Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mart 2020) () |
Triticum aestivum (buğday), Triticum cinsine bağlı bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki türüdür. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Güney Türkmenistan, Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.[]
| Triticum aestivum | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Türler | |||||||||||||||
| Metne bakınız. | |||||||||||||||
Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. Enerji miktarı 1.18'dir.[]
Sınıflandırma
Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:
- Diploid grup (AA)= kaplıca grubu
- Tetraploid grup (AABB) = makarnalık buğdaylar grubu
- Hekzaploid grup (AABBDD) = ekmeklik buğdaylar grubu
Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.
Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi Triticum monococcum’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu Triticum aestivum en önemli türleridir.
Taksonomi
Triticum aestivum türünde 2 tanımlı alt tür ve birçok varyete bulunur:
Buğday üretimi
| Sıra | Ülke | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Çin | 115 | 117 | 126 | 122 |
| 2 |  Hindistan | 80 | 86 | 95 | 94 |
| 3 |  ABD | 60 | 54 | 62 | 58 |
| 4 |  Rusya | 41 | 56 | 38 | 52 |
| 5 |  Fransa | 40 | 38 | 40 | 39 |
| 6 |  Kanada | 23 | 25 | 27 | 38 |
| 7 |  Almanya | 24 | 22 | 22 | 25 |
| 8 |  Pakistan | 23 | 25 | 24 | 24 |
| 9 |  Avustralya | 22 | 27 | 30 | 23 |
| 11 |  Ukrayna | 16 | 22 | 16 | 23 |
| 10 |  Türkiye | 19 | 21 | 20 | 22 |
| 12 |  İran | 13 | 13 | 14 | 14 |
| 13 |  Kazakistan | 9 | 22 | 13 | 14 |
| 14 |  Birleşik Krallık | 14 | 15 | 13 | 12 |
| 15 |  Polonya | 9 | 9 | 9 | 9 |
| — | Dünya | 651 | 704 | 675 | 713 |
| Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü | |||||
| Sıra | Ülke | Milyon ton | |||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Çin | 134.2 | |||
| 2 | Hindistan | 107.6 | |||
| 3 | Rusya | 85.9 | |||
| 4 | ABD | 49.7 | |||
| 5 | Kanada | 35.2 | |||
| 6 | Fransa | 30.1 | |||
| 7 | Pakistan | 25.2 | |||
| 8 | Ukrayna | 24.9 | |||
| 9 | Almanya | 22.2 | |||
| 10 | Türkiye | 20.5 | |||
| Dünya | 761 | ||||
| Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü | |||||
Kaynakça
- ^ "GBIF". 1 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2022.
- ^ "Mindat". 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mart 2022.
- ^ "Production of Wheat by countries". UN Food & Agriculture Organization (FAO). 2011. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2015.
- ^ . UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division, FAOSTAT. 2022. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2022.
| Wikimedia Commons'ta Buğday ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Bugday haber gazete kitap akademik JSTOR Mart 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Triticum aestivum bugday Triticum cinsine bagli butun dunyada islahi yapilmis tek yillik otsu bitki turudur Degisik arastirmacilarin yaptiklari arastirmalarin isiginda bugdayin gen merkezi olarak Guney Turkmenistan Anadolu Bati Iran ve Kafkasya kabul edilir kaynak belirtilmeli Triticum aestivumBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeBolum TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim PoalesFamilya PoaceaeAlt oymak Cins Triticum L TurlerMetne bakiniz Karasal iklimi tercih eder Bugday un yem uretilmesinde kullanilan temel bir besin maddesidir Kabugu ayrilabilecegi gibi kabugu ile de ogutulebilir Bugday ayni zamanda ciftlik hayvanlari icin bir yem maddesi olarak da yetistirilmekdedir Hasattan sonra atik urun olarak saman balyasi cikar Enerji miktari 1 18 dir kaynak belirtilmeli SiniflandirmaSiniflandirmada ilk ele alinan bitki bugdaydir Siniflandirmada once basak ozellikleri dikkate alinmistir Kilciklilik kilciksizlik kavuz rengi dane rengi ele alinan ilk kriterler olmustur Daha sonralari basak sikligi bugdaylarin siniflandirilmasinda rol oynamistir Rusya taksonomistleri bugdaylari siniflandirmak icin ekotipler ve biyotipler uzerinde durmuslardir Ekotip ve biyotiplerin siniflandirilmasi morfolojik karakterlere gore olmustur Stoloji alanindaki ilerlemeler sonucu bugdaylarin siniflandirilmasi kromozom sayilarina gore yapilmaya baslamistir Kromozom sayilari sonucu bugdaylarin genom sayilari ve genom formulleri uzerinde durulmustur Kromozom sayilari ve genom formullerine gore yapilan siniflandirmalarda bugdaylar uc gruba ayrilir Diploid grup AA kaplica grubu Tetraploid grup AABB makarnalik bugdaylar grubu Hekzaploid grup AABBDD ekmeklik bugdaylar grubu Her grubun da yabani formlari kavuzlu ve ciplak kultur formlari vardir Tur ve alttur uzerindeki calismalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki butun bugdaylar tek tur altinda toplanmistir Daha once tur kabul edilen bugdaylar ise cesit gruplari haline sokulmustur Son olarak kromozom sayilarina gore bugdaylar diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmistir Diploid bugdaylarin en onemlisi Triticum monococcum dur Alloploid bugdaylardan 2n kromozomlu Triticum aestivum en onemli turleridir TaksonomiTriticum aestivum turunde 2 tanimli alt tur ve bircok varyete bulunur Bugday uretimiEn buyuk bugday ureticileri milyon metrik ton Sira Ulke 2010 2011 2012 20131 Cin 115 117 126 1222 Hindistan 80 86 95 943 ABD 60 54 62 584 Rusya 41 56 38 525 Fransa 40 38 40 396 Kanada 23 25 27 387 Almanya 24 22 22 258 Pakistan 23 25 24 249 Avustralya 22 27 30 2311 Ukrayna 16 22 16 2310 Turkiye 19 21 20 2212 Iran 13 13 14 1413 Kazakistan 9 22 13 1414 Birlesik Krallik 14 15 13 1215 Polonya 9 9 9 9 Dunya 651 704 675 713Kaynak BM Gida ve Tarim Orgutu2020 deki en buyuk bugday ureten ulkeler Sira Ulke Milyon ton1 Cin 134 22 Hindistan 107 63 Rusya 85 94 ABD 49 75 Kanada 35 26 Fransa 30 17 Pakistan 25 28 Ukrayna 24 99 Almanya 22 210 Turkiye 20 5Dunya 761Kaynak BM Gida ve Tarim OrgutuKaynakca GBIF 1 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mart 2022 Mindat 6 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Mart 2022 Production of Wheat by countries UN Food amp Agriculture Organization FAO 2011 8 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ocak 2015 UN Food and Agriculture Organization Statistics Division FAOSTAT 2022 12 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Mart 2022 Wikimedia Commons ta Bugday ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir