliseleri Lutheryan Lutherci Kiliselerin ise hakiki tek Katolik inancinin mevcut Roma ya bagli kilise degil Martin Luther ve ona bagli kiliselerin inanci oldugunu kabullenirler Luteryan inancinin bir ozeti olan Concord Kitabi nda bulunan Augsburg Sehadetine Confession gore Luther ve takipcileri tarafindan sehadet edilen inancin yeni bir sey olmayip gercek Katolik inancindan baska bir sey olmadigini ve kiliselerinin gercek Katolik veya Katolik inancini temsil ettigini ogretir Amisler Amisler diger Anabaptist Hiristiyanlar gibi yerlesik kilisenin yozlastigina etkisiz hale geldigine ve Tanri nin hosuna gitmedigine ve gercek kilisenin saf ve dunyadan ayri olduguna inanmaktadirlar IslamiyetSufi Hallac i Mansur un hakkinda verilen idam hukmunun infazi Her ne kadar Islamiyet in kutsal metni olan Kuran da her topluluga farkli bir peygamber gonderildigi yazilmis ve Yahudi ve Hristiyanligin dini figurleri olumlu sekilde anilmis ve Kurandaki bazi ayetleri or Bakara 62 Maide 69 ornek gostererek nihai kurtulusun sadece Muslumanlara ait olmadigini iddia eden ilahiyatcilar olmussa da Muslumanlarin geneli onceki dinlerin mesajlarinin zamanla degistirilmis veya tahrif edilmis olduguna inanirlar Bu yuzden Musa ve Isa peygamberler Kuran da Musluman olarak anilsa da bugun her iki figure bagliligi olan Museviler ve Hristiyanlar Islam ile iliskilendirilmez Bu sebeple Muslumanlar arasinda hakim gorus Islamiyeti kabul etmeyen diger inanc sahiplerinin cehennemde ebedi olarak kalacaklari seklindedir Dini dislayicikta onemli bir faktor farkli dinden insanlarin ote dunyadaki durumlarina yonelik inanc veya dogma tarafindan belirlenir Bu konuda genel olarak Islam mezheplerinin Islamiyeti reddedenlere yonelik ahiretteki azabin durumuna bakislari onem kazanmaktadir Islam dusuncesinde bu konudaki gorusleri temelde su iki baslik altinda toplayabiliriz 1 Islamiyeti reddeden kisiler icin Ehl i sunnet in cogunlugu ile Mu tezile Sia ve Hariciler ahirette ebedi bir azabin oldugunu kabul etmislerdir 2 Diger gruba gore soz konusu azap uzun asirlar devam ettikten sonra bir gun sona erecektir Ashaptan Omer Ali Ebu Hureyre ve tabiinden Abd b Humeyd Sa bi ve Ishak b Rahuye nin dahil oldugu selef alimlerinden baska ve bazi Sii firkalarla Ibn Teymiyye Ibn Kayyim el Cevziyye ve Ismail Hakki Izmirli gibi onemli bir grup alim bu gorusun savunuculari arasinda yer almaktadir Bunlardan Cehm b Safvan ile Ebu l Huzeyl el Allaf diger alimlerden farkli olarak ahiret hayatini sonlu kabul ettiklerinden cennet nimetleri yaninda cehennem azabinin da sona erecegi gorusunu savunurlar Cunku onlara gore sonradan var edilen hadis olan hicbir nesne ve olay sonsuz olarak devam edemez Islam dusuncesinde Muhammed peygamberden haberdar olmayan kisiler icin kurtulusun soz konusu olup olmayacagi tartisilmistir Muhammed den onceki veya onun doneminde yasadigi cografyadan uzak olanlarin durumu fetret devri olarak kavramlastirilmis ve bu durumdaki insanlarin Islam in mesajindan haberdar olmadiklari icin sorumlu olmayabilecekleri kabul edilmistir Ancak genel olarak fetret devri Isa Peygamber ile Muhammed Peygamber donemi arasinda yasamis olanlar kastedilmistir Sunni mezhebin iki inanc ekolunden biri olan Maturidilik dine inanmayi olmasa da akilla Tanri nin bulunmasini sart kosarken Esarilik boyle bir sart da olmadan bu durumdaki insanlarin kurtulusa ereceklerini kabul etmistir Yirminci yuzyilda ise Musluman dusunurlerinden Said Nursi fetret devrini gecmis zaman dilimi yerine mevcut zamanda da peygamberden haberdar olmayan veya dogru bilgiye sahip olmayan kisileri de icine alacak sekilde genisletmis ve bu durumda olanlari da kurtulanlar arasinda yer alacagini iddia etmistir Ancak Islam tarihinde Hanefi mezhebinin kurucusu hadis bilgini Buhari nin o 870 surgun edilmesi yine gorusleri sebebiyle sufi Niyazi i Misri nin 1694 surgunu ve olene kadar da surgun kalisi Israki felsefenin kurucusu filozof mistik Suhreverdi nin 1191 idami hakkinda mulhid ve zindik hukmu verilen ve yakilarak oldurulen sufi o 1131 yine goruslerinin Islam disi oldugu gerekce gosterilerek boynu vurulan ve derisi yuzulen Seyyid Nesimi 1417 filozof ve sufi 1270 zehirlenerek oldurulmesi Melami Bayrami sufi pirlerinden Ismail Masuki nin 1529 Seyhulislam Kemalpasazade nin fetvasiyla idami gibi pek cok surgun ve idam cezasi bulunmaktadir BibliyografyaAloka Parasher Mlecchas in Early India A Study in Attitudes toward Outsiders up to AD 600 New Delhi Munshiram Manoharial