Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Akarsu, yer yüzünde ya da yer altında belirli bir yatak içinde, eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan sudur. Çoğunlukla tatlı sudan oluşan akarsular, tatlı su gölleriyle birlikte insanlığın temel su ihtiyacını karşılamak için kullanılırlar. Bunun yanında gıda, enerji ve turizm sektörleri tarafından da kullanılırlar.
Tanım
Türkçede akarsular adlandırılırken akarsuyu belirtmek için çay, dere, öz, özen ya da ırmak gibi sözcükler getirilir. Bu konuda adı Türkçeleştirilen yabancı kökenli Fırat ırmağı bu sözleri içermezken, Türkçe kökenli olan Kızılırmak, Bakırçay gibi adlar kendiliğinden bu sözleri içerir.
Akarsu aşınım ve birikim şekilleri
| Akarsu aşınım şekilleri | Akarsu birikim şekilleri | Hem aşınım hem birikim şekilleri |
|---|---|---|
| Vadi | Delta | (Seki (taraça)) |
| Çentik vadi | Birikinti yelpazesi | Menderes (büklüm) |
| Kanyon vadi | Birikinti konisi | |
| Boğaz vadi | Dağ eteği ovası | |
| Geniş tabanlı vadi | Irmak adası | |
| Asimetrik vadi | ||
| Dev kazanı (şelale) | ||
| Peribacası | ||
| Kırgıbayır (badlans) | ||
| Plato |
İlgili terimler
- Havza: Akarsuyun kaynağı ile ağzı arasında, akarsuya su veren tüm alanı kapsar. Akarsuyun kollarıyla birlikte sularını topladığı alandır. Akarsuyun açık denizlere okyanuslara ulaşması durumunda açık havza, bir göle, bataklığa dökülmesi veya çölde buharlaşarak yok olması durumuda kapalı havza oluşur.
- Akarsu vadisi: Akarsuların, içinde aktıkları yatağı aşındırmalarıyla ortaya çıkan çukurluktur.
- Su bölümü çizgisi: İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınırdır. Genellikle dağların doruk noktalarından geçerler.
- Kaynak: Akarsuyun doğduğu alandır.
- Yatak: Akarsuyun içinde aktığı çukurluğa yatak denir. Akarsuyun kıyılarının sınırladığı alan, suyun doldurduğu kısımdır.
- Kol: Ana akarsuya havzasında karışan, dökülen her bir akarsuya verilen ad. Akarsuyun kolları çoğunlukla akarsudan daha küçüktür. Akarsuyun kolunun kendisinden büyük veya eşit olduğu durumlarda ana akarsuyun hangisi sayılacağı sorunu oluşur. Bu durumda kolların debisi, akış doğrultusu veya boyu, ana akarsuyu belirlemekte kullanılır.
- Ağız: Akarsuyun bir başka akarsuya, göle, deniz veya okyanusa döküldüğü yere verilen isim. Akarsuyun en alçak kesimidir. Bazı durumlarda yer adı olarak kullanılır. Melen Çayı'nın Karadeniz'e döküldüğü yerde kurulan köy: Melenağzı Köyü.
- Akım (debi): Akarsuyun herhangi bir kesitinden saniyede geçen su miktarını ifade eder. Genellikle m³/sn olarak ifade edilir.
- Akarsu rejimi: Akarsuyun taşıdığı su miktarının (akım) yıl içinde değişimini ifade eden kavramdır. Akarsular kabaca; düzenli rejimli, düzensiz rejimli ve karma rejimli akarsular olarak üçe ayrılır.
- Düzenli rejimli akarsu: Taşıdığı su miktarının yıl içinde fazla değişmeyen akarsuyun rejimidir. Yağışın düzenli olduğu ekvatoral iklim bölgesinde görülür.
- Düzensiz rejimli akarsular: Yağış rejiminin düzensiz olduğu alanlarda görülür. Akdeniz, Muson, Savan ve Karasal iklim alanlarındaki akarsuların rejimidir.