Publishers Pvt Ltd 1991 K N Jayatilleke The Buddhist Attitude to Other Religions The Wheel Publications Sri Lanka Buddhist Publication Society 1975 Perry Schmidt Leukel Religious Pluralism and Interreligious Dialogue the Gifford lectures New York Orbis Books an extended edition 2017 Perry Schmidt Leukel War and Peace in World Religions The Gerald Weisfeld Lectures 2003 London SCM Press 2004 Brian Daizen Victoria Zen At War Rowman amp Littlefield Publishers Inc 2006 Steve Clarke Russell Powell Julian Savulescu Religion Intolerance and Conflict A Scientific and Conceptual Investigation Oxford University Press 2013 Suleyman Ates Cennet Kimsenin Tekelinde Degildir Islami Arastirmalar Cilt 3 Sayi 1 Ocak 1989 s 7 24 Michael L Fitzgerald Katolik Kilisesi Ilmihali nde Diger Dinler Dini Arastirmalar cev Kemal Polat 2007 Cilt 10 Sayi 29 s 289 302 Ed Mehmet Azimli Muslumanlarin Engizisyonu 1 2 3 4 Istanbul Mana Yayinlari 2019 2020 2021 2022 Himmet Konur Mihne Sufilerin Zulumle Imtihani Ketebe Yayinlari 2023 Ahmet Yasar Ocak Osmanli Toplumunda Zindiklar ve Mulhitler 15 17 Yuzyillar Istanbul Tarih Vakfi Yurt Yayinlari 2013Ayrica bakinizDini ayrimcilik Dini sansur Perennializm Omnizm Din i Ilahi Siyonizm ISID Tek hakiki kilise One true church Extra Ecclesiam nulla salus Vishva Hindu Parishad Rasthriya Svayamsevak Sangh Engizisyon Antisemitizm Islamofobi Anti Hinduizm Zenofobi Aforoz Tekfir Mihne Ilhad ZindikDis BaglantilarExclusivism in Buddhism Religious Exclusivism Alvin Platinga nin Dini Dislayicilik Savunusunun Elestirisi Islam Ansiklopedisi Azap Maddesi Mehmet Azimli Muslumanlarin EngizisyonuKaynakca Relation with non Judaic religions 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2024 S L Gurkan The Jews as a Chosen People Tradition and transformations Routledge 2009 s 12 Aloka Parasher The Designation Mleccha for Foreigners in Early India Proceedings of the Indian History Congress 1979 40 109 120 James G Lochtefeld The Illustrated Encyclopedia of Hinduism New York The Rosen Publishing Group Inc 2002 s 441 Lisa Lassell Hallstrom Mother of Bliss Anandamayi Ma 1896 1982 Oxford University Press 1999 s 26 Aloka Parasher Mlecchas in Early India A Study in Attitudes toward Outsiders up to AD 600 New Delhi Munshiram Manoharial Publishers Pvt Ltd 1991 s 76 77 Michael Von Bruck War and Peace in Hinduism icinde yer aldigi eser Perry Schmidt Leukel War and Peace in World Religions The Gerald Weisfeld Lectures 2003 SCM Press 2004 s 11 K N Jayatilleke The Buddhist Attitude to Other Religions The Wheel Publications Sri Lanka Buddhist Publication Society 1975 s 23 1 Perry Schmidt Leukel Religious Pluralism and Interreligious Dialogue the Gifford lectures New York Orbis Books an extended edition 2017 s 73 Brian Daizen Victoria Zen At War Rowman amp Littlefield Publishers Inc 2006 s 23 29 Brian Daizen Victoria a g e s 25 27 29 Brian Daizen Victoria a g e s 29 Oweb Flanagan The View from the East Pole Buddhist and Confucian Tolerance icinde yer aldigi eser Steve Clarke Russell Powell Julian Savulescu Religion Intolerance and Conflict A Scientific and Conceptual Investigation Oxford University Press 2013 s 210 211 Michael L Fitzgerald Katolik Kilisesi Ilmihali nde Diger Dinler Dini Arastirmalar cev Kemal Polat 2007 s 289 290 Michael L Fitzgerald Katolik Kilisesi Ilmihali nde Diger Dinler Dini Arastirmalar cev Kemal Polat 2007 s 290 Responses to Some Questions Regarding Certain Aspects of The Doctrine on The Church 13 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2024 Erwin Fahlbusch William Bromiley Eds The Encyclopedia of Christianity Eerdmans 2003 vol 3 s 867 Alan Ludwig Luther s Catholic Reformation The Lutheran Witness 12 September 2016 John A Hostetler Amish Society JHU Press 1993 s 74 Suleyman Ates Cennet Kimsenin Tekelinde Degildir Islami Arastirmalar Cilt 3 Sayi 1 Ocak 1989 s 9 Onceki semavi dinler Islam diye adlandirilabilir mi 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2024 Islam ve Diger Dinler Konusu 1 Mart 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Mart 2024 Yusuf Sevki Yavuz Azap maddesi Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi 1991 Cilt 4 s 305 Islam dan Haberdar Olmayanlarin Sorumlulugu 3 Mart 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mart 2024 Bu isimlerle ilgili genis bilgi icin bknz Ed Mehmet Azimli Musluman Engizisyonu Olmuncul Kovusturmaya Mana Yayinlari Cilt 1 2019 M Azimli a g e Cilt 2 Mana Yayinlari 2020