- Akarsu kavşağı: İki veya daha fazla akarsuyun birleştiği yer.
- Akarsu Ağı:(Drenaj ağı): Ana akarsu ve kollarının oluşturulduğu şebekedir.
- Talveg: Akarsu yatağının en derin noktalarının birleştirilmesi ile oluşan hat. Türkiye-Yunanistan sınırı Meriç ırmağı talveg çizgisidir.
- Dolanma (eğrilik) oranı: Akarsuyun talveg uzunluğu ile kuş uçuşu uzunluğu arasındaki orandır.
Tipleri
Akarsuları sınıflandırmakta birçok kategorik yol izlenebilir. Aşağıda bazı sınıflandırmalar verilmiştir.
Akma durumuna göre
Sürekli akarsular ve süreksiz akarsular (mevsimlik akarsular) adlandırmaları, yılın tüm dönemi akış gösteren sürekli akarsular ile genellikle yarı kurak ya da kurak bölgelerde görülen kısa yağış dönemlerine akışın gözlenebildiği akarsuları birbirinden ayırmak için kullanılır. Haritalarda süreksiz akarsular kesikli mavi çizgilerle gösterilir. Sel rejimli akarsular:. Uzun süre yatağı kuru olup, yağıştan sonra su taşıyan çöl akarsularıdır.
Akış debisine göre
Akarsular debisine göre küçükten büyüğe sırasıyla Dere, Çay ve Nehir (Irmak) olarak adlandırılır
Akma ortamı
Akma ortamına göre akarsular, yeraltı ve yerüstü akarsuları olmak üzere ikiye ayrılır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . 3 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ "Öz" kavramının anlamı için: Mevzii Coğrafya Yönünden Kırıkkale-Keskin ve Delice 13 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Dr. Aydoğan KÖKSAL, 1968, Ankara Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2, 219–250 sayfalar arasında muhtelif örnekler, (Sayfa: 224, "c- Özler" altbaşlığında; "Sahamızda «öz» sulu susuz, küçük veya nisbeten büyük derelere verilen isimdir," denilmektedir.)
- ^ (PDF). 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Akarsu yer yuzunde ya da yer altinda belirli bir yatak icinde egim boyunca surekli veya zaman zaman akan sudur Cogunlukla tatli sudan olusan akarsular tatli su golleriyle birlikte insanligin temel su ihtiyacini karsilamak icin kullanilirlar Bunun yaninda gida enerji ve turizm sektorleri tarafindan da kullanilirlar Colde sona eren kapali havzali irmak Kerec irmagi Nijer Irmagi acik havzali ve duzenli rejimlidir TanimTurkcede akarsular adlandirilirken akarsuyu belirtmek icin cay dere oz ozen ya da irmak gibi sozcukler getirilir Bu konuda adi Turkcelestirilen yabanci kokenli Firat irmagi bu sozleri icermezken Turkce kokenli olan Kizilirmak Bakircay gibi adlar kendiliginden bu sozleri icerir Akarsu asinim ve birikim sekilleriAkarsu asinim sekilleri Akarsu birikim sekilleri Hem asinim hem birikim sekilleriVadi Delta Seki taraca Centik vadi Birikinti yelpazesi Menderes buklum Kanyon vadi Birikinti konisiBogaz vadi Dag etegi ovasiGenis tabanli vadi Irmak adasiAsimetrik vadiDev kazani selale PeribacasiKirgibayir badlans PlatoIlgili terimlerHavza Akarsuyun kaynagi ile agzi arasinda akarsuya su veren tum alani kapsar Akarsuyun kollariyla birlikte sularini topladigi alandir Akarsuyun acik denizlere okyanuslara ulasmasi durumunda acik havza bir gole batakliga dokulmesi veya colde buharlasarak yok olmasi durumuda kapali havza olusur Akarsu vadisi Akarsularin icinde aktiklari yatagi asindirmalariyla ortaya cikan cukurluktur Su bolumu cizgisi Iki akarsu havzasini birbirinden ayiran sinirdir Genellikle daglarin doruk noktalarindan gecerler Kaynak Akarsuyun dogdugu alandir Yatak Akarsuyun icinde aktigi cukurluga yatak denir Akarsuyun kiyilarinin sinirladigi alan suyun doldurdugu kisimdir Kol Ana akarsuya havzasinda karisan dokulen her bir akarsuya verilen ad Akarsuyun kollari cogunlukla akarsudan daha kucuktur Akarsuyun kolunun kendisinden buyuk veya esit oldugu durumlarda ana akarsuyun hangisi sayilacagi sorunu olusur Bu durumda kollarin debisi akis dogrultusu veya boyu ana akarsuyu belirlemekte kullanilir Agiz Akarsuyun bir baska akarsuya gole deniz veya okyanusa dokuldugu yere verilen isim Akarsuyun en alcak kesimidir Bazi durumlarda yer adi olarak kullanilir Melen Cayi nin Karadeniz e dokuldugu yerde kurulan koy Melenagzi Koyu Akim debi Akarsuyun herhangi bir kesitinden saniyede gecen su miktarini ifade eder Genellikle m sn olarak ifade edilir Akarsu rejimi Akarsuyun tasidigi su miktarinin akim yil icinde degisimini ifade eden kavramdir Akarsular kabaca duzenli rejimli duzensiz rejimli ve karma rejimli akarsular olarak uce ayrilir Duzenli rejimli akarsu Tasidigi su miktarinin yil icinde fazla degismeyen akarsuyun rejimidir Yagisin duzenli oldugu ekvatoral iklim bolgesinde gorulur Duzensiz rejimli akarsular Yagis rejiminin duzensiz oldugu alanlarda gorulur Akdeniz Muson Savan ve Karasal iklim alanlarindaki akarsularin rejimidir Akarsu kavsagi Iki veya daha fazla akarsuyun birlestigi yer Akarsu Agi Drenaj agi Ana akarsu ve kollarinin olusturuldugu sebekedir Talveg Akarsu yataginin en derin noktalarinin birlestirilmesi ile olusan hat Turkiye Yunanistan siniri Meric irmagi talveg cizgisidir Dolanma egrilik orani Akarsuyun talveg uzunlugu ile kus ucusu uzunlugu arasindaki orandir TipleriAkarsulari siniflandirmakta bircok kategorik yol izlenebilir Asagida bazi siniflandirmalar verilmistir Akma durumuna gore Surekli akarsular ve sureksiz akarsular mevsimlik akarsular adlandirmalari yilin tum donemi akis gosteren surekli akarsular ile genellikle yari kurak ya da kurak bolgelerde gorulen kisa yagis donemlerine akisin gozlenebildigi akarsulari birbirinden ayirmak icin kullanilir Haritalarda sureksiz akarsular kesikli mavi cizgilerle gosterilir Sel rejimli akarsular Uzun sure yatagi kuru olup yagistan sonra su tasiyan col akarsularidir Akis debisine gore Akarsular debisine gore kucukten buyuge sirasiyla Dere Cay ve Nehir Irmak olarak adlandirilir Akma ortami Akma ortamina gore akarsular yeralti ve yerustu akarsulari olmak uzere ikiye ayrilir Ayrica bakinizAkarsu morfolojisi Akarsu bilimiKaynakca 3 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Subat 2014 Oz kavraminin anlami icin Mevzii Cografya Yonunden Kirikkale Keskin ve Delice 13 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dr Aydogan KOKSAL 1968 Ankara Universitesi Cografya Arastirmalari Dergisi 2 219 250 sayfalar arasinda muhtelif ornekler Sayfa 224 c Ozler altbasliginda Sahamizda oz sulu susuz kucuk veya nisbeten buyuk dere lere verilen isimdir denilmektedir PDF 1 Subat 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2016